David Hume
David Hume
Skotse filosoof, ekonoom, geskiedkundige en essayis
Filosofiese stroming
Empirisme en sensualisme
Beduidende werke
The History of England (1754-1762)
David Hume [hju:m] (* 7 Mei 1711; † 25 Augustus 1776 in Edinburg) was 'n Skotse filosoof, ekonoom, geskiedkundige en essayis. Hy was die belangrikste verteenwoordiger van die Verligting in Skotland en word met twee filosofiese strominge, empirisme en sensualisme, verbind.[1] Bertrand Russell was van mening dat Hume die beginsels van empirisme tot niet gemaak het.[2]
Hume se filosofiese denke was skepties van aard en vry van metafisiese invloede. Dit het die aanleiding tot Immanuel Kant se Kritik der reinen Vernunft gegee en sou later ook invloed op die moderne strominge van positivisme en analitiese filosofie uitoefen.
Hume se ekonomiese gedagtes word by die preklassieke fase van ekonomiese teorievorming gereken. Hume was deur vriendskapsbande aan Adam Smith geheg en het gedagtes en idees met hom uitgeruil.
Biografie
[wysig | wysig bron]David Hume het naby Edinburgh, Skotland grootgeword. Hy het in niks anders as filosofie en wetenskap belanggestel nie, terwyl sy gesin wou hê hy moet 'n advokaat word. Hy het baie deur Europa gereis; hy het 'n geruime tyd in Parys gewoon, waar hy die ensiklopediste ontmoet het. Aan die einde van sy lewe het hy weer in Edinburgh gaan woon. Hy het sy belangrikste werk (A Treatise of Human Nature) gepubliseer toe hy 28 jaar oud was en beweer dat hy die idee vir hierdie boek gehad het toe hy 15 jaar oud was. In 1765 bring hy Jean-Jacques Rousseau na Engeland. Die twee denkers het na 'n rusie vervreemd geraak.
Filosofie
[wysig | wysig bron]Motiewe
[wysig | wysig bron]Hume wou allerlei gedagtes en konsepte opruim wat sedert die rasionalisme steeds by mense teenwoordig was. Hy wou teruggaan na die manier waarop 'n kind na die wêreld kyk. 'n Kind is nog nie 'n slaaf van gewoontes nie, sê hy, in teenstelling met baie volwassenes wat weens hul vooroordeel waarskynlik te gou tot 'n gevolgtrekking kom. Hy het dit die "stratifikasie van onkunde" genoem.
In die inleiding tot sy hoofwerk, A Treatise of Human Nature, verklaar Hume dat ons as redelike wesens ook die navorsingsoogmerk van ons rede is, en dat die menslike wetenskap die enigste soliede basis is vir enige ander wetenskap. Maar die kennis van die menslike wetenskap lê in ervaring en persepsie. Daarom moet ondersoek ingestel word na die krag en kwaliteit van die gees deur noukeurige, presiese eksperimente. Want dit is die enigste manier waarop ons uiteindelik kan agterkom wat ons gedrag veroorsaak. Maar, sê die skeptiese Hume, moet enige hipotese wat homself as 'n uiteindelike verklaring bied, verwerp word. Omdat slegs subjektiewe ervaring die basis kan vorm van die mens se uitleg. Die mens verwerf daardie subjektiewe ervaring deur sy eie, private sensoriese persepsies van die wêreld. So 'n verduideliking sal waarskynlik nooit uiteindelik en universeel wees nie.
Verskille
[wysig | wysig bron]Hume se filosofie fokus op 'n aantal onderskeidings. Die belangrikste is die volgende. Hy noem dat mense twee verskillende soorte voorstellings het: indrukke en idees. Hy definieer indrukke as die voorstellings wat lewendig voorkom en hulself met groter mag op die gees dwing - hieronder plaas Hume die gewaarwordinge, passies en gevoelens, in hul 'eerste verskyning aan die siel'. Idees daarenteen is die taamlik vae beelde, alles behalwe wat die sintuie waarneem en wat 'n mens met hierdie waarneming voel.
Sulke indrukke en idees kan enkelvoudig sowel as saamgestel wees, sê Hume. Met 'n eenvoudige indruk kan 'n mens die ervaring nie verder verdeel nie, sodat 'n mens byvoorbeeld aan 'n kleur, reuk of smaak dink. 'n Komplekse indruk kan byvoorbeeld 'n appel met 'n spesifieke kleur, reuk en smaak wees. Dit lyk asof indrukke en idees ooreenstem. As ek byvoorbeeld my oë toemaak, kan ek 'n idee kry van die kamer waarin ek is, in ooreenstemming met die indrukke wat ek kry as ek my oë weer oopmaak. Komplekse indrukke word egter nooit volledig in idees geïntegreer nie. Aan die ander kant word die komplekse idees ook soms gevorm deur die verbeelding, en kom hulle nie altyd van indrukke nie.
Hume noem die verbeelding die fakulteit van die gees waar 'n mens die indrukke vind, gestroop van hul lewendigheid, sodat hulle hul status van indruk verloor, maar sonder om 'n idee te word. Hiermee kontrasteer hy die geheue as die fakulteit waar indruk en idee saamval, aangesien idees slegs uit die geheue na vore kom deur 'n indruk (nie 'n sensoriese indruk nie, maar 'n indruk van 'n idee; dit is wat Hume 'n sekondêre indruk noem, wat op sy beurt weer aanleiding gee tot 'n idee, en word moontlik 'n tersiêre indruk, ensovoorts, tot die oneindigheid).
Mense stel soms dinge saam wat in werklikheid enkelvoudig is. Op hierdie manier ontstaan daar vals idees, idees wat nie van nature bestaan nie. Op hierdie manier wil Hume al ons idees ondersoek of dit nie miskien 'onwaar' is nie. Hume verduidelik ook dat ons bewussyn self nie met idees vorendag kom nie, die bewussyn kan slegs 'sny en plak' van die enkele indrukke wat dit ontvang het.
Persoonsidentiteit
[wysig | wysig bron]Volgens Hume is ons voorstelling van 'n 'ek' of 'n onveranderlike persoonlikheidskern ook verkeerd. Die ek-voorstelling wat ons het, is eintlik 'n reeks enkele indrukke wat glad nie op een slag ingekom het nie. Hume se argument om die bestaan van so 'n 'metafisiese ego' te ontken, is hoofsaaklik gebaseer op die feit dat, wanneer iemand introspeksie doen, hy baie dinge vind soos gevoelens en herinneringe, maar niks wat soos 'n uiteindelike 'ek' lyk nie .
Godsdienstige sienings
[wysig | wysig bron]Hume was 'n agnostikus en sluit dus nie die bestaan van 'n God uit nie. In sy ondersoek na menslike begrip, ontleed hy die voorstelling van God as 'n perfekte wese. Hy voer aan dat die 'orde van die natuur' die leidende argument is wat gelowiges gebruik om die bestaan van God te bewys. Hume bevraagteken nie die bestaan van God nie, maar hy gebruik die argument om aan te toon dat 'n mens nie seker kan wees dat God absoluut goed en vergewensgesind is nie. Die enigste bewys wat u van God het, is die bestaan van die wêreld, en kwaad en chaos is teenwoordig in die wêreld. En omdat ons die bestaan van God slegs as die oorsaak van die wêreld ken, mag geen eienskappe aan God gegee word wat nie nodig was om die wêreld te skep nie. Ons ken die oorsaak slegs deur die effek daarvan, en die oorsaak kan dus slegs gesien word met die eienskappe wat dit moontlik maak om die effek te produseer. Hume sê nie dat God nie volmaak is nie, maar hy stel dat die eis slegs spekulatief is en nooit bewys kan word nie. Omdat taak van die filosoof volgens die skrywer in ooreenstemming met die rede is, moet daar deur hom geen belang geskenk word aan die geloof in 'n perfekte God of 'n paradys nie.
In 'n ander werk Conversations about Natural Religion vertoon hy homself as 'n ware skeptikus onder die karakter Philo. Philo argumenteer dat die ontwerphipotese gebaseer is op slegte redenering (die analogie-argument) sowel as op slegte geloof (antropomorfisme).
Politieke ideologie
[wysig | wysig bron]Baie beskou David Hume as een van die eerste filosowe van konserwatisme, saam met die stigters van konserwatisme, Edmund Burke en Alexis de Tocqueville. Ander sien 'n genuanseerde ideologie in Hume se filosofie, en 'n kombinasie van klassieke liberalisme, waarvan hy 'n 'patriarg' sou wees, en 'n meer tradisionele konserwatisme.
Publikasies
[wysig | wysig bron]- 1739-40, A Treatise of Human Nature
- 1741-42, Essays, Moral, Political and Literary
- 1748, An Enquiry concerning Human Understanding
- 1751, An Enquiry concerning the Principles of Morals
- 1754-62, The History of England : in ses dele, wat honderd jaar lank die standaardwerk oor die Britse geskiedenis sou bly.
- 1779, Dialogues concerning Natural Religion
Bronne
[wysig | wysig bron]- David Fake Norton en Mary J. Norton (Redaksie), DAVID HUME, A Treatise of Human Nature, Being an attempt to introduce the experimental method of reasoning into moral subjects, , Oxford Philosophical Texts, 2de uitgawe, Oxford University Press Inc., New York, 2001 (ook in Nederlands vertaal as Traktaat over de menselijke natuur. Vertaald deur F.L.van Holthoorn, Amsterdam (Boom), 2007)
Verwysings
[wysig | wysig bron]Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie David Hume.
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal. |
Normdata  |
|
|---|