Abdomen

Abdomen
Inligting en eksterne bronne
Die abdomen is no. 3 op dié skets. Die bors is no. 2 en die bekken no. 4.
Inligting
Latyn	Abdomen
Aangeheg	Ribbekas Werwelkolom
Bevat	Spysverteringskanaal Organe Hulporgane Urinestelsel
Werking	Help met beweging Steun die torso Help met asemhaling Beskerm die binneste organe
Eksterne bronne
MeSH	D000005
FMA	9577
Gray's Anatomy	Bl. 1313

Die abdomen of buik beslaan by die mens en ander gewerweldes die deel van die liggaam tussen die bors en bekken. Die abdomen is die voorste deel van die abdominale segment van die torso; die agterkant van dié segment is die rug. In die abdomen lê die buikholte. Onder die abdomen is die bekken, wat strek tot by die simfise (waar die twee heupbene aan mekaar grens).

By geleedpotiges is die abdomen die agterste liggaamsegment, wat volg op die kopborsstuk.^[1][2]

Struktuur

Inhoud

Die verhouding tussen die ingewande en die groot bloedvate van die abdomen, van agter gesien.

Die abdomen bevat die meeste van die buisvormige organe van die spysverteringstelsel, sowel as verskeie soliede organe. Hol abdominale organe sluit in die maag, dunderm en dikderm, met die blindederm en appendiks aan die punt. Organe soos die lewer, galblaas en pankreas is nou by die spysverteringstelsel betrokke. Die milt, niere en byniere lê ook in die abdomen, saam met baie are soos die aorta en onderste holaar. Die blaas, baarmoeder, Fallopiusbuise en eierstokke word soms as abdominale organe en soms as bekkenorgane beskou. Laastens bevat die abdomen ’n uitgebreide membraan bekend as die buikvlies. Sekere organe word heeltemal deur die buikvlies bedek terwyl ander, wat gewoonlik nader aan die buikwand geleë is, net aan die een kant bedek word. Anatome noem laasgenoemde organe "retroperitoneaal".

• Spysverteringskanaal: maag, dunderm en dikderm, met blindederm en appendiks
• Hulporgane van die spysverteringstelsel: lewer, galblaas en pankreas
• Urinestelsel: niere en baarmoeder – tegnies retroperitoneaal (buite die buikvlies) geleë
• Ander organe: milt

Abdominale organe kan in sommige diere baie gespesialiseerd wees. Die maag van herkouers (’n suborde van die soogdiere) het byvoorbeeld vier afdelings – die groot-, net-, blaar- en melkpens.^[3]

In gewerweldes is die abdomen ’n groot holte wat omsluit word deur die maagspiere aan die onder- en sykant en deur die werwelkolom aan die agterkant. Die laer ribbes kan ook van die wande omsluit. Die buikholte is bo die bekkenholte en onder die borsholte; dit word deur die middelrif aan laasgenoemde geheg. Strukture soos die aorta, onderste holaar en slukderm loop deur die middelrif. Beide die maag- en bekkenholte is uitgevoer met die buitenste laag van die buikvlies, die pariëtale peritoneum. Hierdie vlies is aaneenlopend met die binneste laag van die buikvlies, die visserale peritoneum, wat die organe bedek.^[4]

Spiere

BO: ’n Manlike abdomen. LINKS: Henry Gray (1825–1861). Anatomy of the Human Body.

Die buikspiere maak bewegings van die torso moontlik, soos buk en sydelings draai. Hulle kan ook die druk in die buik verhoog en dus help met verskeie liggaamsfunksies, soos asemhaling, hoes, nies en ontlasting.

Die spiere word in drie groepe verdeel:

• Voorste buikspiere:
  • Reguit buikspier (musculus rectus abdominis)
  • Piramidale buikspier (musculus pyramidalis)

• Laterale buikspiere:
  • Buitenste skuins buikspier (musculus obliquus externus abdominis)
  • Binneste skuins buikspier (musculus obliquus internus abdominis)
  • Dwars buikspier (musculus transversus abdominis).

• Agterste buikspiere:
  • Vierkantige lendespier (Musculus quadratus lumborum)
  • Groot lendespier (Musculus iliopsoas)

Die laterale buikspiere loop tot tussen die werwelkolom, die laer ribbes, die boonste deel van die heupbene en die skaambeen. Al hul vesels loop na die middel en omsluit die reguit buikspier voordat hulle bymekaarkom aan die ander kant van die wit lyn van die buikwand (linia alba abdominis, waar die twee helftes van die reguit buikspier aaneengeheg is). Die spiere word versterk deur die kriskraspatroon van die vesels: Die buitenste skuins spiere loop na onder en na voor, die binneste skuins spiere na bo en na voor, en die dwars spiere horisontaal na voor.^[5]

Liggaamshouding

Die dwars buikspiere is die diepste spiere en kan nie van buite aangeraak word nie. Hulle kan ’n mens se liggaamshouding in ’n groot mate beïnvloed. Die binneste skuins buikspiere is ook diep geleë en het ook ’n invloed op die liggaamshouding. Albei soorte spiere help met die rotasie en laterale buiging van die ruggraat; hulle steun die ruggraat aan die voorkant. Die buitenste skuins spiere is vlakker geleë en is ook betrokke by die rotasie en laterale buiging van die ruggraat. Hulle stabiliseer ook die ruggraat wanneer dit in ’n regop posisie is.

Die reguit buikspier word bedek deur die skede van spiervesels wat deur die laterale buikspiere gevorm word. Dit is die spier wat fikse mense ontwikkel tot die sespakvoorkoms. Eintlik behoort dit ’n "tienpak" te wees, want daar is vyf vertitale seksies aan elke kant. Die onderste twee seksies aan weerskante is egter net bo die skaambeen geleë en is gewoonlik nie sigbaar nie.

Die funksie van die reguit en laterale buikspiere is om die ruggraat vorentoe te laat buig deur konsentries saam te trek.^[6] As die spiere met oefening versterk word, help dit om die liggaam te steun en om rugpyn en beserings te verminder. Dit verminder ook die druk wat op die ruggraat geplaas word.

Gemeenskap en kultuur

Sosiale en kultuurbeskouings van die buitenste voorkoms van die abdomen verskil van kultuur tot kultuur. ’n Vet abdomen kan beskou word as ’n teken van rykdom en aansien omdat dit daarop dui dat iemand baie kos het om te eet, of as ’n teken van swak gesondheid weens te min oefening. ’n Kaal andomen word in baie kulture geseksualiseer.

Ondersoeke

Verskeie mediese prosedures kan gebruik word om die organe van die maagdermkanaal te ondersoek. Dit sluit in ’n endoskopie, kolonoskopie, sigmoïdoskopie, enteroskopie en esofagogastroduodenoskopie. Daar is ook ’n paar mediese beeldingstegnieke wat gebruik kan word. Oppervlakeienskappe is belangrik in ondersoeke van die abdomen.

Oppervlakeienskappe

’n Oppervlakaanduiding van die organe van die torso, waarop die ligging van die organe hoofsaaklik afgelei word van werwelvlakke, ribbes en die heupbeen.

In die middel van die abdomen loop ’n effense groef van die ensiforme kraakbeen aan die bokant tot by die simfise aan die onderkant. Dit verteenwoordig die linea alba (wit lyn) in die buikwand. Min of meer in die middel is die naeltjie geleë. Die reguit buikspier weerskante van die linea alba staan uit in gespierde mense. Die buitelyn van hierdie spiere word onderbreek deur drie of meer groewe wat spierveselkruisings aandui. Daar is gewoonlik een by die ensiforme kraakbeen, een by die naeltjie en een tussenin. Dit is die kombinasie van die linea alba en die spierveselkruisings wat die sespak vorm wat so gesog is onder spierbouers.

Die boonste laterale grens van die abdomen is die onderkant van die ribbekas, waar die kraakbeen van die vals ribbes (8, 9, 10) bymekaarkom. Die onderste laterale grense is die voorste kruin van die heupbeen en die liesband, wat loop van die voorste boonste doring van die heupbeen tot by die doring van die skaambeen. Hierdie laer grense is as induikings sigbaar. Net bo die skaambeendorings aan weerskante is die buitenste buikringe: openings in die spierwand van die abdomen waardeur die saadstring by mans uitkom.

Een metode waardeur die ligging van die organe bepaal kan word, is om drie horisontale en twee vertikale lyne te trek.

Horisontale lyne

• Die hoogste horisontale lyn is die transpiloriese lyn van C. Addison, wat omtrent halfpad tussen die keelgroef en die bokant van die simfise geleë is. Die poort van elke nier is ’n entjie daaronder, terwyl die linkerkant daarvan min of meer aan die onderste grens van die milt raak. Dit stem ooreen met die eerste lendewerwel daaragter.
• Die tweede lyn is die subkostale lyn, wat oor die laagste punt van die ribbekas (10de rib) strek. Dit stem ooreen met die bokant van die derde lendewerwel en is sowat 2 cm bo die naeltjie. Dit is ’n rowwe aanduiding van die horisontale deel van die dikderm, die onderkant van die niere en die bokant van die dwars (3de) deel van die twaalfvingerderm.
• Die derde lyn is die intertuberkellyn en loop tussen die twee growwe tuberkels deur wat gevoel kan word aan die buitenste rand van die kruin van die heupbeen, sowat 64 mm van die voorste boonste doring af. Dit stem ooreen met die vyfde lendewerwel en loop deur of net bo die ileosekale klep, die plek verby waar die dunderm by die dikderm aansluit.

Vertikale lyne

Die twee vertikale lyne word getrek van die punt in die middel van die voorste boonste doring en die simfise aan elke kant, opwaarts tot by die kostale rand (rand van die ribbes).

• Die regterkantse een is die waardevolste, want die ileosekale klep lê waar dié lyn deur die intertuberkellyn loop. Die opening van die appendiks is sowat 2 cm laer. Aan sy bokant ontmoet die vertikale lyn die transpiloriese lyn by die laer grens van die ribbes, gewoonlik die 9de, en hier is die galblaas geleë.
• Die boonste driekwart van die linkerkantse lyn stem ooreen met die binnekant van die aflopende deel van die dikderm.

Streke

Nege streke

Hierdie drie horisontale en twee vertikale lyn verdeel die abdomen in nege "streke". (Let daarop dat "hipo" "onder" en "epi" "bo" beteken, terwyl "chondron" "kraakbeen" (van die ribbes, in dié geval) en "gaster" "maag beteken. Die omruiling van "links" en "regs" is met opset, want dit dui op ’n persoon wat oorkant jou staan.)

Vergelyking van die stelsels met nege en vier streke.

regterhipochondrium	epigastrium	linkerhipochondrium
regterflank	naeltjiestreek	linkerflank
regterlies	hipogastrium	linkerlies

Vier streke

Soms word die abdomen in kwarte verdeel:

Boonste regterkwart	Boonste linkerkwart
Onderste regterkwart	Onderste linkerkwart

Ander diere

By die werkermier bestaan die abdomen uit die propodeum, wat saamgesmelt is met die borsstuk, en die metasoma. Laasgenoemde word weer verdeel in die nou petiool en die bolvormige gaster.

Die abdomen van ongewerweldes bestaan uit ’n reeks boonste plate bekend as tergiete of rugplate en onderste plate bekend as sterniete. Alles word bymekaargehou deur ’n sterk maar rekbare membraan.

Die rowwe ooreenkomste tussen die kop, bors en abdomen van ’n mens en ’n mier.

Die abdomen bevat die insek se spysverteringstelsel en voortplantingsorgane. Dit bestaan uit elf segmente in die meeste insekordes, hoewel die elfde segment afwesig is by volgroeide diere van die meeste hoër ordes. Die getal segmente wissel van spesie tot spesie; die heuningby het net sewe sigbare segmente en sandvlooie het net ses segmente.

Die abdomen is soms taamlik aangepas. In Apocrita (bye, miere en perdebye) is die eerste segment saamgesmelt met die borsstuk en word dit die propodeum genoem. In miere vorm die tweede segment die nou petiool. Sommige miere het ’n bykomende postpetiool, en die orige segmente vorm die bolvormige gaster.^[7] Die petiool en gaster word saam die metasoma genoem.

Anders as ander geleedpotiges het volwasse insekte geen pote aan die abdomen nie, hoewel sommige pootagtige uitsteeksels het.

By spinnekopagtiges word die term "abdomen" afgewissel met "opistosoma" ("agterlyf"), wat die deel van die lyf is agter die een met die kop en pote (die "prosoma").

Verwysings

1. Abdomen. (n.d.). Dictionary.com Unabridged (v 1.1). Accessed: 22 October 2007
2. Abdomen. Dictionary.com. The American Heritage Dictionary of the English Language, 4de uitgawe. Besoek op 22 Oktober 2007
3. "Ruminant." The Veterinary Dictionary. Elsevier, 2007. Besoek op 22 Oktober 2007
4. Peritoneum. The Veterinary Dictionary. Elsevier, 2007. Besoek op 22 Oktober 2007
5. "Abdominal cavity". Encyclopædia Britannica (15de) I: A-Ak – Bayes. (2010). Chicago, IL: Encyclopædia Britannica, Inc.. 19–20. ISBN 978-1-59339-837-8. 
6. "The Abdominal Muscle Group" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Desember 2015. Besoek op 13 Julie 2010.
7. "Glossary of Descriptive Terminology". Desertants.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Mei 2013. Besoek op 8 Julie 2013.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Abdomen.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia