Dardanelle
| Dardanelle | |
|---|---|
 ’n Satellietfoto van die seestraat, wat Europa en Asië skei | |
 Ligging van die Dardanelle | |
| Koördinate: | 40°13′N 26°27′O / 40.217°N 26.450°O |
| Ligging: | Turkye |
| Soort: | Seestraat van die Atlantiese Oseaan |
| Maksimum diepte: | 82 m |
| Lengte: | 65 km |
| Breedte: | 1,3 km |
| Invloei: | See van Marmara |
| Uitvloei: | Middellandse See |
| Eiland/e: | Egeïese See |
| Nedersettings: | Çanakkale, Gelibolu, Lapseki |
Die Dardanelle (Turks: Çanakkale Boğazı; Grieks: Δαρδανέλλια, Dardanellia), voorheen bekend as die Hellespont (Grieks: Ελλήσποντος, Hellespontos), is ’n smal seestraat in Noordwes-Turkye wat die Egeïese See met die See van Marmara verbind.
Die Dardanelle is 61 km lank, maar net 1,2 tot 6 km breed. Die gemiddelde diepte is 55 m (maksimum 82 m). Water vloei in albei rigtings, van die See van Marmara na die Egeïese See met ’n oppervlakstroom, en in die teenoorgestelde rigting met ’n onderstroom.
Nes Turkye se ander belangrike seestraat, die Bosporus, skei die Dardanelle Europa (die Gallipoli-skiereiland) van Asië. Dit is ’n internasionale waterweg en saam met die Bosporus verbind dit die Swartsee met die Middellandse See.
Die naam
[wysig | wysig bron]Die Turkse naam "Çanakkale Boğazı" kom van die stad aan die seestraat, Çanakkale (wat weer sy naam gekry het van sy beroemde kasteel – kale beteken "kasteel"). Die naam "Dardanelle" is afgelei van Dardanië, ’n antieke land aan Asiatiese oewer van die seestraat wat weer sy naam gekry het van Dardanos, die mitologiese seun van Zeus en Elektra.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]
Die seestraat het nog altyd ’n strategiese rol in die geskiedenis gespeel. Die antieke stad Troje was naby die westelike ingang, en die seestraat se Asiatiese kus was die fokuspunt van die Trojaanse Oorlog.
Die leër van Xerxes I van die Persiese Ryk en later die Griekse leër van Alexander die Grote het die Dardanelle in teenoorgestelde rigtings oorgesteek om mekaar se lande in te val, in 480 v.C. en 334 v.C. onderskeidelik.
Die Dardanelle was lewensbelangrik in die verdediging van Konstantinopel tydens die tydperk van die Bisantynse Ryk. Dit was ook ’n belangrike bron van inkomste vir die heerser van die streek omdat skepe moes betaal om daardeur te vaar.
Om beheer oor of spesiale toegang tot die seestraat te kry, was in die 19de eeu een van die grootste doelwitte van die Russiese Ryk. Tydens die Napoleontiese Oorloë het Rusland – gerugsteun deur Groot-Brittanje – die seestraat in 1807 geblokkeer. Ná die Ottomaanse Ryk se nederlaag in die Russies-Turkse Oorlog (1828–1829) het Rusland in 1833 druk op Turkye uitgeoefen om ’n verdrag te teken waarvolgens die seestraat op Rusland se versoek gesluit sou moes word vir skepe van nie-Swartsee-lande. Dit sou Rusland onbeperkte mag in die Swartsee gegee het.
In 1841 het die Verenigde Koninkryk, Frankryk, Oostenryk en Pruise druk op Rusland uitgeoefen om in te stem dat net Turkse oorlogskepe die Dardanelle in vredestyd mag gebruik. Die eersgenoemde twee lande het hul vlote daarna deur die Dardanelle gestuur om die Krim aan te val tydens die Krim-oorlog van 1853, maar hulle het dit gedoen as bondgenote van die Ottomaanse Ryk.
In 1915 tydens die Eerste Wêreldoorlog het die Westerse Geallieerdes ’n groot mag van Britse, Australiese, en Nieu-Seelandse troepe na die seestraat gestuur in ’n poging om beheer daaroor te kry. Met die Slag van Gallipoli het Turkse soldate die Geallieerdes op die strande van die Gallipoli-skiereiland vasgekeer. Myne is in die seestraat geplaas om te keer dat Geallieerde skepe deurvaar. Hoewel twee skepe dit tog reggekry het, het die poging om Gallipoli te verower misluk en dit is eindelik in Januarie 1916 laat vaar, ná 10 maande van gevegte en meer as 200 000 gesneuwelde soldate.
Ná die oorlog het die Verdrag van Sèvres die seestraat in 1920 gedemilitariseer en dit ’n internasionale gebied gemaak onder beheer van die destydse Volkebond. In 1923 is beheer aan Turkye teruggegee, maar alle buitelandse oorlogskepe het die reg gehad om vrylik daardeur te vaar. Turkye het egter beswaar aangeteken en sedert Julie 1936 is dit ’n internasionale vaargebied, maar Turkye behou hom die reg voor om vlootskepe van nie-Swartsee-lande (soos Griekeland, ’n tradisionele vyand, en Algerië) toegang te weier.
Tydens die Tweede Wêreldoorlog, tot in Februarie 1945 toe Turkye neutraal was, is die Dardanelle gesluit vir skepe van die oorlogvoerende lande. Die Russiese leier Josef Stalin het tydens die oorlog openlik die vergunning gevra dat Sowjet-basisse aan die seestraat opgerig mag word, hoewel Turkye nie by die oorlog betrokke was nie. Dit, asook Stalin se eise dat die Turkse provinsies Kars, Artvin en Ardahan teruggegee word aan die Sowjetunie (die provinsies is tydens die Russies-Turkse oorlog verower, maar aan Turkye teruggee kragtens die Verdrag van Kars van 1921), was van die hoofredes dat Turkye sy neutraliteit in buitelandse sake beëindig het. In Februarie 1945 het die land oorlog teen Duitsland verklaar, maar nie enige offensiewe geloods nie.[1][2][3][4]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel en:Dardanelles
- ↑ "Foreign Policy Research Institute: The Turkish Factor in the Geopolitics of the Post-Soviet Space (Igor Torbakov)". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Julie 2010. Besoek op 21 Maart 2010.
- ↑ Robert Cutler: Turkish-Soviet Relations
- ↑ Answers.com: Russia's relations with Turkey
- ↑ "Today's Zaman: Against who and where are we going to stand? (Ali Bulaç)". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Mei 2009. Besoek op 21 Maart 2010.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Dardanelle. |
