Arles
Arles Arle | |
|---|---|
Stad | |
 Uitsig oor Arles | |
 Vlag  Wapen | |
  Arles Ligging van Arles in Frankryk (in rooi) | |
| Koördinate: 43°40′36″N 4°37′40″O / 43.67667°N 4.62778°O | |
| Land |  Frankryk |
| Région |  Provence-Alpes-Côte d'Azur |
| Département | Bouches-du-Rhône |
| Regering | |
| • Burgemeester | Hervé Schiavetti |
| Oppervlak | |
| • Stad | 758,93 km2 (293,02 vk. myl) |
| Hoogte | 57 m (187 ft) |
| Bevolking | |
| • Stad | 52 197 |
| • Digtheid | 69/km2 (180/vk. myl) |
| • Metro | 53 057 |
| Webwerf | www.ville-arles.fr |
Arles (Frans: [aʁl]; Oksitaans: Arle; Provensaals: Arle, [ˈaʀle]; Latyn: Arelate) is 'n distrik-hoofstad in die Suid-Franse département Bouches-du-Rhône, naby die Rhône en sowat 25 kilometer oos van Nîmes, 80 kilometer wes van Marseille en 24 kilometer van die Middellandse See af, met 52 600 inwoners (2005). Die Rhône vertak noord van Arles in twee riviere en vorm die rivierdelta van Camargue. Aangesien Camargue in administratiewe opsig deel uitmaak van Arles, is dit met 'n oppervlak van sowat 760 vierkante kilometer die grootste munisipaliteit in Frankryk. Die Romeinse en Romaanse monumente van Arles is in 1981 deur Unesco as wêrelderfenisgebied gelys.
Etimologie
[wysig | wysig bron]In die verlede is naamvariante gebruik soos Arelate (in die Galliese Oorloë), in 954 Arlate en in die 13de eeu Arle.[1][2] Die toponiem Arelate is 'n gelatiniseerde vorm van die Galliese *Arelati en beteken "by die by die moeras" of "voor die moeras".[3]
Klimaat
[wysig | wysig bron]| Weergegewens vir Arles, 1991–2020 | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Maand | Jan | Feb | Mar | Apr | Mei | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Des | Jaar |
| Hoogste maksimum (°C) | 21,0 | 23,1 | 25,7 | 29,3 | 33,0 | 42,8 | 37,7 | 38,7 | 33,8 | 31,5 | 25,0 | 20,0 | 42,8 |
| Gemiddelde maksimum (°C) | 11,3 | 12,5 | 16,2 | 18,9 | 22,8 | 27,1 | 29,8 | 29,6 | 25,3 | 20,7 | 15,2 | 11,9 | 20,1 |
| Gemiddelde temperatuur (°C) | 7,3 | 8,0 | 11,2 | 13,8 | 17,6 | 21,5 | 23,9 | 23,7 | 19,8 | 16,2 | 11,2 | 7,9 | 15,2 |
| Gemiddelde minimum (°C) | 3,4 | 3,4 | 6,1 | 8,7 | 12,4 | 16,0 | 18,0 | 17,7 | 14,4 | 11,6 | 7,3 | 4,0 | 10,3 |
| Laagste minimum (°C) | −10,6 | −12,0 | −7,3 | −1,7 | 2,2 | 6,0 | 9,7 | 8,5 | 5,5 | 0,3 | −7,4 | −6,4 | −12,0 |
| Neerslag (mm) | 53,5 | 33,3 | 33,9 | 57,3 | 40,1 | 27,0 | 12,9 | 26,9 | 83,7 | 80,9 | 76,5 | 43,6 | 569,6 |
| Bron: Météo-France[4] | |||||||||||||
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die Romeinse tydperk
[wysig | wysig bron]Arles behoort tot die oudste stede in Frankryk en is in die 6de eeu v.C. deur Griekse setlaars onder die naam Theline gestig.[5] Na sy verowering deur die Kelties-Galliese stam van die Saluvii in 535 v.C. word die stad hernoem tot Arelate.[6] In 123 v.C. word Arelate deur die Romeine ingeneem en vervolgens tot 'n belangrike stad ontwikkel, wat in 104 v.C. deur middel van 'n kanaal met die Middellandse See verbind is. In ekonomiese opsig is dit aanvanklik steeds 'n mededinger van Massilia (die huidige Marseille).
Tydens die Romeinse burgeroorlog tussen C. Julius Caesar en Cn. Pompeius verleen Arelate militêre steun aan eersgenoemde, terwyl Massilia die kant van Pompeius kies. As gevolg van Pompeius se uiteindelike neerlaag raak Massilia sy besittings kwyt, wat almal aan Arelate oorgedra is. Die stad is formeel tot 'n kolonie vir veterane van die Sesde Romeinse Legioen Ferrata verklaar, wat sy basis in die stad het, en kry die erenaam Colonia Iulia Paterna Arelatensium Sextanorum of "Die voorvaderlike Juliaanse kolonie van Arles van die soldate van die sesde (legioen)".[7]
Die Romeinse Arelate ontwikkel tot een van die grootste stede in die provinsie van Gallia Narbonensis. Die stad strek oor ' oppervlak van 400 000 vierkante meter en beskik oor 'n aantal indrukwekkende geboue en monumente, soos 'n amfiteater, triomfboog, sirkus, Romeinse teater en 'n stadsmuur. Aangesien dit in die antieke tydperk nog digby die kuslyn lê, dien dit ook as 'n belangrike hawe. Daarnaas beskik dit toe – net soos vandag – oor die mees suidelik geleë brug oor die Rhône.[7]
In teenstelling met Romeinse gewoontes is Arelate se brug as 'n pont opgerig, wat uit 'n aantal bote bestaan het en aan albei oewers van torings en ophaalbrûe voorsien is. Die bote is deur middel van ankers bevestig. Die ongewone konstruksie is gekies om rekening te kan hou met die dikwels sterke stromings van die Rhône, wat konvensionele brûe moontlik sommer net sou weggespoel het.
Die stad se invloed bereik 'n hoogtepunt in die 4de en 5de eeu, toe dit tydens veldtogte as die keiserlike hoofkwartier dien. In die jaar 395 word dit die setel van die Pretoriaanse Prefektuur van Gallië en sodoende die hoofstad van 'n gebied wat Gallië, Hispania (die Romeinse Spanje) en Armorica (die huidige Bretagne) insluit.
Arelate word die gunstelingstad van keiser Konstantyn die Grote, wat hier Romeinse baddens laat oprig. Aansienlike oorblyfsels hiervan het tot vandag behoue gebly. Konstantyn se seun, Konstantyn II, is in Arelate gebore. Konstantyn III, wat homself in die tydperk van 407 tot 411 tot keiser van die Wes-Romeinse Ryk verklaar het, maak van Arelate in 408 sy hoofstad.
In die laat antieke tydperk staan Arelate as 'n kulturele en godsdienstige sentrum bekend. Die skeptiese filosoof Favorinus is 'n boorling van die stad, wat ook 'n sleutelrol by die kerstening van Gallië speel. Arelate se biskoppe sluit eersterangse geestelikes in, soos byvoorbeeld die heilige Trophimus (omtrent 255), die heilige Honorius en uiteindelik die heilige Hilarius in die eerste helfte van die 5de eeu.
Die politieke spannings tussen die katolieke biskoppe van Arles en die Wes-Gotiese konings kom veral in die loopbaan van Caesarius, die Frankiese biskop van Arles (503-542), tot uiting. Die Ariaanse Wes-Gotiese koning Alaric II verdink Caesarius van 'n sameswering met die Boergondiërs.
Die spanning tussen die Ariaanse geloof van die Wes-Gote en die katolisisme van die plaaslike biskoppe, wat vanuit Rome na Arelate gestuur is, lê die grondslag vir afwykende Christelike gedagterigtings en selfs "kettery" in die Oksitaanse kultuur. Priscillianus is die eerste christen wat in 385 in Trier op die brandstapel tereggestel is, nadat hy daarvan beskuldig is om 'n Manigeïese ketter te wees.
Ongeag die godsdienstige spannings en die agteruitgang van die stad as gevolg van die barbare-invalle, slaag Arles eeue lank daarin om sy rol as godsdienstige sentrum te handhaaf, met die stad Vienne as sy belangrikste mededinger. Altesaam 19 sinodes is in Arles gehou, met onder meer dié van die jaar 314, waartydens die kettery van die Donatisme formeel verwerp is. Ander belangrike sinodes is byeengeroep om ondersteuning aan die Arianisme te verleen (in 353), om die Kathaarse kettery te veroordeel (1234) en om die leerstellings van die 12de eeuse monnik en mistikus Joachim van Fiore te verwerp (1263).
Die middeleeue
[wysig | wysig bron]Arles is swaar getref deur die invalle van die Sarasene en Franke, wat die gebied onder die leiding van Karel Martel in 730 verower. In 855 word dit die hoofstad van die Frankiese koninkryk Arles, wat Boergondië en 'n deel van Provence insluit. Die gebied ly egter onder herhaalde invalle van Sarasene en Noormanne. Rodolphe, die graaf van Auxerre, stig in 888 die koninkryk Bourgogne Transjurane ("Boergondië oorkant die Jura-gebergte"), wat die weste van Switserland tot by die Reussrivier, Wallis, Genève, Chablais en Bugey insluit.
Hugo van Arles (Frans: Hugues de Provence) staan sy koninkryk in 933 aan Rodolphe II af, wat die twee ryke tot die nuwe Koninkryk van Arles saamsmelt. Met die dood van koning Rodolphe III in 1032 word die ryk aan die Saliese keiser Konrad II oorerf. Alhoewel sy opvolgers hulleself as konings van Arles beskou, is min van hulle in die plaaslike katedraal bekroon. Die grootste deel van die koninkryk is geleidelik by Frankryk ingelyf.
In hierdie tydperk van politieke onrus is die Romeinse amfiteater omskep tot 'n vesting, wat van vier wagtorings en 'n versterkte dorpie in sy binneste voorsien is. Die bevolking het in hierdie tydperk skerp gedaal, en groot dele van die ou stad is verwoes.
Arles begin in die 12de eeu weer 'n belangrike politieke en ekonomiese rol speel, toe die Heilige Romeinse keiser Frederik Barbarossa ter geleentheid van sy kroning in 1178 na die stad kom. In dieselfde eeu word Arles 'n vrye stad, wat deur 'n verkose podestat (letterlik "mag") geregeer word. Konsuls en ander magistrate is deur die aartsbiskop benoem. Arles slaag daarin om sy onafhanklike status tot by die Franse Rewolusie van 1789 te handhaaf.
In 1239 sluit Arles by die graafskap Provence aan, tog moet dit weer eens sy oorheersende ekonomiese rol aan sy mededinger Marseille afstaan. Die Heilige Romeinse keiser Karel IV gee die oorblyfsels van die Koninkryk van Arles in 1378 aan die Franse Dauphin en latere koning Karel IV af. Die ou koninkryk bestaan nou selfs nie meer op papier nie.
Die moderne Arles
[wysig | wysig bron]
Ongeag die oorheersende rol van Marseille bly Arles nog vir 'n lang tyd 'n belangrike hawe langs die Rhône. Met die voltooiing van die spoorwegverbindings in die 19de eeu raak die rivier sy rol as handelsroete kwyt, en Arles verloor sy funksie as vervoersentrum.
Die stad is egter 'n geskikte bestemming vir die Nederlandse skilder Vincent van Gogh, wat hier op 21 Februarie 1888 aankom. In Parys het hy reeds onder die invloed van die impressioniste gekom en begin om meer helder kleure sy skilderye te gebruik. Die son en sy skitterende geel kleur begin nou sy werke oorheers. Veral die natuurskoon van die Provence, die Middellandse See en die lig van die suide bekoor van Gogh, wat tydens sy verblyf in Arles meer as 300 skilderye en tekeninge maak. Baie van sy mees beroemde werke is hier voltooi, soos die Kafeeterras in die aand, die Slaapkamer in Arles, die Sterrenag oor die Rhône en L'Arlésienne ("Die vrou van Arles"). Ook die enigste skildery wat tydens sy leeftyd verkoop is, Die Rooi Wingerd is hier geskilder.
Van Gogh strewe daarna om in Arles 'n kolonie van kunstenaars te stig, wat in hulle gemeenskaplike werk die skilderkuns tot volmaaktheid sou kon afrond. Hy nodig die Franse skilder Paul Gauguin uit, om saam met hom die lewe van Arles se eenvoudige mense – die vissers, boere en sigeuners – as motief vir hulle skilderye te gebruik. Gauguin hou egter nie van die voorstel en van Gogh se werkstyl nie. Toe Gauguin Arles weer verlaat, om eers na Bretagne en later na die Suidsee-eilande te vertrek, beland Vincent van Gogh in 'n ernstige persoonlike krisis.
Sy geestelike gesondheid versleg in toenemende mate, en by tye raak hy baie eksentries. Sy geestesversteuring lei in Desember 1888 tot die bekende insident waarby hy 'n stukkie van sy oor afgesny het. Die bekommerde inwoners van Arles dring deur middel van 'n petisie daarop aan dat van Gogh opgesluit word. In Mei 1889 verlaat van Gogh die stad vir 'n mediese behandeling in die gestig van die nabygeleë Saint-Rémy-de-Provence. Hy pleeg op 29 Julie 1890 selfmoord.
Ekonomie
[wysig | wysig bron]
Die bevolking van Arles het sedert 1881 van 14 000 tot die huidige meer as 50 000 gegroei. Werkgeleenthede is egter skaars, aangesien die plaaslike nywerhede en handel, afgesien van 'n papiernywerheid, net 'n beskeie bydrae tot die plaaslike ekonomie oplewer. Naas die toerismebedryf lewer net die landbou van die omgewing met sy skaapteelt en olyfolie-vervaardiging 'n groter inkomste op. Die Camargue staan daarnaas bekend vir sy rys- en soutproduksie.
Susterstede
[wysig | wysig bron]
York, Verenigde State, sedert 1954.[8]
Wisbech, Verenigde Koninkryk, sedert 1964.[8]
Fulda, Duitsland, sedert 1964.[8]
Verviers, België, sedert 1967.[8]
Vercelli, Italië, sedert 1970.[8]
Pskof, Rusland, sedert 1976.[8]
Jerez de la Frontera, Spanje, sedert 1980.[8]
Sagné, Mauritanië, sedert 1989.[8]
Kalymnos, Griekeland, sedert 2004.[8]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (fr) Albert Dauzat; Charles Rostaing (1979). Dictionnaire étymologique des noms de lieu en France. Parys: Librairie Guénégaud. pp. 27ab. ISBN 2-85023-076-6.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ (fr) Ernest Nègre (1990). Toponymie générale de la France. Librairie Droz. p. 116. ISBN 978-2-600-02883-7.
- ↑ (fr) Xavier Delamarre (2003). Dictionnaire de la langue gauloise: Une approche linguistique du vieux-celtique continental. Errance. p. 197. ISBN 9782877723695.
- ↑ (fr) "Fiche Climatologique: Statistiques 1981–2010 et records" (PDF). Meteo France. Besoek op 19 Mei 2024.
- ↑ LA Constance, Arles Antique, besoek op 6 Mei 2007
- ↑ provence beyond Arles Geargiveer 18 Mei 2007 op Wayback Machine, besoek op 6 Mei 2007
- ↑ 7,0 7,1 Sites and Museums in Roman Gaul: Arles Geargiveer 11 Desember 2007 op Wayback Machine, Athena Review – Journal of Archaeology, History, and Exploration Vol.1, no.4, besoek op 6 Mei 2007
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 (fr) "Les jumelages". Arles. Besoek op 18 Mei 2024.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Arles. |
- (en) Toerisme-inligting oor Arles op Wikivoyage
- (fr) Amptelike webwerf van Arles
- (en) "Arles". Encyclopædia Britannica. Besoek op 19 Mei 2024.
- (fr) Die webwerf van die Vincent Van Gogh-stigting in Arles Geargiveer 12 September 2015 op Wayback Machine
- (en) (fr) Amptelike Unesco-bladsy
