Windows (англыз аҟ. "аԥенџьр"); иркьаҿны Win ) - ари акорпорациа Microsoft аҟынтәи акоммерциатә хатә операциатә системақәа рҭаацәарақәа ргәыԥуп, аграфикатә интерфеис ахархәарала анапхгара аҟаҵара иазынархоу. MS-DOS Windows ажәытәӡатәиуп. Ҭаацәарацыԥхьаӡа акомпиутертә индустриа аҟны иалкаау секторк амаҵ руеит. Активтә Windows аҭаацәарақәа ирыҵанакуеит Windows NT насгьы Windows IoT ; Урҭ рҟны иҟазар ауеит аҭаацәарахәҭақәа (иаҳҳәап, Windows Server ма Windows Embedded Compact ). Идгылоуп – Windows 9x, Windows Mobile и Windows Phone . Раԥхьаӡа, Windows MS-DOS аоперациатә системазы аграфикатә ацҵаратә программан, уи 1980-1990-тәи ашықәсқәа рзы еиҳа инарҭбааны иҟан. Statcounter инақәыршәаны, 2024 шықәса аԥхынразы, 88% рҟынӡа ахатәы компьютерқәа рҿы Windows аоперациатә системақәа аус руеит. Windows аус ауеит ПК-еиқәшәо архитектурақәа рҿы x86, x86-64, насгьы ARM апроцессорқәа рыла. Иҟан иара убасгьы DEC Альфа, MIPS, IA-64, PowerPC, SPARC рзы аверсиақәа.
Microsoft иҵыхәтәантәи аоперациатә система Windows 11 ауп, уи 2021 шықәса ианҵәамҭазы иҭрыжьит [1] насгьы уи ашықәс азы ақәбаҩымза 5 азы иҭыҵит [2] .
Windows раԥхьатәи аверсиақәа аоперациатә системақәа зегьы ракәмызт, аха DOS аоперациатә системазы ахарҭәаарақәа ракәын, насгьы еиҳарак афункциа рацәа змоу анарҭбааран, апроцессор аусуратә режим ҿыцқәа рыдгылара, аусура рацәа рыдгылара, ахархәагатә интерфеисқәа рстандартизациа, апликациақәа рыбжьара адыррақәа реимдара, апрограммақәа рыбжьара аиҭныԥсахлара . Аграфикатә интерфеис аԥҵаразы иагәылоу GDI еиԥш USER амыругақәа рхы иадырхәеит. Windows раԥхьатәи аверсиақәа х-модульк рыла ишьақәгылан: KERNEL, GDI, USER. Урҭ рҟынтәи актәи агәынкылара анапхгара, анагӡаратә фаилқәа ралагара, адинамикатә DLL библиотекақәа рҭагалара еиқәнаршәон, аҩбатәи аграфика азы аҭакԥхықәра зду, ахԥатәи – аԥенџьырқәа рзы. Урҭ Intel 8086 инаркны апроцессорқәа рыла аус руан.
Ари аҭаацәара раԥхьатәи аоперациатә система, Windows 95, 1995 азы иҭыҵит [6] [7] [8] . Иара иҷыдоу аҷыдаҟазшьақәа рахь иаҵанакуан ахархәаҩтә интерфеис ҿыц, афаилқәа рыхьӡқәа рыдгылара, автоматла аԥшаара, насгьы Plug and Play аперифериатә еиқәыршәарақәа с англ. — «Подключил и играй», TCP/IP адгылара ишиашоу асистемаҿы аҟазаара, 32-биттәи апликациақәа раарԥшра алшара. Windows 95 ахархәара аиоуит ԥхьаҟатәи аусурарацәа, насгьы 32-биттәи апликациа зегьы рхатә адрестә ҭыԥ аҿы аус ауан. Ари аҭаацәара иаҵанакуеит Windows 98 [9], Windows Me .
Ари аҭаацәара аоперациатә системақәа Windows NT еиԥш ашәарҭадара змаз ахархәаҩцәа рацәа рзы системақәамызт, избан акәзар аиқәшәара амзызқәа ирыхҟьаны ахархәаҩтә интерфейси аграфикатә субсистема зегьы 16-биттәины иаанхеит, насгьы Windows 3.x аҿы иҟоу еиԥшымызт. Ари акод thread-safe ахьыҟамыз азы, аҵаҟатәи асистема ахь ааԥхьарақәа зегьы Win16Lock ҳәа изышьҭоу амутекс аҿы иҭаҳәҳәан, уигьы 16-биттәи апликациа анагӡараан еснагь иаркыз аҭагылазаашьаҿы иҟан. Убас, 16-биттәи апликациа "аҵааршәра" иаразнак OS зегьы ааннакылоит. Аха 1999 ашықәс азы аҩбатәи еиҭарҿыцыз аҭыжьымҭа ҭыҵит.
API Windows NT иадгылоз Win32 API ахәҭак акәын, аха Unicode адгылара ԥкуан [10] . Иара убасгьы иахәҭоу ашәарҭадара амамызт (аобиеқтқәа рҭалара ахьӡынҵақәеи "администратор" аконцепциеи).
Windows 95 MS-DOS 7.0 аҵанакуан, аха уи аҭакԥхықәра 16-биттәи DOS апликациақәа рҭагалареи рынагӡареи рыла иԥкын. Аҵарауаа игәарҭеит Windows 95 ядро, VMM, уи аҵаҟа DOS ахь анеира шалнаршоз, аха уи аҩыза анеирақәа зынӡа имаҷын, насгьы DOS ядро иреиҳау афункциа, FAT афаилтә система, ахархәара амамызт. Азеиԥш ҳәаақәа ирҭагӡаны, VMM-и ҵаҟа иҟоу DOS-и рыбжьара аинтерфеис ахаангьы иҭрыжьуамызт, насгьы DOS-ы иазгәеиҭеит Эндриу Шульман ( Undocumented Windows 95 ) VMM адгылара азы мацара документда ааԥхьарақәа шрымоу.
Аҭаацәара аоперациатә системақәа уажәы x86, x86-64, ARM архитектурақәа змоу апроцессорқәа рҿы аус руеит [11] . Раԥхьатәи аверсиақәа (4.0 аҟынӡа) RISC апроцессорқәа руакгьы адгылара рырҭон: Alpha, MIPS, PowerPC . Аҭаацәараҿы иҟоу аоперациатә системақәа зегьы 32- мамзаргьы 64-биттәиуп, насгьы MS-DOS аҿакразыгьы аҭахӡам. Ари аҭаацәара мацара ауп асерверқәа рзы аоперациатә системақәа зҵоу. Windows 2000 аҟынӡа, урҭ аусуратә ҭыԥ аверсиа ахьӡ еиԥш иҭыҵит, аха суффикс ацҵаны, иаҳҳәап "Windows NT 4.0 Server" насгьы "Windows 2000 Datacenter Server". Windows Server 2003 инаркны, асервертә операциатә системақәа рыхьӡқәа рыҭоуп асуффикс "Сервер" ацҵаны, насгьы ианҭыҵыз ашықәс.
Windows NT аҭаацәара шьаҭас иамоуп апроцессқәа рыбжьара адресқәа рҭыԥқәа реихшара. Процессцыԥхьаӡа иазалху агәынкылара аусура алшара амоуп. Аха, уи азин амаӡам егьырҭ апроцессқәа, адрайверқәа, асистематә код ргәалашәараҿы аҩразы.
Windows NT аҭаацәара ԥхьаҟатәи аус рацәа аоперациатә системақәа ирыҵанакуеит. Апроцессор аамҭа ашара ацәаҳәақәа рыбжьара имҩаԥысуеит "акарусель" апринцип ала. Аоперациатә система акернел аамҭа аквант рзалнахуеит (Windows 2000 аҿы, 20 мс ҟынӡа) зегьы еишьҭаргыланы, зегьы еиԥшу аԥхьагылара рымазар. Аҵәаӷәа иазалху аамҭа аквант мап ацәнакыр ауеит. Абри аҭагылазаашьаҿы, асистема анапхгара ааннакылоит (иазалху аамҭа аквант хыркәшамзаргьы) насгьы анапхгара даҽа ҵәаӷәак ахь иианагоит. Аконтроль даҽа ҵәаӷәак ахь аиагараан, асистема апроцессортә регистрқәа зегьы рҭагылазаашьа RAM аҿы иҷыдоу аструктураҿы еиқәнархоит. Ари аилазаашьа аҵәаӷәа аиҭныԥсахлара ҳәа иашьҭоуп. Аҵәаӷәа аконтекст ахьчара азхоит нас уи анагӡара аиҭалагаразы.
Акоммерциатә аалыҵ, Microsoft Windows алшарақәа рхарҭәаара. Иҵыхәтәантәи аҭыжьымҭа Plus! SuperPack, уаҟа иҟан аекранхьчагақәа, атемақәа, ахәмаррақәа, амультимедиатә апликациақәа. Маикрософт Пласс! раԥхьаӡа акәны ирылаҳәан 1994 шықәсазы анвар 31 азы акодтә хьӡы Фростинг ала.
Аамҭа ҭакԥхықәралатәи аоперациатә системақәа рҭаацәара ҷыдала еиҭаҵуа ахархәагақәа рзы иаԥҵан. ARM, MIPS, SuperH и x86 апроцессорқәа адгылара рымоуп. Егьырҭ Windows аоперациатә системақәа реиԥшымкәа, аҭаацәара аоперациатә системақәа рыҭира мазеиу ахархәагақәа рыхәҭак аҳасабала мацара ауп, иаҳҳәап, асмартфонқәа, аџьыбатә компьютерқәа, GPS-навигаторқәа, MP3-плеерқәа уҳәа убас иҵегьы. Уажәазы, атермин "Windows CE" аоперациатә система аҵәы мацара ауп иаҵанакуа. Иаҳҳәап, Windows Mobile 5.0 иаҵанакуеит Windows CE 5.0 ядро.
Уажәазы, Windows Phone, Windows 10 Mobile ҵакы рымам, избан акәзар Windows Phone, Windows 10 Mobile Android, iOS рзы апопулярра рцәыӡит.
Windows Embedded - ари еиуеиԥшым аҭаҵоу асистемақәа рҿы ахархәаразы ҷыдала иаԥҵаз аамҭа ҭакԥхықәралатәи аоперациатә системақәа рҭаацәара ауп. Асистематә ядро еицырзеиԥшуп Windows CE аоперациатә системақәа рҭаацәараҿы, насгьы ARM, MIPS, SuperH и x86 апроцессорқәа адгылара рынаҭоит.
Windows Embedded иаҵанакуеит иацҵаны аҭаҵаратә ҟазшьақәа, урҭ рҟны иҟоуп аҩра ахьчаратә фильтр (EWF и FBWF), афлеш-гәынкылара аҟынтәи аҿакра, CD-ROM, аҳа, анхатә система ахҩа ахархәара, уҳәа убас иҵегьы.
Windows аоперациатә системақәа реиԥшымкәа, аҭаацәара аоперациатә системақәа рыҭира ҟаҵоу ахархәагақәа рыхәҭак аҳасабала мацара ауп, иаҳҳәап, АТМқәа, ахәышәтәыгатә еиқәыршәагақәа, анавигациатә еиқәыршәагақәа, аклиент ԥшқақәа, VoIP- терминалқәа, амедиа-плеерқәа, адиджиталтә фреимқәа (альбомқәа), аԥаратә терминалқәа, ашәаратә машьынақәа , егьырҭ ароботқәа .
Абарҭ Windows Embedded OS авариантқәа уажәазы иҟоуп [27] :
Windows Server асервертә системақәа рҭаацәара ауп. Ари аҭаацәара рхы иадырхәоит асервертә компьютерқәеи алаптопқәеи рзы. Абарҭ Windows Server OS авариантқәа уажәы ахархәара рымоуп.
Windows-тә еилазаараҿы иҟоуп «стандарттә» апликациақәа [28] еиԥш иҟоу абраузер ( Internet Explorer and Microsoft Edge ), аимеил аклиент ( Outlook Express ма Windows Mail ), амузыкеи авидео рҳәага ( Windows Media ). COM, OLE технологиақәа рыла, урҭ рыхәҭақәа ахԥатәи аган апликациақәа рҿы ахархәара роуеит. Абарҭ аалыҵқәа хәыда-ԥсадоуп, насгьы хәыда-ԥсада ихәыҵаҳәҳәар ауеит Microsoft аофициалтә саит аҟынтәи, аха урҭ рҟынтә шьоукы рышьақәыргыларазы Windows алицензиа змоу аверсиа умазар ауп (Windows аԥхьатәи аверсиақәа рзы мацара ауп ииашоу, Windows 98 инаркны уи асистема иахәҭакуп). Абарҭ апрограммақәа даҽа аоперациатә системақәа рҿы аус рыдулара ҟалоит Windows емуляторқәа ( Wine ) рыла мацара.
Абас еиԥш иҟоу "стандарттә" аалыҵқәа Windows асистемаҿы рылаҵара иазкны аимак-аиҿакқәеи азакәантә еимакқәеи рацәоуп, ахԥатәи аган аԥҵаҩцәа ргәаанагарала, уи аконкуренциа ацәмаҷрахь инагоит, насгьы аконкуренттә аалыҵқәа рыларҵәараҿы аԥынгылақәа аԥнаҵоит. Урҭ лассы-лассы Internet Explorer браузер ахаҭабзиара агәра ргоит, уи апопулярра еилдыркаауеит Windows апакет иахьалаҵоу, насгьы ахархәаҩцәа альтернативақәа рыҟазаара азы адырра ахьмаҷу.
1997 азы Sun Microsystems (уажәы Oracle иатәу) акомпаниа Java атехнологиа алицензиа ахьеилеигаз азы ашьауӷа ақәырҵеит. 2001 азы Microsoft аҟәарҭын шьҭнахит, насгьы еиқәымшәо Java виртуалтә машина иара иалыҵқәа рҟынтәи иаԥнахит [29] .
Net Applications рыла, 2021 шықәса ианҵәамҭазы, Windows аџьармыкьатә хәҭаа 91 иҟан % [30] . Егьырҭ адыррақәа рыла, Windows аџьармыкьатә хәҭаа маҷк еиҵоуп. Уи аиҵахара зегь раԥхьаӡа иргыланы изыхҟьо адунеи зегьы аҿы акомпиутерқәа рыҭира аиҵахара, иара убасгьы аконкурентцәа роперативтә системақәа - macOS, Linux рыхәҭаа аизырҳара ауп. Windows еиуеиԥшым аверсиақәа рҟынтә, StatCounter 2024 шықәсазы, Windows 10 [31] еиҳа еицырдыруа (60.97%).
«Net Market Share», июнь 2011[32] |
«GoStats.ru», август 2014[33] |
«Net Market Share», август 2014[34] |
«GoStats.ru», август 2015[35] |
«Net Market Share», февраль 2016[36] |
«GoStats.ru», февраль 2016[37] |
«Net Applications», апрель 2016[38] | «StatCounter», апрель 2016[39] | «StatCounter», ноябрь 2017 | «StatCounter», Март 2019 | «StatCounter», Декабрь 2020 | «StatCounter», Июнь 2022 | «StatCounter», Март 2023 | «StatCounter», октябрь 2024[40] | |
Все версии | 93,32 % | 73,55 % | 91,68 % | 84,76 % | 88,66 % | 90,1 % | 88,77 % | 83,29 % | 76.5 % | 74.21 % | 77.1 % | 75.5 % | 74.14 % | 73.41% |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Windows 11 | 0 % | 0 % | 0 % | 0 % | 0 % | 0 % | 0 % | 0 % | 0 % | 0 % | 0 % | 10.96 % | 18.13 % | 35.55% |
Windows 10 | 0 % | 0 % | 0 % | 2,87 % | 12,82 % | 29,66 % | 15,34 % | 18,88 % | 40.95 % | 54.78 % | 75.96 % | 71.76 % | 68.75 % | 60.97% |
Windows 8 | 0 % | 1,91 % | 12,48 % | 33,67 % | 12,26 % | 20,76 % | 13,04 % | 13,37 % | 9.03 % | 6.55 % | 3.98 % | 3.07 % | 2.31 % | 0.31% |
Windows 7 | 28,68 % | 53,92 % | 51,22 % | 40,63 % | 52,34 % | 32,07 % | 47,82 % | 43,95 % | 42.67 % | 33.89 % | 17.68 % | 13.06 % | 9.62 % | 2.62% |
Windows XP | 54,04 % | 13,57 % | 23,89 % | 6,55 % | 11,24 % | 7,42 % | 10,63 % | 7,09 % | 3.89 % | 1.97 % | 0.79 % | 0.4 % | 0.4 % | 0.28% |
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 43 (ацхыраара)
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 44 (ацхыраара)
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 48 (ацхыраара)
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 18 (ацхыраара)
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 21 (ацхыраара)
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 37 (ацхыраара)
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 53 (ацхыраара)
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 52 (ацхыраара)
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 86 (ацхыраара)
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 27 (ацхыраара)
{{cite web}}
: no-break space character in |title=
at position 22 (ацхыраара)