Cholesterol

Vrywaring: Die mediese inligting verskaf op Wikipedia dien slegs as 'n riglyn en dra geen waarborg van feitelike korrektheid nie.
Enige vrae of klagtes oor u persoonlike gesondheid behoort na 'n dokter verwys te word.
Eienskappe

Algemeen

Naam Cholesterol 
IUSTC-naam (3β)-cholest-5-en-3-ol 
Sistematiese naam (1R,3aS,3bS,7S,9aR,9bS,11aR)-9a,11a-Dimetiel-1-[(2R)-6-metielheptaan-2-iel]-2,3,3a,3b,4,6,7,8,9,9a,9b,10,11,11a-tetradekahidro-1H-siklopenta[a]fenantren-7-ol 
Ander name Cholesterin, Cholesteriel alkohol
Struktuurformule van Cholesterol
Struktuurformule van Cholesterol
Chemiese formule C27H46O
Molêre massa 386,65 g•mol-1
CAS-nommer 57-88-5  
Voorkoms Wit kristallyne poeier
Fasegedrag
Smeltpunt 148-150 °C
Kookpunt 360 °C (ontbind)
Digtheid 1,052 g•cm-3
Oplosbaarheid 0,095 mg•L-1 (in water teen 30 °C)[Nota 1]

Suur-basis eienskappe

pKa

Veiligheid

Flitspunt 209,3 °C

Tensy anders vermeld is alle data vir standaardtemperatuur en -druk toestande.

 
Portaal Chemie

Cholesterol is 'n organiese koolwaterstofmolekule. Dit is 'n sterol (of gemodifiseerde steroïed) asook 'n lipiedmolekuul. Dit word gebiosinteer deur alle dierselle; dit is 'n noodsaaklike strukturele komponent van diere se selmembrane wat nodig is om beide membraan-strukturele integriteit en -vloeibaarheid in stand te hou.

Cholesterol stel dierselle in staat om:

(a) nie 'n selwand te benodig (soos plante en bakterieë) vir membraan integriteit nie, of om sel-lewensvatbaarheid te beskerm nie,
(b) van vorm te verander en
(c) te kan beweeg (in teenstelling met bakterieë en plantselle wat beperk word deur hul selwande).

Familiale hipercholesterolemie (geneties oorerflike hoë-cholesterol) kom voor in 1 uit 75 wit Afrikaanse Suid-Afrikaners, een uit elke 100 Litause Joodse en Gujarati-Indiese Suid-Afrikaners en een uit elke 500 swart Suid-Afrikaners.[1]

Kliniese betekenis

[wysig | wysig bron]

Hipercholesterolemie of hoë-cholesterol

[wysig | wysig bron]

Volgens die lipiedhipotese lei verhoogde vlakke van cholesterol in die bloed tot aterosklerose[Nota 2] wat die risiko van hartaanval, beroerte en perifere arteriesiekte[Nota 3] kan verhoog. Aangesien hoër LDL[Nota 4] in die bloed - veral hoër LDL-konsentrasies en kleiner LDL-deeltjiegrootte - tot hierdie proses meer bydra as die cholesterolinhoud van die HDL-deeltjies,[Nota 5] word LDL-deeltjies dikwels "slegte cholesterol" genoem.[2] Hoë konsentrasies funksionele HDL, wat cholesterol uit selle en ateromas[Nota 6] kan verwyder, bied beskerming en word gewoonlik "goeie cholesterol" genoem. Hierdie verhoudings word meestal geneties bepaal, maar kan verander word deur liggaamsamestelling, medikasie, dieet, en ander faktore.[3][4] 'n Studie uit 2007 het getoon dat die totale cholesterolvlakke in bloed 'n eksponensiële effek het op die kardiovaskulêre en totale sterftesyfer, terwyl die assosiasie meer uitgespreek is by jonger mense. Omdat kardiovaskulêre siektes relatief skaars is in die jonger bevolking, is die invloed van hoë cholesterol op die gesondheid groter by ouer mense.[5]

Verhoogde vlakke van die lipoproteïenfraksies, LDL, IDL en VLDL, in plaas van die totale cholesterolvlak, korreleer met die omvang en vordering van aterosklerose.[6] Omgekeerd kan die totale cholesterol binne normale perke wees, maar bestaan hoofsaaklik uit klein LDL- en klein HDL-deeltjies, waaronder toestande van ateromegroei hoog is. Studies het 'n verband gevind tussen hoë vlakke van HDL-cholesterol en verhoogde risiko vir kardiovaskulêre siektes, wat die kardiobeskermende rol van "goeie cholesterol" in twyfel trek.[7][8]

Wêreldwyd kan ongeveer een uit elke 250 individue 'n genetiese mutasie hê vir die LDL-cholesterolreseptor wat veroorsaak dat hulle familiale hipercholesterolemie het.[9] Familiale hipercholesterolemie kom voor in 1 uit 75 wit Afrikaanse Suid-Afrikaners, een uit elke 100 Litause Joodse en Gujarati-Indiese Suid-Afrikaners en een uit elke 500 swart Suid-Afrikaners.[1]

Verhoogde cholesterolvlakke word behandel met 'n streng dieet wat bestaan uit lae versadigde vet, transvetvrye, lae cholesterol-voedsel, dikwels gevolg deur een van verskillende hipolipidemiese middels, soos statiene, fibrate, cholesterolabsorptie-inhibeerders, nikotiensuurderivate of galsuur-sekwestrante. Menslike proewe met HMG-CoA-reduktase-inhibeerders, bekend as statiene, het herhaaldelik bevestig dat die verandering van lipoproteïen-vervoerpatrone van ongesonde na gesonder patrone die voorkoms van kardiovaskulêre siektes aansienlik verlaag, selfs vir mense met cholesterolwaardes wat tans vir volwassenes as laag beskou word.[10]

Studies het ook bevind dat statiene ateroomprogressie verminder.[11] As gevolg hiervan, kan mense met 'n geskiedenis van kardiovaskulêre siektes voordeel trek uit statiene, ongeag hul cholesterolvlakke.[12]

Alhoewel daar 'n verband tussen cholesterol en aterosklerose is, het 'n 2014-oorsig tot die gevolgtrekking gekom dat daar onvoldoende bewyse is om die aanbeveling van hoë verbruik van poli-onversadigde vetsure en 'n lae verbruik van versadigde vette vir kardiovaskulêre gesondheid te ondersteun.[13] In 'n 2016-oorsig is tot die gevolgtrekking gekom dat HDL-cholesterol omgekeerd gekoppel is aan sterftesyfer by mense ouer as 60 jaar, en dat daar geen verband tussen LDL en mortaliteit was nie, of dat laer LDL gekoppel was aan 'n hoër sterfterisiko, veral by ouer volwassenes.[14]

Hipocholesterolemie of lae-cholesterol

[wysig | wysig bron]

Abnormaal lae vlakke van cholesterol word "hipocholesterolemie" genoem. Navorsing oor die oorsake van hierdie toestand is relatief beperk, maar sommige studies dui op 'n verband met depressie, kanker en serebrale bloeding. Oor die algemeen blyk die dat lae cholesterolvlakke 'n gevolg van eerder as 'n oorsaak van 'n onderliggende siekte is.[5] 'n Genetiese defek in cholesterolsintese veroorsaak Smith-Lemli-Opitz-sindroom, wat dikwels gepaard gaan met lae plasmakolesterolvlakke . Hipertireose (oormatige produksie van skildklierhormone deur die skildklier) of enige ander endokriene steuring wat opregulering van die LDL-reseptor veroorsaak, kan hipocholesterolemie tot gevolg hê.[15]

Toetsing

[wysig | wysig bron]

Dit word aanbeveel dat cholesterolvlakke elke 4-6 jaar getoets word vir mense van 20 jaar of ouer.[16] Meer gereelde toetse word aanbeveel as 'n persoon 'n totale cholesterol van 5,2 mmol/L of meer het, of as 'n man ouer as 45 of 'n vrou ouer as 50 HDL-C-waardes minder as 1 mmol/L het, of daar ander toestande is wat verband hou met hartsiektes soos diabetes mellitus, hipertensie (of gebruik van anti-hipertensiewe medikasie), lae HDL-vlak, familiegeskiedenis van koronêre hartsiekte en hipercholesterolemie, en sigaretrook.[17]

Kyk ook

[wysig | wysig bron]

Aantekeninge

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Ook oplosbaar in asetoon, benseen, chloroform, etanol, eter, heksaan, metanol.
  2. ↑ Waar die arteriewand afwykings ontwikkel wat letsels genoem word.
  3. ↑ Abnormale vernouing van ander are as dié wat die hart of brein voorsien.
  4. ↑ Lae-digtheid lipoproteïen (LDL) is een van die vyf hoofgroepe lipoproteïen wat alle vetmolekules deur die liggaam vervoer. "Slegte cholesterol"
  5. ↑ Hoë-digtheid lipoproteïen (HDL). "Gooie cholesterol"
  6. ↑ 'n Ateroom (of ateroma of ateromatiese plaak), is 'n abnormale ophoping van materiaal in die binneste laag van die muur van 'n slagaar.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 "Familial hypercholesterolaemia". Health24 (in Engels). 8 Maart 2018. Besoek op 19 Mei 2021.
  2. ↑ Brunzell JD, Davidson M, Furberg CD, Goldberg RB, Howard BV, Stein JH, Witztum JL (April 2008). "Lipoprotein management in patients with cardiometabolic risk: consensus statement from the American Diabetes Association and the American College of Cardiology Foundation". Diabetes Care (in Engels). 31 (4): 811–22. doi:10.2337/dc08-9018. PMID 18375431.
  3. ↑ "Healthy eating plans". Heart UK - The Cholesterol Charity (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Oktober 2020.
  4. ↑ Durrington P (Augustus 2003). "Dyslipidaemia". Lancet (in Engels). 362 (9385): 717–31. doi:10.1016/S0140-6736(03)14234-1. PMID 12957096. S2CID 208792416.
  5. ↑ 5,0 5,1 Lewington S, Whitlock G, Clarke R, Sherliker P, Emberson J, Halsey J, et al. (Desember 2007). "Blood cholesterol and vascular mortality by age, sex, and blood pressure: a meta-analysis of individual data from 61 prospective studies with 55,000 vascular deaths". Lancet (in Engels). 370 (9602): 1829–39. doi:10.1016/S0140-6736(07)61778-4. PMID 18061058. S2CID 54293528.
  6. ↑ "Detection, Evaluation and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults (Adult Treatment Panel III) Final Report" (PDF) (in Engels). National Institutes of Health. National Heart, Lung and Blood Institute. 1 September 2002. Besoek op 19 Mei 2021.
  7. ↑ van der Steeg WA, Holme I, Boekholdt SM, Larsen ML, Lindahl C, Stroes ES, et al. (Februarie 2008). "High-density lipoprotein cholesterol, high-density lipoprotein particle size, and apolipoprotein A-I: significance for cardiovascular risk: the IDEAL and EPIC-Norfolk studies". Journal of the American College of Cardiology (in Engels). 51 (6): 634–42. doi:10.1016/j.jacc.2007.09.060. PMID 18261682.
  8. ↑ Robinson JG, Wang S, Jacobson TA (November 2012). "Meta-analysis of comparison of effectiveness of lowering apolipoprotein B versus low-density lipoprotein cholesterol and nonhigh-density lipoprotein cholesterol for cardiovascular risk reduction in randomized trials". The American Journal of Cardiology (in Engels). 110 (10): 1468–76. doi:10.1016/j.amjcard.2012.07.007. PMID 22906895.
  9. ↑ Akioyamen LE, Genest J, Shan SD, Reel RL, Albaum JM, Chu A; et al. (2017). "Estimating the prevalence of heterozygous familial hypercholesterolaemia: a systematic review and meta-analysis". BMJ Open (in Engels). 7 (9): e016461. doi:10.1136/bmjopen-2017-016461. PMC 5588988. PMID 28864697.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  10. ↑ Kizer JR, Madias C, Wilner B, Vaughan CJ, Mushlin AI, Trushin P, et al. (Mei 2010). "Relation of different measures of low-density lipoprotein cholesterol to risk of coronary artery disease and death in a meta-regression analysis of large-scale trials of statin therapy". The American Journal of Cardiology (in Engels). 105 (9): 1289–96. doi:10.1016/j.amjcard.2009.12.051. PMC 2917836. PMID 20403481.
  11. ↑ Nicholls SJ (Augustus 2008). "Rosuvastatin and progression of atherosclerosis". Expert Review of Cardiovascular Therapy (in Engels). 6 (7): 925–33. doi:10.1586/14779072.6.7.925. PMID 18666843. S2CID 46419583.
  12. ↑ Heart Protection Study Collaborative Group (Julie 2002). "MRC/BHF Heart Protection Study of cholesterol lowering with simvastatin in 20,536 high-risk individuals: a randomised placebo-controlled trial". Lancet (in Engels). 360 (9326): 7–22. doi:10.1016/S0140-6736(02)09327-3. PMID 12114036. S2CID 35836642.
  13. ↑ Chowdhury R, Warnakula S, Kunutsor S, Crowe F, Ward HA, Johnson L, et al. (Maart 2014). "Association of dietary, circulating, and supplement fatty acids with coronary risk: a systematic review and meta-analysis". Annals of Internal Medicine (in Engels). 160 (6): 398–406. doi:10.7326/M13-1788. PMID 24723079.
  14. ↑ Ravnskov U, Diamond DM, Hama R, Hamazaki T, Hammarskjöld B, Hynes N, et al. (Junie 2016). "Lack of an association or an inverse association between low-density-lipoprotein cholesterol and mortality in the elderly: a systematic review". BMJ Open (in Engels). 6 (6): e010401. doi:10.1136/bmjopen-2015-010401. PMC 4908872. PMID 27292972.
  15. ↑ Rizos CV, Elisaf MS, Liberopoulos EN (24 Februarie 2011). "Effects of thyroid dysfunction on lipid profile". The Open Cardiovascular Medicine Journal (in Engels). 5 (1): 76–84. doi:10.2174/1874192401105010076. PMC 3109527. PMID 21660244.
  16. ↑ "How To Get Your Cholesterol Tested" (in Engels). American Heart Association.
  17. ↑ "Implications of Recent Clinical Trials for the ATP III Guidelines" (in Engels). National Heart, Lungs and Blood Institute. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Februarie 2014. Besoek op 20 Mei 2021.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.