Ada Blackjack

Ada Blackjack met haar seun Bennett, 1923.

Ada Blackjack (née Delutuk; 10 Mei 1898 – 29 Mei 1983) was 'n Iñupiat-vrou wat twee jaar lank as 'n gestrande op die onbewoonde Wrangeleiland, noord van Siberië, oorleef het.

Agtergrond

[wysig | wysig bron]

Ada Delutuk is op 10 Mei 1898 of 1899 gebore[1][2] in die afgeleë nedersetting Spruce Creek, agt myl van Solomon, Alaska. Ada se pa is aan voedselvergiftiging dood toe sy agt jaar oud was, en haar ma het haar en haar suster, Rita, na 'n Metodiste-sendingskool in Nome, Alaska, gestuur.[3][4] Sy is grootgemaak deur sendelinge wat haar geleer het om Engels te lees en naaldwerk.[5] Sy het op 16-jarige ouderdom met Jack Blackjack, 'n voormalige jagter en hondesleebestuurder, getrou en na die Seward-skiereiland verhuis.[4] Die Blackjacks het drie kinders gehad, van wie slegs een kleintyd oorleef het. Jack het Ada mishandel en haar en hul oorlewende seun, Bennet, uiteindelik in die steek gelaat.[4][5] Ada het 'n egskeiding gekry voordat haar man kon terugkeer en het saam met Bennet veertig myl gestap na Nome, waar haar ma gewoon het. Om te oorleef het Ada huise skoongemaak en klere vir mynwerkers naaldwerk, maar kon steeds nie Bennet se tuberkulosebehandeling bekostig nie.[6] As gevolg hiervan moes sy Bennet tydelik in die Jesse Lee Kinderhuis plaas, wat beter vir sy tuberkulose kon sorg. Ada het daartoe verbind om geld te maak om met haar seun herenig te word.

Nome polisiehoof E.R. Jordan was vertroud met Ada se situasie, so hy het aan haar genoem dat sommige mans Inuïete werf om saam met hulle op hul Arktiese ekspedisies oor die Chukchi See na Wrangeleiland te gaan. Terwyl Jordan nie vertroud was met die doel van die ekspedisie nie, het hy geglo dat Ada, wat Engels gepraat het en 'n uitstekende naaldwerkster was, dalk 'n goeie pasmaat vir die sending kon wees, wat iemand nodig gehad het om pelsklere vir die span te maak.[5] Die ekspedisie is gelei deur die Kanadese ontdekkingsreisiger Allan Crawford, maar gefinansier, beplan en aangemoedig deur Vilhjalmur Stefansson.[7] Stefansson het agtergebly om geld in te samel vir nog 'n verkenning om na 'n kontinent noord van Wrangeleiland te soek.[4] Hy het geglo dat die Arktiese gebied maklik bewoonbaar sou wees vir diegene wat bereid was om aan te pas.

Ekspedisie

[wysig | wysig bron]
Kaart van die Wrangelleiland en omgewing.
“As iets met my gebeur en my dood is bekend, daar is 'n swart band (sic) vir Bennett my enigste seun se skoolboektas. Ek verdoek dat jy asseblief alles na Bennett neem wat aan my behoort.”
– Ada Blackjack, dagboekinskrywing, 2 April 1923[1]

Stefansson het vyf setlaars gestuur (een Europese Kanadees, drie Europese Amerikaners en een Iñupiat, Blackjack) in 'n spekulatiewe poging om die eiland vir Kanada op te eis.[8] Die ontdekkingsreisigers is deur Stefansson gekies op grond van hul vorige ervaring en akademiese getuigskrifte. Stefansson het diegene met gevorderde kennis in die velde van geografie en ander wetenskappe vir die ekspedisie oorweeg.[7]

Op 15 September 1921 is die span op Wrangeleiland noord van Siberië gelaat om die eiland vir Kanada of die Verenigde Koninkryk op te eis.[9] Blackjack het baie bedenkinge gehad om by die ekspedisie aan te sluit, veral omdat sy mislei is om te glo dat sy slegs een van baie inheemse Alaska-mense sou wees wat by die bemanning sou aansluit.[5] Die span het vyf mense ingesluit: Blackjack, wat as 'n kok en naaldwerkster aangestel is;[10] die Amerikaanse mans Lorne Knight, Milton Galle en Fred Maurer; en Allan Crawford. Maurer het in 1914 agt maande op die eiland deurgebring nadat hy die skipbreuk van die Karluk oorleef het.

Die toestande op die eiland was aanvanklik voldoende, maar na 'n jaar het dit versleg.[7] Rantsoene het opgeraak, en die span kon nie genoeg wild op die eiland jag om te oorleef nie.[5] Op 28 Januarie 1923 het drie van die mans uiteindelik probeer om die 90-myl bevrore Chukchi See na Siberië oor te steek vir hulp en kos, en Blackjack en die siek Knight agtergelaat. Knight is deur skeurbuik aangetas en is deur Ada versorg totdat hy op 23 Junie 1923 gesterf het. Die ander drie mans is nooit weer gesien nie, en dus was Blackjack alleen, behalwe vir die ekspedisie se kat, Victoria.[5] Blackjack het agt maande lank in die uiters koue toestande oorleef en geleer om jakkalse te jag, bote te bou en parkas uit rendiervel te maak.[11] Sy is op 19 Augustus 1923[9] gered deur 'n voormalige kollega van Stefansson, Harold Noice.[7] Sommige koerante het haar as die regte "vroulike Robinson Crusoe" beskou.[1]

Blackjack het die geld wat sy gespaar het, gebruik om haar seun na Seattle, Washington, te neem om sy tuberkulose te behandel. Sy het weer getrou en het nog 'n seun, Billy, gehad. Uiteindelik het sy na die Arktiese gebied teruggekeer, waar sy tot die ouderdom van 85 gewoon het.

Galery

[wysig | wysig bron]
  • Crawford, Maurer en Knight. Foto geneem in Seattle net voor die groep na Nome gevaar het1921.
    Crawford, Maurer en Knight. Foto geneem in Seattle net voor die groep na Nome gevaar het1921.
  • 1921 Wrangeleieland ekspedisie span.
    1921 Wrangeleieland ekspedisie span.
  • Bou van 'n sneeuhuis.
    Bou van 'n sneeuhuis.
  • Ada Blackjack en Victoria by Donaldson.
    Ada Blackjack en Victoria by Donaldson.
  • Ada Blackjack in winter klere.
    Ada Blackjack in winter klere.
  • Ada Blackjack die verwydering van spek uit 'n robbevel.
    Ada Blackjack die verwydering van spek uit 'n robbevel.
  • Knight met 'n Mammoet-tand wat op Wrangeleiland gevind is’
    Knight met 'n Mammoet-tand wat op Wrangeleiland gevind is’
  • Crawford en die ekspedisiekat Vic
    Crawford en die ekspedisiekat Vic
  • Vic sit op 'n walruskop
    Vic sit op 'n walruskop

Laaste jare

[wysig | wysig bron]

Blackjack was 'n stil mens en het die mediasirkus gehaat wat rondom haar ontwikkel het[7] en die pogings van Stefansson en haar redder Noice om haar storie uit te buit. Behalwe vir haar ekspedisie-salaris en 'n paar honderd dollar wat sy verdien het vir die pelse wat sy op Wrangel bekom het, het Blackjack nie voordeel getrek uit haar beproewing nie en geen vergoeding ontvang uit die boeke wat oor haar geskryf is nie. Blackjack is in die staatsaftree-fasiliteit, die Pioneer Home, in Palmer, Alaska, dood en is in Anchorage begrawe. Haar grafsteen bevat 'n gedenkplaat wat lees " Heroine--Wrangel Island Expedition ".[11]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Lepere, Imogen (15 Januarie 2024). "Ada Blackjack's Secret Weapon". JSTOR Daily. Besoek op 16 Januarie 2024.
  2. ↑ Pinson, Elizabeth Bernhardt (2004). "4". Alaska's Daughter. University Press of Colorado: 52–80. doi:10.2307/j.ctt46nwzm.7. Besoek op 16 Januarie 2024.
  3. ↑ Caravantes, Peggy (2016). Marooned in the Arctic. Chicago Review Press Incorporated. p. 1. ISBN 978-1-61373-098-0.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Caravantes, Peggy (2016). Marooned in the Arctic : the true story of Ada Blackjack, the "female Robinson Crusoe". Chicago, Illinois. ISBN 978-1-61373-098-0. OCLC 907651735.{{cite book}}: AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Hulls, Tessa (6 Desember 2017). "Ada Blackjack, the Forgotten Sole Survivor of an Odd Arctic Expedition". Atlas Obscura. Besoek op 8 Desember 2017.
  6. ↑ Ada Blackjack: A True Story of Survival in the Arctic, by Jennifer Niven
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Rowe, Peter (11 Maart 2022). "Vilhjalmur Stefansson, Ada Blackjack and the Canadian invasion of Russia". Canadian Geographic: History. Canadian Geographic. Besoek op 15 Julie 2022.
  8. ↑ Niven, Jennifer (2003). Ada Blackjack: A True Story Of Survival In The Arctic. New York: Hyperion Books. p. 431. ISBN 0-7868-6863-5.
  9. ↑ 9,0 9,1 "Woman Sole Survivor of Wrangle Island Party". The Tribune. 26 September 1923. p. 5. Besoek op 10 Augustus 2021 – via Newspapers.com.
  10. ↑ Alexandra J. McClanahan, "The heroine of Wrangel Island", LitSite Alaska, University of Alaska Anchorage.
  11. ↑ 11,0 11,1 Schachar, Natalie (9 Desember 2023). "Overlooked No More: Ada Blackjack, Survivor of a Harrowing Arctic Expedition". New York Times. Besoek op 12 Desember 2023.