Die Wolke

Die Wolke
Skrywer	Gudrun Pausewang
Land	Duitsland
Taal	Duits
Genre	Jeugroman
Uitgewer	Otto Maier Verlag
Uitgegee	1987
Medium	Druk
ISBN	3-473-35086-9
Letterkunde-portaal

Die Wolke is 'n jeugroman geskryf deur Gudrun Pausewang wat in 1987 verskyn het. Dit handel oor die lot van die 14-jarige Janna-Berta nadat sy deur 'n kernramp 'n stralingslagoffer word. Die roman verskyn 'n jaar nadat die Tsjernobil-kernramp plaasgevind het.

Agtergrond

Pausewang skets wat kon gebeur het indien 'n soortgelye kernramp in Wes-Duitsland dieselfde paadjie soos in Tsjernobil (1986) sou loop. In die 'voorwoord' verskyn 'n aankondiging wat oorspronklik op 23 Mei 1986 in Die Zeit verskyn het, vier weke na die Tsjernobil-ramp. Hierdie kennisgewing het sy ontstaan in 'n vriendekring van sewe mans en vroue te danke. Die eietydse voorligtingsbeleid en die gevolglike angs onder die Wes-Duitse bevolking word hierdeur geskets.^[1]

Intrige

Bad Hersfeld

Schlitz

Kernkraftwerk Grafenrheinfeld

Schweinfurt

Herleshausen

Hamburg

Wiesbaden

Plekke van aksie

Janna-Berta en al die ander skoliere en onderwysers in die skool word heeltemal onkant betrap deur 'n lugsirene wat 'n noodtoestand afkondig. 'n Ernstige ongeluk het by die Kernkragsentrale Grafenrheinfeld gebeur. Groot paniek bars orals los. Janna-Berta word deur 'n medeskolier in die seniorfase (Lars) met sy motor opgelaai en by haar tuisdorp afgelaai (Schlitz bei Fulda). Haar boetie Uli is al wie reeds by die huis op haar wag: Haar ouers is in Schweinfurt en haar grootouers (wat saam met hulle in dieselfde huis bly) is nog met vakansie in Mallorca. Hul tante Almut het reeds voor Janna-Berta se aankoms gebel en Uli aangeraai om die kelder van die huis as skuiling in te rig, net soos die rondgaande polisiemotors oor die luidsprekers beveel het. Net toe albei die taak aanpak, bel hul ma vanaf die spoorwegstasie in Schweinfurt, waar sy met hul jongste boetie Kai op ontruiming wag. Sy vra Janna-Berta om in aller yl Schlitz te verlaat. Hulle moet saam met die bure wegkom en dan vir 'n ruk lank by hul tannie Helga in Hamburg gaan bly.

Omdat die bure almal reeds vertrek het, vlug die twee albei op hul fietse. Orals op straat heers daar chaos wat uitloop op moord en doodslag soos mense probeer vlug voor die aankomende stormwolk. Onderweg sterf Uli op slag in 'n tref-en-trap-ongeluk - hy het van sy fiets afgeval en is platgery deur 'n verbyjaende motor. Die erg getraumatiseerde Janna-Berta moet haar boetie net so agterlaat, want sy word opgelaai deur verbygangers op pad na die treinstasie te Bad Hersfeld. Daar verloor sy in die geharwar die kinders van die gesin wat sy moet oppas. In haar toestand kan sy nie meer rasioneel dink nie en sy wil met mag en mening teruggaan om haar boetie te begrawe. Sy vat die pad, te voet.

Die broeiende storm bars uiteindelik los en Janna-Berta word deurnat in die gietende radio-aktiewe reën van kernneerslag. Sy word deur 'n groep Hippies in hul beblomde bussie opgelaai, maar vra om by die grens van die DDR afgelaai te word. Daar verdwaal sy deur 'n lindestraat, buig oor die reling by die straatrand, word naar en knak heeltemal.

Sy word in 'n skoolgebou wakker in die grensgebied Herleshausen in Nordhesse wat in 'n improviseerde hospitaal omskep is. Daar moet sy nog vele pyn en verdriet deurmaak, onder meer die dood van 'n Turkse meisie met wie sy bevriend geraak het. Deur die televisienuus en die vertellinge van 'n verpleër kom sy die volle omvang van die ramp te wete. Na verloop van tyd val haar hare weens stralingsiekte uit. Voortdurend vra sy na die welstand van haar pa, ma en jongste boetie, maar haar vraag word keer op keer deur die personeel ontwyk.

Skielik word Janna-Berta se naam self op die soeklys geplaas, sodat haar 'stiefmoederlike', ryk tante Helga, die suster van haar pa, uit Hamburg later haar opwagting maak. Janna-Berta moet by haar tante hoor wat tot dusver nog van haar verborge gehou is: haar ouers en haar jongste boetie Kai is dood. Janna-Berta se pa het reeds daardie oggend van die ramp omgekom; haar ma en Kai sterf pas enkele dae later in 'n noodhospitaal. Slegs haar ouma en oupa leef nog, omdat hulle in Mallorca was die dag van die kernongeluk. Die tante weier om hulle te ontstel met die nuus dat net Janna-Berta die ramp oorleef het. Sy versoek Janna-Berta om tot tyd en wyl saam te speel. Helga wil die grootouers selfs aanmoedig om nog 'n rukkie langer op Mallorca deur te bring; sy sal ondertussen hulle die nuus oordra: Janna-Berta se ouers en boetie word nog onder kwarantyn in gespesialiseerde klinieke behandel. Nadat sy redelik herstel het, kan Janna-Berta ontslaan word. Helga sal haar dan kom oplaai en Hamburg toe neem. Die ontruimde gebied van die kernramp is ondertussen in drie spersones verdeel: die kern rondom die reaktor sal in die onafsienbare toekoms vereers besmet bly. Die aangrensende Sone 2 moet vir dekades afgesper bly. Slegs die inwoners van Spersone 3 (waar Janna-Berta se tuisdorp Schlitz geleë is) sal binne enkele maande weer kan terugkeer.

Buitekant die hospitaal leer sy vinnig van die onregstreekse gevolge van die ramp; vroeër was net die TV-nuus aan haar bekend: pryse vir onbestraalde, ingevoerde lewensmiddelde het buitensporig gestyg (wat natuurlik net die vermoëndes kan bekostig) en die ekonomie is in sak en as. Vlugtelinge uit die besmette gebied moes deels gedwonge in privaathuise tuisgaan, baie bly egter in rolprentteaters en pakhuise wat in skuilings omskep is. Iets voel Janna-Berta gou aan haar eie lyf. Diegene sonder hare soos sy word gestigmatiseer: hoewel niemand hulle spot, grynslag of kwetsende aanmerkings teenoor hulle maak nie, vermy mense hulle soos die pes.

Die verhouding tussen Janna-Berta en haar tante word gou strammer, want Helga eis streng dissipline by Janna-Berta en toon maar min begrip vir haar broerskind se wense. Soos ook die ander familielede wat nou by haar kom heenkome soek, wil tante Helga hê alles moet so gou moontlik terugkeer na normaal; pleks daarvan om haar oor die dogter se rouproses te bekommer, is die tante meer besorg oor haar skoolpunte. Heel toevallig loop Janna-Berta weer vir Elmar raak, 'n ou klasmaat wat net soos sy deur die ramp 'n taai klap toegedien is. Hy het nie alleen sy hare nie, maar ook sy lewenslus verloor. Die ontluikende vriendskap word kortaf beëindig teen die einde van die skooljaar: Elmar pleeg selfmoord deur 'n handvol pille te sluk.

Na 'n tydjie word Janna-Berta besoek deur Almut, die jongste suster van haar moeder, wat Uli nog op die dag van die ramp gebel het. Almut was op daardie tydstip nog onderwyseres en boonop swanger. Al het hulle geen direkte stralingskade opgedoen nie, het hulle simptome van stralingsiekte getoon. Om daardie rede het sy en haar man, Reinhard, die fetus liewer laat aborteer. Dan vertel sy ook vir Janna-Berta die skokkende storie wat sy gehoor het oor die dag van die kernramp. Blykbaar is die kerngebied (Spersone 1) rondom die kernreaktor die oggend nog deur die weermag in veiligheidspakke afgesper. Wie ook al uit die gebied probeer vlug het is voor die voet afgemaai. Nie alleen was hierdie mense so sterk bestraal dat hulle 'n gevaar vir ander mense ingehou het nie, hul oorlewingskanse was byna nul. Vermoedelik was Janna se pa ook een van hulle.

Kort daarna verlaat Janna-Berta Hamburg en trek in by Almut, Reinhard en sy pa, "Paps", in Wiesbaden. Ondanks die beknopte woonstelletjie voel Janna-Berta heel tuis tussen familielede wat dieselfde lot as sy deel. Terwyl die tante in Hamburg knaend wou hê die kaalkop Janna-Berta moet 'n mus dra, beskou Almut haarself ook as Hibakusha (in navolging van die oorlewendes van die Atoombomaanval op Hirosjima en Nagasaki) wat pleit vir ander straalsiekes. Janna-Berta help haar daarmee. Op 'n byeenkoms van die slagoffers ontmoet Janna-Berta weer ou skoolmaats en bure uit Schlitz. Baie klasmaats is dood en baie Schlitzers wil nie meer na die dorp terugkeer sodra die sperring opgehef word nie. Sy kry ook vir Lars wat haar die dag 'n geleentheid dorp toe aangebied het. Hy raak in 'n hewige woordewisseling met sy ouers betrokke. Vroeër was sy ouers voorstanders van atoomkrag, wat in Janna-Berta se teenwoordigheid net heeltyd kla oor die materiële skade wat hulle gely het, terwyl Janna-Berta veel harder getref is deur haar hele gesin wat uitgewis is. Daarop roep hy oor sy skouer terug aan sy ouers: "Gaan na Suid-Afrika, waar julle hoort!"..."Van die een malligheid na die ander!"^[2]

Janna probeer so gou as moontlik weer by Schlitz tuiskom toe Spersone 3 opgehef word. Op haar pad gaan sy weer by Rapsfeld verby, waar sy haar verongelukte boetie moes agterlaat. Sy kom op Uli se oorskot af, nog net so op sy plek, en sy begrawe hom. Tuis in haar ouerhuis vind sy haar grootouers het 'n rukkie gelede van Mallorca teruggekeer. Duidelik wis hulle nog van geen sout of water nie, en daarom versteek Janna-Berta haar kaalkop vereers onder haar mussie; om die terugverwelkoming nou nie te bederf nie. Maar toe haar Oupa Hans-Georg nou begin aanhou met die "onnodige gedoe", "Duitse histerie" (hoewel Ouma Berta uit die pers aanhaal agtienduisend het omgekom) en "grootrampstaaltjies", pluk Janna-Berta haar mus af en begin die aaklige waarheid vertel.

Kategorisering

Die boek het in die gees van die antikernkragbeweging ontstaan wat die probleme en gevare rondom kernkrag aan die jeug probeer uitwys. Die skryfster vergelyk ook in die voorwoord atoomenergie met die gevare van nasionaalsosialisme, kom in verset teen die "atoommafia" en waarsku teen omgewingsvernietiging.

'n Soortgelyke jeugboek deur dieselfde skryfster is Die letzten Kinder von Schewenborn wat 'n donker beeld van 'n kernoorlog skets. Beide boeke se verhaalgebeure speel af in Schlitz, die tuisdorp van Pausewang, om die vraisemblance bietjie op te stoot.

Ontvangs

Die Wolke verskyn in Februarie 1987. Tot September 1988 word 50 000 eksemplare van die hand gesit.^[3] In die jaar 2010 bereik die verkoopsyfer 1,5 miljoen en die roman het ondertussen 'n voorgeskrewe boek op skool geword.^[4] As gevolg van die Foekoesjima-kernramp haal die boek opnuut in Maart 2011 die topverkoperlyste.^[5][6]

Toekennings

• Deutscher Science Fiction Preis 1988
• Deutscher Jugendliteraturpreis 1988
• Kurd-Laßwitz-Preis 1988

Verfilming

Die boek word in 2006 onder spelleiding van Gregor Schnitzler tot rolprent verwerk. Die verfilming toon aan die begin dieselfde paniek as in die boek, maar fokus egter later hoofsaaklik op die verhouding tussen die hoofkarakters Elmar (gespeel deur Franz Dinda) en Hannah (gespeel deur Paula Kalenberg). In die rolprent kry die kernkragsentrale die fiktiewe benaming Atomkraftwerk Markt Ebersberg.

Strokiesprent

Die boek is ook tot strokiesprent verwerk deur die Duitse strokiesprenttekenaar Anike Hagem, en verskyn in 2008 by Ravensburger Verlag.

Vertoning

Die boek word as luisterboek en as hoorspel vertoon, albei verwerkings is verkorte weergawes en wyk effens van die boek af.

• Die Wolke. verkorte voorlesing, ongeveer 138 minute, Hörbuch Hamburg, 2011, ISBN 978-3-86742-690-9.
• Die Wolke. hoorspel, ongeveer 48 minute, Der Audio Verlag, 2012, ISBN 978-3-86231-130-9.

Boek

• Gudrun Pausewang: Die Wolke, Maier, Ravensburg 1987 (Eerste oplaag), ISBN 3-473-35086-9; Ravensburger Taschenbuch 2006, ISBN 978-3-473-58240-2; Jubileumsuitgawe 2012, ISBN 978-3-473-54401-1.

Verwysings

1. Inge Aicher-Scholl aanvaar verantwoordelikheid vir hierdie artikel in die sin van die persreg.
2. "Fahrt nach Südafrika, da gehört ihr hin!", rief er über die Schulter zurück. "Von einem Wahnsinn in den anderen!" Pausewang, G. 2006 (1987). Die Wolke. Ravensburger Buchverlag, bl. 200.
3. Waltraud Schoppe: Wieviel Courage hat Frau Süssmuth?. In: Der Spiegel. 5. September 1988.
4. Heiko Schmitz: Pausewang plädiert fürs Lesen[dooie skakel]. In: Neuß-Grevenbroicher Zeitung. 24. November 2010.
5. Amazon-Bestsellerliste
6. Bestsellerliste Markt aktuell

Literatuur

• Alwin Binder: Zum „Elend unserer Jugendliteratur“. Kritische Bemerkungen zu Büchern von Peter Härtling, Gudrun Pausewang und Janosch. In: Diskussion Deutsch. 119. 1991. S. 271–285.
• Bartholomäus Figatowski: Wo nie ein Kind zuvor gewesen ist... - Kindheits- und Jugendbilder in der Science Fiction für junge Leser, Bonn 2012, ISBN 978-3-929386-35-6. S. 213–227.
• Birgitta Reddig-Korn: Materialien zur Unterrichtspraxis - Gudrun Pausewang: Die Wolke Ravensburger, Ravensburg 2013, ISBN 978-3-473-98128-1.

Eksterne skakels

• (de) Ausschnitt aus dem Buch in sueddeutsche.de
• (de) Solange ich lebe, werde ich warnen! Gudrun Pausewang oor Die Wolke op Spiegel Online
• (de) Buchbesprechung von Dieter Wunderlich