Burgenland

Burgenland
Gradišće
Felsőőrvidék
Landsvlag	Landswapen

(Besonderhede)	(Besonderhede)
Basiese gegewens
Ampstaal:	Duits, Burgenland-Kroaties, Hongaars
Hoofstad:	Eisenstadt
Stigting:	1921
Oppervlakte:	3 965,2 km² (7de)
Bevolking:	294 436^[1] (9de) (1 Januarie 2020)
Bevolkingsdigtheid:	74 inwoners / km² (7de)
Buitelanders:	8,6 %^[2] (2018)
Volkslied (Landeshymne):	Mein Heimatvolk, mein Heimatland
ISO 3166-2:	`AT-1`
Amptelike webwerf:	www.bgld.gv.at
Politiek
Eerste minister (Landeshauptmann):	Hans Peter Doskozil (SPÖ) (sedert 28 Februarie 2019)
Regerende partye:	SPÖ
Setels in die parlement (Landtag) (36 setels) (2015: 36 setels):	SPÖ 19 (2015: 15) ÖVP 11 (11) FPÖ 4 (6) Die Grünen – Die grüne Alternative 2 (2)
Laaste verkiesing:	26 Januarie 2020
Volgende verkiesing:	2025
Parlementêre verteenwoordiging
Stemme in die Federale Raad (Bundesrat):	3
Kaart

Burgenland (Burgenland-Kroaties: Gradišće, Hongaars: Felsőőrvidék, Őrvidék of Lajtabánság) is 'n deelstaat van Oostenryk. Eisenstadt is die hoofstad en met 'n bevolking van 14 637 (soos op 1 Januarie 2019) ook die grootste nedersetting van Burgenland.

Burgenland is die mees oostelike van Oostenryk se nege deelstate en, volgens sy inwonertal, ook die kleinste. Die gebied, wat histories as Duits-Wes-Hongarye bekendgestaan het, het vroeër deel uitgemaak van die Koninkryk Hongarye. Volgens die bepalings van die Verdrag van Trianon, wat in 1920 onderteken is, het Hongarye dit aan die nuutgestigte Republiek Oostenryk afgestaan. In 1921 is die gebied hernoem tot Burgenland.

Burgenland grens in die noorde aan die Pressburger Land, 'n streek in Slowakye; in die ooste aan die Hongaarse komitate (administratiewe geweste) Győr-Moson-Sopron en Vas; in die suide aan die Sloweense munisipaliteite Kuzma en Rogašovci en in die weste an die Oostenrykse deelstate Stiermarke en Neder-Oostenryk.

Burgenland, wat in die oorgangsgebied tussen die Alpe en die Pannoniese Laagvlakte geleë is, word deur twee groot landskapsvome oorheers – die Neusiedlermeer in die noorde en uitlopers van die Alpe-bergreeks in die suidelike heuwelland. Die deelstaat is 'n lang en smal strook land wat naby Sieggraben in die Ödenburg-bergreeks slegs 4 km wyd is.

Burgenland was en is in baie opsigte 'n grensland. Eeue lank was dit 'n omstrede streek waarop sowel die Heilige Romeinse Ryk asook Hongarye aanspraak gemaak het. Later, nadat die Ystergordyn in die laat 1940's geval het, was Burgenland 'n afgeleë grensstreek in die suidooste van Wes-Europa wat min belangstelling by beleggers gewek het. So was die deelstaat nog tot in die 1970's die armehuis van Oostenryk. Maar ook geologiese, botaniese, dierkundige en klimatiese besonderhede maak van Burgenland 'n grens- en oorgangsgebied.

Naam

Die naam Burgenland ("Land van kastele") het sy oorsprong in drie Oud-Hongaarse komitate waarin die gebied oorspronklik verdeel is en wat almal na kastele vernoem is – dus met -burg as gemeenskaplike Duitse naambestanddeel (Hongaarse name tussen hakies):

Wieselburg (Moson),
Ödenburg (Sopron) en
Eisenburg (Vas).

Geeneen van die drie naamgewende kastele is tans in Burgenland geleë nie.

Geografie en topografie

Die deelstaat Burgenland het 'n oppervlakte van 3 965,2 km² en grens oor 'n afstand van 397 km grotendeels aan Hongarye. Kleiner gemeenskaplike grense word met Slowenië en Slowakye gedeel. Burgenland is die kleinste deelstaat van Oostenryk ná die federale hoofstad Wene en Vorarlberg en beslaan 4,7 persent van die Alperepubliek se totale oppervlakte. Meer as 'n derde van die deelstaat word as nasionale parke of natuurreservate beskerm.^[3]

Burgenland is aan die oostelike kant van die Alpe-bergreeks geleë, in die grensgebied tussen Alpynse berglandskappe in die weste en die Pannoniese Klein Hongaarse Laagvlakte (Duits: Kleine Ungarische Tiefebene) in die ooste. Na die oostelike Alpe-voorheuwels word in Pannonië nog as "bergreekse" verwys, alhoewel hulle nie met die magtige Alpepieke in ander Oostenrykse deelstate vergelyk kan word nie.^[4]

Die hoogste punt van Burgenland is die bergpiek Geschriebenstein (Hongaars: Írott-kő) op 884 m bo seevlak; die Oostenryks-Hongaarse staatsgrens loop regstreeks deur 'n uitsigtoring wat in 1913 op dié piek opgerig is. Die laagste punt is die plaas Hedwighof in die munisipaliteit Apetlon (distrik Neusiedl am See) op 114 m bo seevlak. Die laagste munisipaliteit is Illmitz op 116 m.

Burgenland se geografiese middelpunt is in Unterpullendorf in die munisipaliteit Frankenau-Unterpullendorf geleë en deur Burgenlandse geograwe met 'n sogenaamde Mittelpunktstein ("Middelpuntsteen") gemarkeer. Die suidelike landsdele word deur bergrûens (waarna in Duits as Riedel verwys word) en valleie met klein bergstroompies oorheers. Die laer geleë ooste en noorde van die deelstaat maak al deel uit van die Klein Hongaarse Laagvlakte wat op sy beurt by die Eurasiese Steppegordel gereken word.

Volgens die oorheersende landskapsvorme word Burgenland in drie landsdele verdeel:

Noord-Burgenland,
Sentraal-Burgenland en
Suid-Burgenland.

Noord-Burgenland

Noord-Burgenland behels die gebied noord van die Ödenburgse gebergte en maak grotendeels del uit van die Pannoniese Laagvlakte. Administratief word dit verdeel in die distrikte Omgewing van Eisenstadt (Eisenstadt-Umgebung), Mattersburg en Neusiedl am See. Hier is die steppemeer Neusiedlermeer geleë wat deur rietvelde omring word. Die natuurbewaringsgebied Lange Lacke is 'n belangrike habitat vir bedreigde voëlspesies. In dié gebied is in 1992 die Nasionale Park Neusiedlermeer-Seewinkel gestig, 'n oorgrens-natuurreservaat wat tot Hongarye strek en hier as Nasionale Fertő-Hanság-park bekendstaan.

Sentraal-Burgenland

Sentraal-Burgenland, bestaande uit die distrik Oberpullendorf, is – in teenstelling met die noorde – 'n heuwelagtige streek wat in die suide deur die bergreeks Günser Gebirge van die heuwellande van Suid-Burgenland geskei word. Kenmerkend vir die streek is sy leemgrond, met enkele basaltheuwels wat hulle oorsprong in 'n Transdanubiese vulkaanstreek het.

Ter geleentheid van Burgenland se 70-jarige bestaan as deelstaat van die Republiek Oostenryk is sy geografiese middelpunt bepaal. Dit is te midde van wingerde in die munisipaliteit Frankenau-Unterpullendorf geleë, op 47°28'34 Noord en 16°34'24 Oos, en met 'n basaltsteen, wat van die Pauliberg afkomstig is, gemarkeer. Hierdie sogenaamde Mittelpunktstein dra inskrifte in Duits, Kroaties en Hongaars. Vlakby die monument is die Donatuskapel van 1577 geleë, 'n rustige plek wat uitsigte op Unterpullendorf se wingerde bied.^[5]

Suid-Burgenland

Suid-Burgenland behels die distrikte Oberwart, Güssing en Jennersdorf. In hierdie heuwelland, met die Oos-Stiermarkse Heuwelland en die Günser-bergreeks in die weste, daal die landoppervlak in suidooswaartse rigting. Die hoogste pieke suid van die Günser-bergreeks is op iets meer as 400 m bo seevlak geleë. Die suidelike landsdele word oorheers deur die Raabrivier met sy talle takriviere.

Klimaat

Burgenland is in die oorgangsgebied tussen twee groot klimaatsones geleë – die Atlantiese seeklimaat en die Pannoniese vastelandse klimaatsone. Sentraal-Burgenland en groot dele van die Pannoniese vlaktes word by die sonnigste streke in Sentraal-Europa gereken, terwyl hier ook die hoogste gemiddelde temperature en die meeste sonskyndae in Oostenryk aangeteken word. Die verdamping van groot hoeveelhede water in die Neusiedlermeergebied dra by tot 'n redelik hoë lugvogtigheid, maar beteken ook dat van die vrugbaarste landboustreke in Oostenryk hier aangetref word.

Lente begin betreklik laat in Burgenland, maar die weer is gewoonlik tot die middel van Oktober warm en gematig. Die bestendige bries, wat van die Pannoniese Laagvlakte waai, verskaf in Julie en Augustus, wanneer gemiddeldes van meer as 25 °C gemeet word, 'n welkome verligting van die somerhitte. Hulle dra ook by tot die relatief lae reënval in Noord-Burgenland.

Geskiedenis

Ontstaansgeskiedenis van die deelstaat

'n Propagandaplakkaat waarsku kiesers in Ödenburg om nie ten gunste van Hongarye te stem nie

Tot en met 1918 het die gebied van die huidige Burgenland deel uitgemaak van die Hongaarse rykshelfte van die Oostenryks-Hongaarse dubbelmonargie, al het die plaaslike bevolking – merendeels Duits- of Kroatiessprekende boere en trekarbeiders – noue ekonomiese en sosiale bande met die aangrensende lande Neder-Oostenryk en Stiermarke gehandhaaf.^[6]

Toe die Habsburgse monargie teen die einde van die Eerste Wêreldoorlog begin ontbind het en 'n internasionale grens tussen die nuutgestigte Republieke Oostenryk en Hongarye getrek is, is die bewoners met die bestaansvraag van hul toekomstige nasionaliteit gekonfronteer. 'n Breë beweging het ontstaan wat volgens die beginsel van die reg op selfbeskikking van die verskillende etniese groepe binne die Habsburgse Ryk, soos dit destyds algemeen opgeëis is, op die insluiting van "Duits-Wes-Hongarye" by Oostenryk aangedring het. Gedurende die vredesonderhandelinge in Parys het die seëvierende geallieerde moondhede die Duitssprekende bevolking se eise dan ook nagekom. In die Vredesooreenkoms van St. Germain, wat op 10 September 1918 onderteken is, is die oorhandiging van die gebied, waarna destyds reeds nie-amptelik as "Burgenland" verwys is, aan Oostenryk op 'n later tydstip ná die sluiting van 'n vredesverdrag met Hongarye in die vooruitsig gestel.

Hongarye het alle diplomatieke en politieke middele ingespan om dié gebiedsverlies te verhinder. Toe dit geblyk het dat alle vreedsame pogings in dié verband vergeefs was, het Hongaarse partisane die oorhandiging van die streek aan Oostenryk, wat vir 28 Augustus 1921 beplan was, met wapengeweld probeer belemmer. Eers in die herfs kon die situasie onder Italiaanse diplomatieke bemiddeling ontlont word. In die "Venesiaanse Protokol" van 13 Oktober 1921 het Hongarye ingestem om die Burgenland aan Oostenryk af te staan.

In 'n referendum oor die politieke status van Ödenburg (Hongaars: Sopron), die beplande nuwe administratiewe setel van Burgenland, en agt ander munisipaliteite, wat in Desember 1921 gehou is, het 'n meerderheid van die bevolking ten gunste van Hongarye gestem. Hierdie streke het vervolgens onder Hongaarse administrasie gebly. Die res van Burgenland het in 1921/22 as "selfstandige federale deelstaat met gelyke regte" deel van die nuwe Republiek Oostenryk geword.

Demografie

Burgenland was tradisioneel een van die ekonomies minder ontwikkelde streke in Oostenryk. So was baie Burgenlanders tussen 1850 en die 1950's genoodsaak om elders 'n heenkome te vind – in Oostenryk of oorsee. Interessant genoeg word dikwels na Wene en Chicago as die grootste Burgenlanfdse stede verwys. Sowat 30 000 Burgenlanders het hulle in Amerika se Windy City langs die Michiganmeer gevestig. Noemenswaardige Burgenlandse immigrantebevolkings word ook in Allentown en New York, in Kanada en Suid-Amerika aangetref.^[7]^[8]

Administratiewe verdeling

Distrikte en statutêre (selfregerende) stede

Distrikte en statutêre (selfregerende) stede (van noord tot suid)
Aanwysing	Oppervlakte (km²)	Bevolking	Kenteken
Neusiedl am See	1 038,65	54 449	ND
Eisenstadt-Umgebung	453,14	40 605	EU
Rust	20,01	1 878	E
Eisenstadt	42,91	12 856	E
Mattersburg	237,84	38 923	MA
Oberpullendorf	701,49	37 537	OP
Oberwart	732,62	53 593	OW
Güssing	485,44	26 608	GS
Jennersdorf	253,35	17 516	JE

Stedelike nedersettings en belangrike markdorpe

Stede en markdorpe (> 3 500 Inwoners)^[9]
Plaas	Naam	Bevolking	Distrik
1.	Eisenstadt	12 663	E
2.	Oberwart	7 018	OW
3.	Mattersburg	6 878	MA
4.	Neusiedl am See	6 517	ND
5.	Pinkafeld	5 399	OW
6.	Neudörfl	4 286	MA
7.	Jennersdorf	4 233	JE
8.	Güssing	3 768	GS
9.	Parndorf	3 981	ND
10.	Gols	3 666	ND
11.	Großpetersdorf	3 540	OW

Wynboustreke

Blaufränkischland is die belangrikste verbouingstreek in Oostenryk vir die gelyknamige kultivar – 'n rooiwyn met kragtige rooi bessiegeure en 'n donker granaatrooi kleur, met tinte van violet. Dit strek oor die munisipaliteite Neckenmarkt, Horitschon, Unterpetersdorf, Deutschkreutz, Lutzmannsburg, Großwarasdorf en Raiding. Die kultivar vereis 'n gematigde klimaat en liggings wat teen sterk winde beskerm is en is sodoende uiters geskik vir dié Burgenlandse streek wat tussen die Ödenburger-gebergte in die noorde, die Bucklige Welt in die weste en die bergreeks Günser Gebirge in die suide geleë is. Die oostekant lê oop vir die Pannoniese Laagvlakte se klimatiese invloed. Die matigende invloed van die nabygeleë Neusiedlermeer en sanderige leemgrond maak van die gebied 'n perfekte wynboustreek waar die eerste wingerde reeds deur Keltiese bewoners aangelê is.

Op sewentig persent van die wynboustreek se totale oppervlakte van 2 300 hektaar is rooiwynkultivars aangeplant, waarvan 55 persent vir die Blaufränkisch-kultivar opsygesit is. Dit is die enigste streek in Oostenryk – en die hele wêreld – waar dié kultivar 'n oorheersende rol speel.^[10]

Uhudler, met sy kenmerkende geure van aarbeie en bosbessies, is 'n wynsoort eie aan Suid-Burgenland. Nadat inheemse Europese kultivars in Oostenryk omstreeks 1870 deur filloksera vernietig is, is druifsoorte soos Noah, Isabella, Elvira, Concord (Ripatella), Clinton en Delaware, wat immuun teen die siekte is en sodoende geen insekdoders vereis nie, uit die Verenigde State ingevoer. Uhudler-wyn se kleure wissel van liggeel tot ligroos en rooi, afhangende van die druifsoort (daar is wit en blou druiwe).^[11]