Dayah
Dayah nakeuh saboh teumpat meurunoë di Acèh. Masa awai kön kana di Acèh, "dayah" atawa "dèah" (meunurôt lugat ureuëng da'irah Acèh Rayek) asay tutô nibak bahsa Arab: زاوية, nyang hareutoejih meumakna sagoë, wab nibak masa Rasulullah saw geupeurunoë ureueng Iseulam bak sagoë-sagoë meuseujid. Nan nyan teuma geungui sampoë 'an jinoë. Teuma lam bhaih administrasi neugara di Indônèsia keu narit dayah kayém neugantoë ngon pesantren atawa pondok pesantren geupeusaban ngon neukheun nan teumpat meununtut èleumèe agama Islam di Indônèsia khusuihjih di pulo Jawa.
Dayah di Acèh kayém geusatöh lé sidroë ureuëng mat, nyang kayém geurasi nan teungku chik, abu, abuya, tu, atawa la'én nibak nyan. Lam masyarakat tradisional ngon modern ureuëng Acèh dayah nyan wajéb na nibak tiep-tiep da'irah, sampoe beu that balèe seumeubeuët nyan ubeut ngon seuderhana meuhat keuh geukheun dayah cit. Saweueb ka mangat bak geukheun lé ureuëng Acèh tiep-tiep nan teumpat ureuëng beuet semeubeuët nyankeuh nyang geukheun dayah. Biasajih lam tiep-tiep gampông di Acèh na dayah-dayah ubeut, ladôm gampông cit leubèh nibak saboh jumeulah jih.
Le that dayah ka lawét nyoë, di kuta-kuta atawa di gampông. Na nyang dayah salafiyah, na cit nyang ka modèrèn atawa terpadu. Bak saboh keunira lam thôn 2007 nyang geupeugot le Dinas Pendidikan Provinsi Acèh (masa nyan: NAD), jumeulah dayah di Acèh na 631 boh, meunurôt Departemen Agama geujumeulah na 879 boh ngon bak beunileuëng nyang la'én le Rabithah Thaliban Acèh jumeulah dayah di Acèh na 900 boh. Bak thôn keunira nyan geupeugot nakeuh lam bhaih jumeulah dayah nyan golom final atawa na standar nyang hana saban bak maséng-maséng lembaga keu geuteujeumah ma'na ngon rupa dayah nyang paih.[1]
Tarèh
[peusaneut | peusaneut asai]
Tarèh awai
[peusaneut | peusaneut asai]Riwayat phôn dayah di Acèh bak peuneugah ahli tarèh nakeuh Dayah Cot Kala atawa geukheun ngon Zawiyah Cot Kala di Kabupaten Acèh Timu. Lam seujarah Dayah Cot Kala nyankeuh seubagoë dayah nyang phôn di Asia Teunggara, gurèe-gurèe seumeubeuët bak dayah nyan teuka dari nanggroë Arab, Parsi ngon India. Dayah-dayah dudoë 'oh lheuëh dayah Cot Kala nakeuh lagèe Dayah Serele nyang geusatoh lé Teungku Syèkh Sirajuddin nyang geupeudong bak thôn 1012 M sampoë thôn 1059, Dayah Blang Peuriya nyang geusatoh lé Teungku Ya'kob geupeudong bak thôn 1153 sampoë 1233 M, Dayah Batu Karang nyang na di Keurajeuën Teumiëng nyang geusatoh lé Teungku Ampôn Tuan. Lheuëh nyan na lom dayah Kan'an di wilayah Lam Keuneu'eun Acèh Rayek (Keurajeuën Lamuri), dayah nyoe geupeudong bak thôn 1196 M sampoë 1225 M lé Syèkh Abdullah Kan'an sidroë ulama meubansa Palestina.
Dudoë that na Dayah Tanoh Abèe antara thôn 1823-1836 M ngon Dayah Tiro di Kecamatan Tiro Kabupatèn Pidie antara thôn 1781-1795 M, ngon dayah-dayah la'én nyang meusipreuëk ban sigom Acèh yôh masa nyan. Lam masa surôt Keurajeuën Acèh Darussalam na cit peuneudong-peuneudong dayah (lam Abad keu 18 ngon keu 19 M). Dayah nyang geupeudong bak masa nyan nakeuh lagèe Dayah Tgk Chi' Kuta Karang, Dayah Lam Birah, Dayah Lamnyong, Dayah Lambhuk, Dayah Kruëng Rumpét, pajan keuh dayah-dayah nyan geupeudong hana ceunatat tarèh nyang paih lon.[2]
Masa Keurajeuën Acèh Darussalam
[peusaneut | peusaneut asai]Lam tarèh neugara Keurajeuën Acèh Darussalam bak masa Sultan Iskandar Muda watèe nyan na dayah manyang bak Meuseujid Raya Baiturrahman, dayah manyang nyan geusatoh lé leubèh kureuëng 40 droë ulama chi' dari nanggroë Parsi ngon India. Jinoe dayah tuha nyang mantong teudong nakeuh Dayah Tanoh Abèe, Seulimeum, Acèh Rayek, dayah nyoe phôn geupuga bak phôn abad keu 17 M. Zawiyah nyoe jeuet keu teumpat keuneubah na 4.000 naseukah ngon meumacam bagoë kitab jameun nyang geutuléh jaroë lé ulama masa dilèe.
Seubagoë saboh neugara nyang neumumat bak hukôm agama Éseulam nakeuh meuhubôngan nyang that peunténg antara dayah ngon peumeréntah Keurajeuën Acèh. Saweuëb qanun ngon hukôm nanggroë neu angkèe nibak hukôm agama.
Teuningkat dayah bak masa Keurajeuën Acèh Darussalam nakeuh :
- Meunasah atawa madrasah: dayah teuningkat phôn nyang na di tiëp gampông. Disinan geupeurunoë bhah meubaca al-Qur'an, teumuléh ngon meubaca haraih Arab, cara meuibadah, meuakheulak, rukôn Éseulam, ngon rukôn iman. Nyang beuët disinan nakeuh aneuk-aneuk miët cut-cut.
- Rangkang : dayah teuningkat keu duwa nyang na diseulingka meuseujid ngon na teumpat neudom bagi ureuëng meurunoë. Disinan geubeuët èleumèe Fiqah, 'ibadat, tauhid, tasawuf, tarèh Éseulam, bahsa Arab. kitab-kitab meurunoë na nibak bahsa Meulayu ngon bahsa Arab.
- Dayah : teuningkat nyoë na lam tiëp-tiëp da'irah, na cit nyang meuteumpat bak meuseujid meusapat ngon rangkang. Nyang teuleubèh le nakeuh meuklèh ngon meuseujid. Dayah nyoë geuseudia saboh balèe utama nyang geupeuguna keu teumpat seumeubeuët ngon teumpat seumayang meujama'ah. Di dayah, mandum kitab nyang geupeubeuët nakeuh lam bahsa Arab. Éleumèe agama nyang geupeurunoë bak dayah nakeuh éleumèè fikih muamalah, tauhid, tasawuf, akheulak, éleumèè bumoë, éleumèè atô nanggroë, ngon bahsa Arab. Na cit dayah nyang geupeurunoë éleumèe 'umum lagèe éleumèe meuneugoë, meu utôh ngon éleumèe meuniaga.
- Dayah Teungku Chik : nakeuh saboh teuningkat leubèh manyang di ateuëh dayah meujan geukheun cëit ngon Dayah Manyang. Dayah nyoe hana that le. Di sinan geupeubeuët bahsa Arab, fikih jinayah (hukôm pidana), fikih munakahat (hukôm meukawén), fikih duali (hukôm atô nanggroë), tarèh Éseulam, taréh neugara-neugara, éleumèe manthiq, tauhid, filsafat, tasawuf/akheulak, éleumèe falaq, tafsir, ngon hadits.
- Jami'ah Baiturrahman: Jami'ah nyoe na di nang nanggroë nyang meusapat ngon Meuseujid Jami' Baiturrahman. Jami'ah Baiturrahman nyoë geuweuëk bak meumacam "Daar" nyang meunyoë ta peusaban bak masa jinoë saban ngon fakultas. Na 17 "Daar" nyang geupuga bak watèe nyan: (1) Daar al-Tafsir wa al-Hadits (Tafsir ngon Hadits), (2) Daar al-Thibb (Èleumèe Medisn), (3) Daar al-Kimya (Kimia), (4) Daar al-Taarikh (Tarèh), (5) Daar al-Hisaab (ÉLeumèe Pasti), (6) Daar al-Siyasah (Siyasat), (7) Daar al-Aqli (Éleumèe Akay), (8) Daar al-Zira'ah (Éleumèe Meuneugoë), (9) Daar al-Ahkaam (Hukôm), (10) Daar al-Falsafah (Filsafat), (11) Daar al-Kalaam (Teologi), (12) Daar al-Wizaraah (Éleumèe Atô neugara), (13) Daar Khazaanah Bait al-Maal (Éleumèe Pèng ngon areuta neugara), (14) Daar al-Ardhi (Éleumèe Tambang), (15) Daar al-Nahwi (Bahsa Arab), (16) Daar al-Mazahib (Éleumèe Agama), dan (17) Daar al-Harbi (Éleumèe Prang).
Bak masa Sultan Alaidin Iskandar Muda Darma Wangsa Perkasa Alam Syah neumat kuwasa thôn (1016-1045 H/1607-1636 M), gurèe-gurèe ch' jami'ah nyan la'én nibak ulama Acèh, na cit nyang gurèe nyang teuka dari Arab, Turki, Parsi, ngon India.
Masa Beulanda
[peusaneut | peusaneut asai]
Bak masa Prang Acèh geulawan Beulanda le that dayah nyang jeuet keu hancô ngon le that ulama nyang geujak lam seuëh prang keu geujak meu jihad. Lam prang nyan dayah jeuet keu teumpat kawom mujahidin Acèh neu atô taktik prang, teungku-teungku dayah that le nyang jeuet keu panglima peujuang lam prang nyan. Ureuëng-ureuëng dayah nyang geuthèe jeuet keu ureuëng peunténg lawan peunjajah di Acèh lagèe Teungku. Chi' Tanoh Abèe nyang jeuet keu peunasihat prang neugara.[3]
Na cit ulama dayah nyang jeuet keu bak geuteumanyong lé peujuang lagèe Teungku Chi' Tanoh Abèe (Teungku Chi' Abdul Wahab) Tanoh Abèe, Acèh Rayek. Ban duwa golongan ulama nyoe teutap neusatoh ngon neupeurunoë sampoë le cit ulama Acèh bak masa prang nyan nyang neubeuët lam glé. Miseuëjih Teungku Haji Ahmad Hasballah Indrapuri ngon Teungku H. Abdullah Lam U.[4]
Bak watèe Beulanda ka meu asé di peudong peumeurintahan kolonial di Acèh, ngon sigra laju jibagi nanggroë ngon beunagi barô nyang jikheun landscap. Na 129 boh landschap nyang na di Acèh yôh nyan. Lam saboh landschap nyang na meuhat ji peuizin peudong saboh dayah. Ngon keujadian nyan, jumeulah dayah lam masa Beulanda leubeh kureuëng nna 129 boh.
Masa Jeupang
[peusaneut | peusaneut asai]Bak masa Jeupang na prang cit nyang geupimpén lé sidroë ulama dayah. Phôn that nakeuh bak thôn 1944 di Syamtalira Bayu Acèh Barôh nyang neupimpèn lè ulama dayah nan gobnyan Teungku Abdul Jalil (Teungku di Cot Pliëng) nyang meuhasé geupeutalo saboh kompi teutra Jeupang. Lheuëh nyan nyang teujadi di Pandrah, Kecamatan Jeunieb.
Masa Reubot Meurdeka
[peusaneut | peusaneut asai]Neugara Indônèsia geupeunyata meurdéka bak 17 uroë buleuën 8 thôn 1945, aseuka Jeupang talô lam Prang Dônya II ngon teuntra sikutu jiteuka lom u Indônèsia. Buleuën 10 thôn an saboh neugara Indônèsia ka abéh jikuwasa keulayi lé teuntra sikutu, dari Mèdan teuntra nyan jikeuneuk tamong u Acèh. Yôh nyan keuh bak 15 uroë buleuën 10 thôn 1945 ulama dayah di Acèh geupeunyata saboh ma'lumat nyang that peunténg lam seujarah. Ma'lumat nyan geurasi nan ngon Ma'lumat Ulama ban sigom Acèh nyang nakeuh ngon ma'lumat nyan ulama Acèh geumeufatwa Prang Sabi lawan peunjajah bèk sampoë leupah jitamong u Acèh. Ngon neucok peunutôh nibak ma'lumat nyan meuribèe droë ureuëng meudagang bak dayah geubeudoh jak meuprang sajan ngon mandum mujahidin Acèh u ceuë Acèh ngon Sumatera ret Barôh (Sumatera Utara) Nyang geukheun cit ngon Peuristiwa Medan Area.
Lam peuristiwa nyan geuthèe na 2 boh aseuka meuseunjata nyang geuturi aseuka nyan geuhimpôn nibak ureuëng meudagang :
- Laskar Mujahidin: Geukheun cit Barisan Mujahidin Aseuka nyoe geupeudong di Pidië, lam saboh pakat raya bak Meuseujid Tiro bak 17 uroë buleuën 11 thôn 1945. Pakat raya nyan na meusapat disinan ± 600 droe ulama ngon peumimpén masyarakat. Seubagoë nyang pimpén Laskar nyan geu angkèe Teungku Umar Tiro, sidroe cuco Teungku Chi' Ditiro Muhammad Saman.
- Barisan Hizbullah : Aseuka nyoe geupeudong di Kutaraja lam saboh pakat bak Meuseujid Raya Baiturrahman. Geupeudong bak 23 uroë buleuën 11 thôn 1945. Barisan nyoe geu pimpén lé Teungku Muhammad Daud Beureu'éh, ngon waki gobnyan Teungku Haji Ahmad Hasballah Indrapuri, geubantu cit lé Teuku Muhammad Amin, Syèkh Marhaban Kruëng Kalé ngon Teungku Sulaiman Mahmud Ulèe Karéng.[5]
Rupa dayah di Acèh
[peusaneut | peusaneut asai]
Lheuëh nibak tarèh panyang nyang na bak riwayat dayah di Acèh, dayah nyan teutap keuh seubagoë lembaga non formal teumpat ureuëng Acèh meurunoë ngon neupeurunoë èleumèe agama Islam. Rupa dayah jinoe di Acèh lagèe hana meubida jeu'ôh that meunyoë ta bandéng ngon dayah yôh masa awai.
Rupa fisik
[peusaneut | peusaneut asai]Rupa fisik nyang that biasa dayah di Acèh nakeuh lam saboh lampôh seumeubeuët nyang ureuëng meudagang meununtôt èleumèe disinan neupiyôh bak bilék-bilék sederhana ngon neubeuët bak balèe beuët meunurôt tingkat èleumèe nyang teungoh neubeuët. Bilék-bilék ubeut biasajih geuduëk meuduwa lhèe droë ureuëng. Antara bilék gurèe ngon bilék aneuk murid geupeumeuklèh. Salang balèe seumeubeuët nakeuh rangkang-rangkang ubeut nyang hana rayek that luwahjih, meubintéh sikhan ngon ureuëng beuët lam balèe nyan geuduëk meulingka.
Buët si uroë-uroë
[peusaneut | peusaneut asai]Si uroë-uroë di dayah ureuëng meudagang di sinan geubeuët, meuulang, geujaga watèe seumayang meujama'ah ngon na neubuët la'én miseuëjih muhadharah, dala'é ngon geumeuseuraya bak uroë-uroë nyang ka meuteuntèe. Gurèe-gurèe geuseumeubeuët, peu ulang aneuk miët beuët.[6] Di dayah na cit geu atô anggèeta keu geupeujak atôran lam dayah ngon geujaga keuamanan, nyang geukheun ngon haréh tugaih haréh nyan nakeuh neuseumeugoë tiëp-tiëp watèe lheëh masa istirahat. Ngon geuteurimong jamèe nyang trôh u dayah.
Neunguy nyang identik ngon ureuëng meudagang nyang agam bak dayah di Acèh nakeuh bajèe keumija ngon teulôk beulanga atawa nyang jinoe geukheun bajèe koko. Biasa jih geumeupinggang ija krông ngon geuseu'ôn kupiah. Dilèe kon meunyoe ureuëng nyan geutubiët nibak lampôh dayah hantom neusôk siluweuë panyang. Ka meubida bacut ngon jinoë, ka na jinoe ta kalon geusôk cit siluweuë panyang ija 'oh geujak u luwa dayah. Nyang hana ubah lom cit bhaih neuseu'ôn kupiyah, 'an jinoë neunguy kupiyah bak aneuk dayah nakeuh saboh cara keu geujaga martabat ureuëng meununtut ngon marwah gobnyan.
Neunguy nyang biyasa bak ureuëng inong bak dayah nakeuh neunguy nyang sopan ngon meutôp mandum tubôh. Biasa yôh thôn 90 u meuyub ureuëng nyan geusawak ija panyang nyang meutôp banmandum ulèe ngon tubôh. Meubida bacut cit ngon jinoe, nyang ka geunguy jeuleubab nyang rayek bak ulèe. Lam bhaih meutôp aurat nyan nakeuh hukôm jih saban, cit meubida bak cara geumeunguy.
Meurata ureuëng meudagang nyan bak dayah keu peuë geupajôh si uroë-uroë nakeuh peunajôh nyang geutaguën keudroe. Nyan bhaih maguën 'oh takalon le that nyang geumeupakat ngon meupadum-padum droë rakan geuh bak geumaguën lam saboh dapu. Keu beulanja geumeuripèe-ripèe breuëh ngon péng ubéna peuë nyang neupajôh. Bagi ureuëng meununtut bhaih peunajôh nakeuh nyang sederhana ngon jeuët keusihat tubôh, meujan-jan nacit 'oh watèe pré neubeuët bak malam-malam nyang ka meuteuntèe ladôm ureuëng neu meuripèe beulanja neupeugot peunajôh mamèh. Miseuëjih peunajôh mangat nyan lagèe cagruk (kulak) atawa geutaguën bu leumak. Peukateuën nyan geurasi nan bak dayah ngon meuleumak.
Kitab ngon èleumèe neubeuët di dayah
[peusaneut | peusaneut asai]Neubeuët nyang neupeurunoë bak dayah di Acèh na keuh geubagi bak na padum-padum boh teuningkat.
Tajhizi
[peusaneut | peusaneut asai]
Nyang phôn nakeuh teuningkat Tajhizi, teuningkat nyoë geubeuët lé ureuëng atawa aneuk meudagang bak watèe phôn-phôn that geutamong u dayah. Bak glah Tajhizi aneuk miët beuët biasa jih geupeurunoë kitab-kitab ubeut meubahsa Jawoë. Meujan nacit lom geupeurunoë èleumèe Nahwu, Sharaf ngon laén nibak nyan keu peuduman meurunoë Bahsa Arab. Cara geumeurunoë Nahwu-Sharaf bak aneuk miët beuët glah Tajhizi mantong ngon cara meuhaphai. Nyang kayém bak geuhaphai nakeuh kitab-kitab nyang geu ngui keu meureunoë Bahasa Arab.
Kitab nyang kayém geupeurunoë bak glah Tajhizi nakeuh:
| Nan Kitab | Éleumée | Bahsa/haraih | Baréh |
|---|---|---|---|
| Al-Qur'an | Tajwid | Bahsa Arab | Na |
| Pelajaran Akhlak | Akheulak | Jawoë | Hana |
| Kitab Tauhid | Tauhid | Jawoë | Hana |
| Dhammun | Sharaf | Bahsa Arab | Na |
| 'Awamil Al Jarjani | Nahwu | Bahsa Arab | Na |
| Safinatun Naja | Fiqh | Bahsa Arab | Na |
Ibtidaiyah
[peusaneut | peusaneut asai]
Teuma nyang keu duwa geukheun ibtidaiyah atawa glah I (sa), teuningkat nyoë hana that meuhat soë mantong nyang jeuët neuduëk bak teuningkat nyan. Nyang ka teuntèe na keuh bak teuningkat Ibtidaiyah nyan geupeuphôn neubeuët padum-padum boh kitab meubahsa Arab, geuploh hukôm-hukôm fiqih nyang dasar, tauhid, nahwu, sharaf, akheulak ngon Tarèh Nabi.
Kitab nyang kayém geupeurunoë bak glah Ibtidaiyah nakeuh:
| Nan Kitab | Éleumée | Bahsa/haraih | Baréh |
|---|---|---|---|
| Al-Ghayah Wat Taqrib | Fiqh | Bahsa Arab | Na |
| Matan Ajurrumiyah | Nahwu | Bahsa Arab | Na |
| Matan Bina' Wal Asas | Sharaf | Bahsa Arab | Na |
| 'Aqidah Islamiyah | Tauhid | Bahsa Arab | Na |
| Taysirul Khallaq | Tasawuf | Bahsa Arab | Na |
| Khulasah I | Tarèh | Bahsa Arab | Na |
| Al-Quran | Tajwid (lanjutan) | Bahsa Arab | Na |
Tsanawiyah
[peusaneut | peusaneut asai]
Teuningkat nyang keu lhèe geukheun tsanawiyah atawa glah II (duwa), teuningkat nyoë neuduëk lé soe mantong nyang ka meuphôm cara baca ngon bôh ma'na asoë kitab lam bahasa Arab. Nyan keuh bak teuningkat tsanawiyah nyan ban mandum peunutôh hukôm agama ka leubèh lom neu peujeulaih deungon surah nyang panyang. Bak teuningkat tsanawiyah ladôm dayah nyang rayek-rayek cit ka neutamah lom meurunoë padum-padum boh bideueng èleumèe nyang hana geudraih bak teuningkat di meuyub nyan, miseuëjih èleumèe Mantèq, Hadits, Tafsir ngon Ushul Fiqh. Bak glah Tsanawiyah nyan keuh phôn geubeuët kitab nyang hana meubaréh atawa kayém geukheun ngon kitab kunèng.
Kitab nyang kayém geupeurunoë bak glah Tsanawiyah nakeuh:
| Nan Kitab | Éleumée | Bahsa/haraih | Baréh |
|---|---|---|---|
| At-Tibyan | Tafsir | Bahsa Arab | Hana |
| Tafsir Jalalain | Tafsir | Bahsa Arab | Hana |
| Matan Arbai'in | Hadits | Bahsa Arab | Na |
| Minhatul Mughits | Ulumul Hadits | Bahsa Arab | Hana |
| Kifayatul 'Awam | Tauhid | Bahsa Arab | Hana |
| Bajuriy | Fiqh | Bahsa Arab | Hana |
| Al-Waraqat | Ushul Fiqh | Bahsa Arab | Hana |
| Bidayatul Hidayah | Tashawuf | Bahsa Arab | Hana |
| Mutammimah | Nahwu | Bahsa Arab | Hana |
| Matan As-Sullam Al-Munawraq | Mantèq | Bahsa Arab | Na |
| Ar-rahiqul Makhtum | Tarèh | Bahsa Arab | - |
| 'Uqud Al Juman | Balaghah | Bahsa Arab | - |
'Aliyah
[peusaneut | peusaneut asai]Teuningkat nyang keu peuet geukheun 'Aliyah atawa glah III (lhèe). Kitab nyang kayém geupeurunoë bak glah 'Aliyah nakeuh:
| Nan Kitab | Éleumée | Bahsa/haraih | Baréh |
|---|---|---|---|
| Ibnu Katsir | Tafsir ngon Tafsir Ahkam | Bahsa Arab | Hana |
| Mabahits fi 'ulum Al-Qur'an | Tafsir | Bahsa Arab | Hana |
| Riyadhus Shalihin | Hadits | Bahsa Arab | Hana |
| Albaiquniyyah | 'Ulumul Hadits | Bahsa Arab | Hana |
| Al-Hasan al-Hammidiyyah | Tauhid | Bahsa Arab | Hana |
| I'anatuth Thalibin | Fiqh | Bahsa Arab | Hana |
| Al-Luma' | Ushul Fiqh | Bahsa Arab | Hana |
| Bidayatul Hidayah | Tashawuf | Bahsa Arab | Hana |
| Syarh Ibn 'Aqil | Nahwu | Bahsa Arab | Hana |
| Salsu Al-Madkhal | Sharaf | Bahsa Arab | Hana |
| Tarikh Tasyri' | Tarèh | Bahsa Arab | Hana |
| Ahmad as-Shawi | Balaghah | Bahsa Arab | Hana |
| Sabban Malawi | Mantéq | Bahsa Arab | Hana |
Statistik Dayah di Acèh
[peusaneut | peusaneut asai]
Hana jumeulah nyang pasti lom keu meudum na jumeulah dayah nyang na di Acèh lawét nyoë. Bah pih kana badan peumeurintah Acèh nyang mat bideuëng keurija keu dayah nyang geupeunan Badan Pembinaan Pendidikan Dayah. Seubab hana peunutôh nyang jeulaih keu kiban kriteria dayah nyang seubeutôijih[7]. Meunyoë tameumat bak database nyang geupeuteubiët lè Badan Pembinaan Pendidikan Dayah bak thôn 2011 jumeulah dayah ngon nan lembaga seumeubeuët nyang teudapeuta seubagoë dayah di Acèh nakeuh:
- Kota Sabang: Jumeulah na 4 boh (dapeuta dayah di Kota Sabang)
- Banda Acèh : Jumeulah na 17 boh (dapeuta dayah di Kota Banda Acèh)
- Acèh Rayek : Jumeulah na 115 boh (dapeuta dayah di Acèh Rayek)
- Pidië : Jumeulah na 75 boh (dapeuta dayah di Pidië)
- Pidië Jaya : Jumeulah na 43 boh (dapeuta dayah di Pidië Jaya)
- Bireuën : Jumeulah na 102 boh (dapeuta dayah di Bireuën)
- Lhôk Seumaw‘è : Jumeulah na 34 boh (dapeuta dayah di Kuta Lhôk Seumaw‘è)
- Acèh Barôh : Jumeulah na 181 boh (dapeuta dayah di Acèh Barôh)
- Acèh Timu : Jumeulah na 86 boh (dapeuta dayah di Acèh Timu)
- Langsa : Jumeulah na 11 boh (dapeuta dayah di Langsa)
- Acèh Teumiëng : Jumeulah na 35 boh (dapeuta dayah di Acèh Teumiëng)
- Bener Meriah : Jumeulah na 8 boh (dapeuta dayah di Bener Meriah)
- Acèh Teungöh : Jumeulah na 13 boh (dapeuta dayah di Acèh Teungöh)
- Acèh Tunong : Jumeulah na 55 boh (dapeuta dayah di Acèh Tunong)
- Gayo Lues : Jumeulah na 21 boh (dapeuta dayah di Gayo Lues)
- Acèh Teunggara : Jumeulah na 20 boh (dapeuta dayah di Acèh Teunggara)
- Acèh Jaya : Jumeulah na 14 boh (dapeuta dayah di Acèh Jaya)
- Acèh Barat : Jumeulah na 26 boh (dapeuta dayah di Acèh Barat)
- Nagan Raya : Jumeulah na 14 boh (dapeuta dayah di Nagan Raya)
- Acèh Barat Daya : Jumeulah na 32 boh (dapeuta dayah di Acèh Barat Daya)
- Simeuluë : Jumeulah na 3 boh (dapeuta dayah di Simeuluë)
- Acèh Singké : Jumeulah na 14 boh (dapeuta dayah di Acèh Singké)
- Subulussalam : Jumeulah na 14 boh (dapeuta dayah di Subulussalam)
Dayah-dayah rayek di Acèh
[peusaneut | peusaneut asai]Na leubèh kureuëng nibak 1.000 boh dayah rayek ngon ubeut nyang na di Acèh jinoë. Padum-padum boh dayah rayek keu miseuë:
- Dayah Darussalam, Labuhan Haji
- Dayah Budi, Lam No
- Dayah Mudi Mesra, Samalanga
- Dayah Istiqamatuddin Darul Mu'arrif, Lam Ateuëk
- Dayah Inshafuddin
- Dayah Darul Munawwarah Kuta Kruëng, Ulèë Glé
- Dayah Darul Huda Luëng Angèn
- Dayah Al-Madinatunniyah Babussalam Blang Blahdeh
- Dayah Ruhul Fata, Seulimeum, Acèh Rayek
- Dayah Ulèë Titi
- La'én-la'én
Dayah Modèrèn
[peusaneut | peusaneut asai]La'èn nibak dayah salafiyah di Acèh na cit dayah terpadu atawa nyang geukheun Dayah Modern, bak dayah moderen nyan seula'èn èleumèe agama disinan na geupeurunoë cit èleumèe umum lagèe bak rumoh sikula. Na meupadum boh dayah moderen di Acèh, bak mandum kabupaten kota di Acèh na nyang nanjih dayah moderen nyan. Padum-padum boh dayah moderen miseuëjih:
- Madrasah 'Ulumul Qur'an Langsa, atawa MUQ Langsa di gampong Alue Pineung Kuta Langsa.
- Jeumala 'Amal di Pidie Jaya.
- Al-Muslimun di Lhôk Sukôn.
- Dayah Syamsuddhuha di Dewantara, Acèh
- Babun najah,Banda Aceh
- Ngon la'én-la'én.
Dayah Multimedia Acèh
[peusaneut | peusaneut asai]Lam keuèrija peumeurentah keu modernisasi dayah di Acèh, jinoë kana saboh dayah nyang meucurak salafi ngon modern lam bideuëng multimedia. Nyankeuh nyang geupeunan ngon DMA atawa Dayah Multimedia Aceh. Pilot project keu dayah nyan na di dayah Babussalam al-Aziziyah di Jeuniëb Bireuën. Lam dayah multimedia la'én nibak beuët kitab agama lagèe dayah nyang biasa disinan geupeurunoë cit bhaih teknologi informasi ban nyang geunguy lé manusia jameun nyoë.
Kitab Meuneumat
[peusaneut | peusaneut asai]- Prof. Dr. M. Hasbi Amiruddin, MA, Ulama Dayah: Pengawal Agama Masyarakat Aceh, Lhokseumawe, NAD. Penerbit: Yayasan Nadiya, cetakan ke-2. 2007, hal. 45
Nè seunurat
[peusaneut | peusaneut asai]- ^ Teunuléh Mukhlisuddin Ilyas geuakses 21 Buleuen Limong 2013
- ^ Sejarah Dayah| http://aceh1.kemenag.go.id| akses 29-05-2013
- ^ Seluk beluk dayah di Aceh
- ^ Dayah sejak sultan hingga sekarang
- ^ Naseukah geudraih le Pusat Studi Hukum & Kebijakan Indonesia[hubông luwa maté]
- ^ Apa itu dayah
- ^ Wawancara Sekretaris Jenderal (Sekjen) Himpunan Ulama Dayah Aceh (HUDA) Teungku H. Faisal M. Ali, desember 2012| http://www.dayahinstitute.com| Akses 29-05-2013[hubông luwa maté]