Fenisiese alfabet

Fenisiese alfabet
Soort skryfstelsel   Abjad
Tyd gebruik Van 1050 v.C. totdat ander vorme dit geleidelik vervang het
Rigting Regs na links
Tale Fenisies
Stelsels
Moederstelsels
Susterstelsels
Dogterstelsels
ISO 15924 Phnx, 115
Unicode Phoenician, U+10900–U+1091F
Nota
Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat
Portaal  Portaalicoon   Skryfstelsels

Die Fenisiese alfabet, ook die Proto-Kanaänitiese alfabet genoem vir inskripsies voor omstreeks 1050 v.C., is ’n konsonantale alfabet, of abjad.[2] Dit het dus geen klinkers nie. Dit is gebruik vir die skryf van Fenisies, ’n Noord-Semitiese taal wat deur die Fenisiërs gepraat is.

Toe die Fenisiese skrif in die 19de eeu vir die eerste keer ontdek is, was die oorsprong daarvan onbekend. Geleerdes het eers geglo dit was ’n direkte variant van Egiptiese hiërogliewe.[3] Die idee was veral gewild vanweë die ontsyfering van hiërogliewe kort tevore. Hulle kon egter geen skakel vind tussen die twee skryfstelsels nie.

In 2005 het Unesco die Fenisiese alfabet geregistreer as ’n Wêrelderfenisdokument van Libanon.[4]

Verspreiding

[wysig | wysig bron]

Fenisies het een van die wydste verspreide skryfstelsels geword deurdat Fenisiese handelaars dit deur die hele Mediterreense wêreld versprei het, waar dit deur baie kulture aangeneem en aangepas is.

Die Aramese alfabet, een van die aangepaste weergawes, was die voorloper van die moderne Arabiese alfabet en Hebreeuse skrif. Die Griekse alfabet (en daardeur ook die Latynse, Cyrilliese en Koptiese alfabet), was ’n direkte uitvloeisel van Fenisies, hoewel sekere letterwaardes verander is om klinkers voor te stel.

Omdat die letters oorspronklik met ’n skryfstif aangebring is, was die vorm van die letters reguit en hoekig. Meer kursiewe vorms het later al hoe meer voorgekom en daaruit het die Neo-Puniese alfabet van die Noord-Afrika van die Romeinse periode ontwikel. Die skrif is gewoonlik van regs na links geskryf, maar sommige tekste is heen en weer geskryf.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Die Proto-Sinaïtiese alfabet was van omstreeks 1850 v.C. in gebruik in die Sinai-skiereiland deur Kanaänities-sprekendes. Daar is sporadiese voorbeelde van baie kort Proto-Sinaïtiese inskripsies in Kanaän in die middel- en laat-Bronstydperk, maar die skrif is nie wyd gebruik voor die opkoms van die nuwe Semitiese koninkryke in die 13de en 12de eeu v.C. nie.

Daar is na die skrif verwys as "Proto-Kanaänities" tot die middel van die 11de eeu, en as "Fenisies" eers ná 1050 v.C.[5]

Die Fenisiese aanpassing van die alfabet was uiters suksesvol en variasies is van omstreeks die 9de eeu om die Middellandse See aanvaar. Die gewildheid was hoofsaaklik te danke aan die fonetiese aard van die alfabet; dit was die eerste algemeen gebruikte skrif waar een klank deur een simbool voorgestel is. Ander skrifte van dié tyd, soos wigskrif en Egiptiese hiërogliewe, het talle komplekse karakters gebruik en was moeilik om te leer.[6] Nog ’n rede vir sy sukses was die handelkultuur van die Fenisiërs, wat die alfabet na dele van Noord-Afrika en Europa versprei het.[7]

Vanweë die eenvoud daarvan kon dit vir verskillende tale gebruik word en het baie mense leer skryf en lees. Voorheen was dit net lede van die koninklike en geestelike lae van die samelewing beskore en hulle het skryf as ’n magsinstrument gebruik om toegang tot inligting vir die grootste deel van die bevolking te beperk.[8]

Letters

[wysig | wysig bron]

Die name van Fenisiese letters is basies dieselfde as in die voorafgaande skrifte en is afgelei van die woordwaardes van die oorspronklike hiërogliewe.[9] Die oorspronklike woord is uit Egipties in die Semitiese taal vertaal, en die beginklank van die vertaalde woord is dan gebruik as die naam van die letter.[10]

Die letters wat hier onder gewys word, is geïdealiseerde weergawes van die werklike letters, wat rowwer geskryf was en meer van mekaar verskil het. Vorms het ook aansienlik gewissel tussen streke en tydperke.

Toe die Grieke alfabeties begin skryf, het hulle dieselfde lettervorms gebruik en klinkers is bygevoeg. Daar was egter verskillende variasies in verskillende streke van Griekeland, veral in die manier waarop letters gebruik is waarvoor daar nie presiese klanke in Grieks was nie. Een van dié weergawes het ontwikkel in die Griekse alfabet en ’n ander een in die Latynse alfabet, en dit verklaar die verskille tussen die twee.

Die tabel wys die grafiese evolusie van die Fenisiese lettervorms in ander alfabette. Die klankwaardes het aansienlik verander – toe die alfabette ontstaan het en ook vanweë geleidelike veranderings in die tale wat dit gebruik het.

 Letter   Naam   Betekenis   Unicode/IFA   Ooreenstemmende letter in 
 Hebreeus   Siries   Arabies   Grieks   Latyn   Cyrillies 
Aleph alf os ʾ ʔ א ܐ ﺍ Αα Aa Аа
Beth bet huis b b ב ܒ ﺏ Ββ Bb Бб, Вв
Gimel gaml kameel g ɡ ג ܓ ﺝ Γγ Cc, Gg Гг, Ґґ
Daleth delt deur d d ד ܕ د, ذ Δδ Dd Дд
He he venster h h ה ܗ ھ Εε Ee Ее, Єє, Ээ
Waw wau hoek w w ו ܘ ﻭ Ϝϝ, Υυ Ff, Uu, Vv, Yy, Ww (Ѵѵ), Уу, Ўў
Zayin zai wapen z z ז ܙ ﺯ Ζζ Zz Жж, Зз
Heth het muur ḥ ħ ח ܚ ح, خ Ηη Hh Ии, Йй
Teth tet wiel ṭ tˤ ט ܛ ط, ظ Θθ (Ѳѳ)
Yodh yod hand y j י ܝ ي Ιι Ii, Jj Іі, Її, Јј
Kaph kaf palm (van hand) k k כך ܟ ﻙ Κκ Kk Кк
Lamedh lamd sambok l l ל ܠ ﻝ Λλ Ll Лл
Mem mem water m m מם ܡ ﻡ Μμ Mm Мм
Nun nun slang n n נן ܢ ﻥ Νν Nn Нн
Samekh semk vis s s ס ܣ, ܤ Ξξ, dalk Χχ dalk Xx (Ѯѯ), dalk Хх
Ayin ain oog ʿ ʕ ע ܥ ع, غ Οο, Ωω Oo Оо
Pe pe mond p p פף ܦ ف Ππ Pp Пп
Sadek sade jag ṣ sˤ צץ ܨ ص, ض (Ϻϻ) Цц, Чч, Џџ
Qoph qof naaldoog q q ק ܩ ﻕ (Ϙϙ), dalk Φφ, Ψψ Qq (Ҁҁ), dalk Фф, (Ѱѱ)
Res rosh kop r r ר ܪ ﺭ Ρρ Rr Рр
Sin shin tand š ʃ ש ܫ ش, س Σσς Ss Сс, Шш, Щщ
Taw tau merk t t ת ܬ ت, ث Ττ Tt Тт

Unicode

[wysig | wysig bron]

Die Fenisiese alfabet is by die Unicode-standaard gevoeg in Julie 2006, met die uitreiking van weergawe 5.0. Die Unicode-blok vir Fenisies is U+10900–U+1091F.

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Geskiedenis van die alfabet

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Himelfarb, Elizabeth J. "First Alphabet Found in Egypt", Archaeology 53, uitg. 1 (Januarie/Februarie 2000): 21.
  2. ↑ Fischer, Steven Roger (2004). A history of writing. Reaktion Books. p. 90.
  3. ↑ Jensen (1969) p. 256.
  4. ↑ Memory of the World, amptelike webtuiste
  5. ↑ Markoe (2000) p. 111
  6. ↑ Hock en Joseph (1996) p. 85.
  7. ↑ Daniels (1996) p. 94-95.
  8. ↑ Fischer (2003) p. 68-69.
  9. ↑ Jensen (1969) p. 262.
  10. ↑ Jensen (1969) p. 262-263.

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • Thiollet, Jean-Pierre, Je m'appelle Byblos, H&D, Parys, 2005. ISBN 2 914 266 04 9
  • Aubet, Maria Eugenia, The Phoenicians and the West, Cambridge University Press, Londen, 2001.
  • Daniels, Peter T., et al. reds. The World's Writing Systems Oxford. (1996).
  • Jensen, Hans, Sign, Symbol, and Script, G.P. Putman's Sons, New York, 1969.
  • Coulmas, Florian, Writing Systems of the World, Blackwell Publishers Ltd, Oxford, 1989.
  • Hock, Hans H., en Joseph, Brian D., Language History, Language Change, and Language Relationship, Mouton de Gruyter, New York, 1996.
  • Fischer, Steven R., A History of Writing, Reaktion Books, 2003.
  • Markoe, Glenn E., Phoenicians. University of California Press. ISBN 0-520-22613-5 (2000) (hardeband)

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]