Doedelsak

Hooglandse doedelsak

Die doedelsak (Engels: bagpipe, Frans: musette, Italiaans: zampogna) is 'n houtblaasinstrument wat reeds voor die 9de eeu in Asië in gebruik was, en waarskynlik via Griekeland in Wes-Europa bekend geword het.

Aan die doedelsak self ('n leersak) is een inlaatpyp en 'n aantal uitlaatpype verbind. Slegs laasgenoemdes is sprekende, dit wil sê musiekvoortbrengende, instrumente. Deur die inlaatpyp blaas die speler die sak, wat onder die regterarm vasgeklem word, vol lug en deur drukking met die arm op die sak toe te pas, word lug deur die uitlaatpype gestuur, wat dan in beginsel soos ander houtblaasinstrumente klank voortbring. Die uitlaatpyp (melodiepyp) het gaatjies, baie soos 'n blokfluit s'n. Hierdie gaatjies word regstreeks deur die vingers van die speler oop- of toegemaak, en so word die hoofmelodie op hierdie pyp gespeel. Die ander uitlaatpype word nie deur die vingers bespeel nie: hulle hang los en elkeen bring net een toon voort. Dié tone van die afsonderlike uitlaatpype skep aaneenvloeiende intervalle van kwint en oktaaf en verskaf so dreunbasbegeleiding by die melodie.

Weens die hoë drukking waarmee lug uit die sak gepers kan word, is die klank baie sterk en deurdringend (eintlik 'n geval van oorblaas). Daarom is doedelsakke sulke ideale instrumente vir militêre, opelug- en marsgeleenthede. In die 17e eeu is die Franse musette soms in opera-orkeste gebruik.

Veral tradisievaste Skotte heg groot waarde aan die doedelsak se musiek. Die eentonige, deurdringende klank is net die regte begeleiding vir die vinnige, ritmiese spronge van die Skotse volksdanse. Tydens die jaarlikse Edinburg-fees is die hoogtepunt die "Mars van die Duisend Doedelsakke". Die marsorkeste van al die Skotse regimente kom op die groot plein voor die Edinburg-kasteel bymekaar.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, Vol. 3, 95, ISBN 0 908409 44 3
• KENNIS,  vol 10, 1980, bl. 1968-1969,  ISBN 0 7981 0832 0