Bysteek

Bysteek
Klassifikasie en eksterne bronne
Die angel van 'n by (van 'n by se lyf geskeur en aan 'n beskermende bekleedsel geheg).
Die angel van 'n by (van 'n by se lyf geskeur en aan 'n beskermende bekleedsel geheg).
ICD-10 T63.4, X23
ICD-9 989.5, E905.3
MeSH D007299
Mediese waarskuwing

'n Bysteek word met die angel van 'n by toegedien (heuningby, hommelby, gewone by ens.). Die meeste van hierdie spesies se steke kan baie pynlik wees en word terdeë vermy deur meeste mense.

Bysteke verskil van insekbyte, en die gif of toksien van stekende insekte is heel anders as die van insekte. Die liggaam se reaksie op 'n bysteek kan aansienlik verskil van een spesie na 'n ander

Die mees aggressiewe stekende insekte is wespe (insluitend kleinkop wit perdebye en geelbaadjie-wespe), maar nie perdebye in die algemeen nie (die Europese perdeby is minder skadelik). Al hierdie insekte verdedig hul neste op aggressiewe wyse.

Mense met 'n allergie vir bysteek kan 'n gevaarlike anafilaktiese reaksie ervaar wat potensieel dodelik mag wees. Heuningby steke stel feromone vry wat nabygeleë bye aanhits om ook aan te val.

Heuningby steek

[wysig | wysig bron]
Mikroskopies vergrote beeld van 'n koninginwesp se angel.
Die beeld links wys die ongeveer 4°C temperatuurverhoging (versadigde rooi sone) wat veroorsaak is deur 'n bysteek na ongeveer 28 uur.

'n Heuningby wat ver van die korf op soek is na nektar of stuifmeel sal selde steek, behalwe wanneer mens daarop trap of dit hardhandig hanteer. Heuningbye sal aktief steek wanneer hulle ervaar dat die korf bedreig word; hulle word dikwels gedryf om aan te val deur die vrystelling van feromone.

Hoewel dit wyd geglo word dat 'n werkerheuningby net een keer kan steek, is dit 'n gedeeltelike wanopvatting: hoewel die angel weerhakig is sodat dit in die slagoffer se vel kan vassit, en kan losskeur van die by se agterlyf – wat binne minute tot sy dood lei – gebeur dit net in gevalle waar die slagoffer se vel dik genoeg is bv. dié van 'n soogdier.[1] Heuningbye is die enigste vliesvlerkiges met 'n sterk weerhakige angel, terwyl geelbaadjies en 'n paar ander perdebye klein weerhake het.

Bye met weerhakige angels kan ander insekte steek sonder om hulself te benadeel. Koninginheuningbye en die bye van talle ander spesies, insluitend hommels en alleenlewende bye, het gladde angels en kan soogdiere herhaaldelik steek.[1]

Die inspuiting van gif (apitoksien) in die slagoffer word vergesel deur die vrystelling van waarskuwingsferomone; 'n proses wat versnel as die bye noodlottig beseer is. Die vrystelling van waarskuwingsferomone naby 'n korf kan ander bye na die plek lok waar hulle beskermende gedrag sal vertoon totdat daar nie meer 'n bedreiging is nie, tipies omdat die slagoffer óf gevlug het of doodgemaak is. (Let wel: 'n swerm bye, wat gesien word as 'n massa bye wat vlieg of saamklomp, is oor die algemeen nie vyandig nie; (dit het die korf verlaat en het geen heuningkoek of kleintjies om te verdedig nie.) Hierdie feromone ontbind nie en was nie vinnig af nie, en wanneer hul teiken in water ingaan, sal bye hul aanval hervat so gou as wat die teiken die water weer verlaat. Die waarskuwingsferomoon wat afgeskei word wanneer 'n by 'n ander dier steek, ruik soos piesangs.[2][3]

By die groter dar bye, het die mannetjies nie angels nie. Die vroulike werkerbye is die enigste wat kan steek en hul angel is 'n aangepaste eierboor (ovipositor). Die koninginby het 'n gladde angel en kan diere wat met vel bedek is verskeie kere steek indien dit nodig is. Die koningin verlaat nie die korf onder normale omstandighede nie. Haar angel word nie vir die verdediging van die korf gebruik nie; sy gebruik dit slegs om mededingers dood te maak, verkieslik voordat hulle uit hul selle kom. Koningin telers wat verskeie koninginne hanteer en die koningin reuk op hul hande dra, word soms gesteek deur 'n koningin.

Die belangrikste komponent van bygif wat verantwoordelik is vir die pyn in gewerweldes is die gifstof melittin; histamien en ander biogene amiene kan ook bydra tot pyn en jeuk.[4] In een van die mediese gebruike van heuning bye produkte, (apitherapy), word byegif gebruik vir die behandeling van artritis en ander pynlike omstandighede.[5]

  • Bysteek. Die angel skeur uit en bly in die vel agter.
    Bysteek. Die angel skeur uit en bly in die vel agter.
  • 2 minute later
    2 minute later
  • 6 minute later, nadat die angel verwyder is.
    6 minute later, nadat die angel verwyder is.
  • 27 minute later
    27 minute later
  • 'n Bysteek 'n dag daarna
    'n Bysteek 'n dag daarna

Die angel bestaan uit drie dele: 'n stilus en twee weerhakies (of lansette), een aan weerskante van die stilus. Die by steek nie die angel in nie, maar dit word ingetrek deur die weerhakies. Die hakies beweeg om die beurt op en af teen die stilus; wanneer die een weerhakie vashaak en terugtrek, dan trek dit die stilus en die ander weerhakie in die wond in. Hierdie proses word herhaal totdat die angel ten volle in is en gaan voort selfs nadat die angel en sy meganisme losgeskeur het van die by se agterlyf.

Wanneer 'n heuningby 'n mens steek, kan dit nie die angel weer uittrek nie. Die by laat nie net die angel agter nie, maar ook dele van sy buik en spysverteringskanaal, spiere en senuwee. Die by sterf weens hierdie massiewe abdominale ruptuur. Heuningbye is die enigste spesie wat sterf nadat hul 'n bysteek toegedien het.[6]

Behandeling

[wysig | wysig bron]

Die eerste stap in die behandeling van bysteek is om die angel te verwyder. Die angel moet so vinnig as moontlik verwyder word sonder om oorweging aan die metode te skenk. Navorsing het getoon dat die hoeveelheid gif wat toegedien word nie verskil wanneer die angel geknyp of geskraap word nie. Selfs 'n vertraging van 'n paar sekondes kan tot gevolg hê dat meer gif ingespuit word.[7] Wanneer die angel verwyder is, kan die pyn en swelsel verlig word met 'n koue kompres.[8] 'n Topikale verdowingsmiddel wat bensokaïen bevat sal die pyn verdoof terwyl mentol effektief is om jeuk te verlig.[9] Jeuk kan ook verlig word deur orale antihistamien of 'n kortisoonroom.[10]

Talle tradisionele rate word voorgeskryf vir bysteek – insluitend pasta gemaak van tabak, tandepasta, sout, koeksoda, klei, knoffel, uriene, uie, aspirien en selfs koper muntstukke.[11][12] Ammoniak en vloeistowwe wat ammoniak bevat  - soos vensterwasmiddel, word dikwels voorgestel as 'n manier om die vel onmiddellik te reinig en oortollige gif te verwyder. Selfs sweet, wat klein hoeveelhede ammoniak bevat – kan geringe verligting bring.

Bygif is suur en alhoewel hierdie intervensies voorgeskryf word om die gif te neutraliseer, is dit onwaarskynlik dat dit effektief kan wees omdat die gif onder die vel en diep in die weefsel ingespuit word waar 'n topikale, alkaliese salf nie die gif kan bereik nie.[11] Die hoeveelheid gif wat ingespuit word is baie klein ( tussen 5 en 50 mikrogram vloeistof). Dit is onwaarskynlik dat die toediening van 'n groot hoeveelheid alkali naby die steekplek 'n perfek geneutraliseerde Ph kan skep om die pyn te stop.[11] Baie mense beweer dat hierdie rate werk, maar dit is onseker of hul enige fisiese effek ervaar ten opsigte van die pyn en hoe lank die pyn voortduur. Die verligting is moontlik toe te skryf aan die vryf van die aangetaste deel of die sielkundige troos wat ervaar word.[11] Geeneen van hierdie intervensies is al ooit in wetenskaplike studies bewys as 'n effektiewe behandeling nie. Tydens 'n verewekansigde toets van aspirien pasta en yspakke is gevind dat aspirien nie effektief was om swelling en die duur van pyn te verminder nie – vir sowel bysteek as perdeby steek – en die areas het langer rooi gebly.[8] Die studie het getoon dat ys 'n beter behandeling is as aspirien vir bysteek en perdebysteek.[8]

Die steekplek mag vir 'n paar uur seer wees. Die gejeuk en swelling kan vir 'n week voortduur. Die aangetaste area moet nie gekrap word nie aangesien dit die jeuk en swelling net sal vererger. Indien 'n reaksie vir langer as 'n week voortduur of 'n area groter as  7 – 10 sentimeter beslaan, moet mediese hulp ingeroep word. Dokters beveel dikwels 'n klem-in-die-kaak inspuiting aan. In ongeveer 2 persent van die populasie kan daar 'n hipersensitiwiteit ontwikkel na 'n bysteek, wat 'n erger reaksie tot gevolg kan hê wanneer so 'n persoon weer gesteek word. Hierdie sensasie mag voorkom na 'n enkele bysteek of na herhaalde voorvalle waarin daar normale reaskie was. 'n Hoogs allergiese persoon mag anafilaktiese skok opdoen vanweë sekere proteïen in die gif. Dit is lewensgevaarlik en benodig noodbehandeling.[13] Mense wat allergies is behoort adrenalien by hul te dra in die vorm van 'n noodinspuiting (EpiPen) vir die behandeling van anafilaktiese skok.

Vir pasiënte wat 'n ernstige of lewensbedreigende reaksie ervaar ten opsigte van inseksteke, is daar allergie inspuitings wat bestaan uit verhoogde konsentrasies van gif wat natuurlik voorkom; hierdie gif mag beskermend werk teen toekomstige inseksteke.[14]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 How Bees Work – howstuffworks.com.
  2. ↑ "Analysis of Honeybee Aggression" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 September 2019. Besoek op 14 Julie 2016.
  3. ↑ Bortolotti, Laura; Costa, Cecilia (2014). "Chemical Communication in the Honey Bee Society". In Mucignat-Caretta, C (red.). Neurobiology of Chemical Communication. Taylor & Francis. ISBN 978-1-4665-5341-5.
  4. ↑ Meier J, White J (1995). Clinical toxicology of animal venoms and poisons. CRC Press, Inc. ISBN 0-8493-4489-1.
  5. ↑ Phillip Terc.
  6. ↑ Urban Bee Gardens Geargiveer 1 Mei 2010 op Wayback Machine Urban Bee Legends – by Jaime Pawelek
  7. ↑ Visscher P, Vetter R, Camazine S (1996). "Removing bee stings". Lancet. 348 (9023): 301–2. doi:10.1016/S0140-6736(96)01367-0. PMID 8709689.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Balit C, Isbister G, Buckley N (2003). "Randomized controlled trial of topical aspirin in the treatment of bee and wasp stings". J. Toxicol. Clin. Toxicol. 41 (6): 801–8. doi:10.1081/CLT-120025345. PMID 14677790.
  9. ↑ "Bites, Stings and Venomous Things". National Agricultural Safety Database (in Engels). Mei 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Julie 2015. Besoek op 1 September 2015.
  10. ↑ "Insect Bites and Stings" (in Engels). patient.info. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Januarie 2019. Besoek op 15 Februarie 2015.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Glaser, David. "Are wasp and bee stings alkali or acid and does neutralising their pH then give sting relief?" (in Engels). www.insectstings.co.uk. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Februarie 2019. Besoek op 5 Januarie 2016.
  12. ↑ Beverly Sparks, "Stinging and Biting Pests of People" Geargiveer 14 Februarie 2007 op Wayback Machine Extension Entomologist of the University of Georgia College of Agricultural & Environmental Sciences Cooperative Extension Service.
  13. ↑ Thor Lehnert, "Hymenopterous Insect Stings" Beekeeping in the United States – USDA – Agricultural HandBook Number 335
  14. ↑ Resiman, R (Augustus 1994). "Insect Stings". New England Journal of Medicine. 26 (8): 523–7. doi:10.1056/NEJM199408253310808. PMID 8041420.