Hamilton, Nieu-Seeland

Hamilton
Kirikiriroa
'n Straat in die middel van Hamilton
'n Straat in die middel van Hamilton
Ligging
Kaart van Nieu-Seeland
Kaart van Nieu-Seeland
Kaart van Hamilton en sy omgewing
Kaart van Hamilton en sy omgewing
Basiese gegewens
Stigting: 1864
Stadstatus: 1945
Bevolking: 179 900[1] (Junie 2022)
Oppervlakte: 110,8 km²
Bevolkingsdigtheid: 1 459,2 inwoners/km²
Geografiese ligging: 37°47′S 175°17′O / 37.783°S 175.283°O / -37.783; 175.283
Tydsone: NSST (UTC+12)
Somertyd: UTC+13
Internet: www.hamilton.co.nz
Administratiewe verdeling
Staat: Nieu-Seeland
Administratiewe gewes: Waikato
Burgemeester: Paula Southgate

Hamilton (Māori: Kirikiriroa) is Nieu-Seeland se vierde grootste metropolitaanse gebied. Dit is in die Waikato-distrik (Noordeiland) omtrent een-en-'n-halfuur se ry suid van Auckland geleë. 'n Groep van 3 000 Suid-Afrikaners woon hier en het selfs hul eie kerk wat sterk staan.

Die Waikatorivier in Hamilton

Hamilton is 'n binnelandse stad op die Noordeiland van Nieu-Seeland. Dit is geleë aan die oewer van die Waikatorivier en is die mees bevolkte stad van die Waikato-streek. Met 'n territoriale bevolking van 179 900, is dit die land se vierde mees bevolkte stad. Hamilton is deel van die breër Hamilton Stedelike Gebied, wat ook die nabygeleë dorpe Ngāruawāhia, Te Awamutu en Cambridge insluit. Hamilton is in 2020 bekroon met die titel van die mooiste groot stad in Nieu-Seeland.[2]

Hamilton beslaan 'n oppervlak van 110,37 km2[3] en het 'n geskatte inwonertal van 179 900 in Junie 2022 gehad.

Die gebied wat nou deur die stad gedek word, was oorspronklik die terrein van verskeie Māori-dorpies, insluitend Kirikiriroa, waarvandaan die stad sy Māori-naam kry. Teen die tyd dat Engelse setlaars aangekom het, is die meeste van hierdie dorpies, wat langs die Waikatorivier geleë is, verlate gelaat as gevolg van die inval van Waikato en grondbeslaglegging deur die kroon.

Hamilton, wat aanvanklik 'n landboudienssentrum was, het nou 'n diverse ekonomie en is die derde vinnigsgroeiende stedelike gebied in Nieu-Seeland, na Pukekohe en Auckland.[4] Hamilton Gardens is die streek se gewildste toeriste-aantreklikheid. Onderwys en navorsing en ontwikkeling speel 'n belangrike rol in Hamilton se ekonomie, aangesien die stad die tuiste is van ongeveer 40 000 tersiêre studente en 1 000 PhD-gekwalifiseerde wetenskaplikes.[5]

Naam

[wysig | wysig bron]
Victoriabrug in 1910

Die nedersetting is deur kolonel William Moule genoem na kaptein John Fane Charles Hamilton,[6] die bevelvoerder van HMS Esk, wat in die slag van Gate Pā, Tauranga, gesneuwel het.[7] Op 10 Maart 2013 is 'n standbeeld van kaptein Hamilton deur die Gallagher-groep aan die stad geskenk;[8] 'n gebaar wat sedertdien deur sommige as omstrede beskou word.[9] Op 12 Junie 2020 het die Hamilton-stadsraad die standbeeld op versoek van die plaaslike Māori iwi Waikato Tainui verwyder.[10] Die verwydering van die standbeeld is gekoppel aan oproepe vir die verwydering van standbeelde van figure wat met kolonialisme en rassisme in Nieu-Seeland en die wêreld geassosieer word, wat deur die betogings wat verband hou met die moord op George Floyd aangewakker is. 'n Plaaslike Māori-ouderling Taitimu Maipi, wat die standbeeld in 2018 gevandaliseer het, het ook gevra dat die stad herdoop word na Kirikiriroa, sy oorspronklike Māori-naam.[11]

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]
'n Hoek van Hoodstraat, 2019.

Die gebied wat nou deur die stad gedek word, was oorspronklik die terrein van verskeie Māori-dorpies, insluitend Te Parapara,[12] Pukete, Miropiko en Kirikiriroa ("lang stuk gruis"), waaruit die stad sy Māori-naam ontleen het. Plaaslike Māori was die teiken van strooptogte deur Ngāpuhi tydens die Musket-oorloë,[13] en verskeie pā-terreine uit hierdie tydperk kan steeds langs die Waikatorivier gevind word. In Desember 2011 is verskeie rua- of voedselbergingsputte naby die Waikatorivieroewer, naby die Waikato-museum, gevind.

In 1822 is Kirikiriroa Pa kortstondig verlaat om die Musket-oorloë te ontsnap. Teen die 1830's was Ngati Wairere se hoof-pā egter Kirikiriroa,[14] waar die sendelinge, wat op daardie stadium aangekom het,[15] geskat het 200 mense permanent gewoon het.[14] ’n Kapel en huis is by Kirikiriroa gebou vir besoekende geestelikes,[16] vermoedelik nadat Benjamin Ashwell sy sending naby Taupiri gevestig het.

Tussen 1845 en 1855 is gewasse soos koring, vrugte en aartappels na Auckland uitgevoer, met tot 50 kano's wat Kirikiriroa bedien het. Invoere het komberse, klere, byle, suiker, rum en tabak ingesluit.[16] Meulstene is aangeskaf en 'n waterwiel gebou,[14] hoewel die meelmeule moontlik nie voltooi is nie. Een artikel het egter beweer dat Kirikiriroa-meel bekend is.[17]

Landdros Gorst, het beraam dat Kirikiriroa 'n bevolking van ongeveer 78 gehad het voor die inval van Waikato via die Waikato-oorloë van 1863–64. Die regering het geraam dat die Waikato-gebied terselfdertyd 'n Māori-bevolking van 3 400 gehad het. Na die oorlog in die Waikato is groot gebiede grond (1,2 miljoen hektaar), insluitend die gebied van die huidige stad Hamilton, deur die Kroon verkry onder die New Zealand Settlements Act 1863.[18] Op 10 Augustus 1864 het die regering vir tenders geadverteer om 10 hutte en 'n hospitaal by Kirikiriroa te bou.[19]

Hamilton is beset deur die 4de regiment van die Waikato Militia.[20] Die 1ste regiment was by Tauranga, die 2de by Pirongia, die 3de by Cambridge en die 4de by Kirikiriroa.[15][21] The settlement was founded on 24 August 1864.[22] Die nedersetting is op 24 Augustus 1864 gestig. Baie van die soldate/setlaars wat na die 1863-oorlog wou boer, het in 1868 hul grond verlaat weens die swak gehalte daarvan. Baie van die land was moerasagtig of onder water. In 1868 het Hamilton se bevolking, wat in 1864 ongeveer 1 000 was, tot 300 gedaal toe die boere weg is. Op 22 Desember 1875 het die eerste steenwerke in Hamilton geopen.[23]

Die pad vanaf Auckland het Hamilton in 1867 bereik en die spoorlyn in Desember 1877. Dieselfde maand het die dorpe Hamilton-Wes en Hamilton-Oos saamgesmelt onder 'n enkele stadsraad.[24] Die eerste verkeersbrug tussen Hamilton-Wes en Hamilton-Oos, bekend as die Uniebrug, is in 1879 geopen. Dit is in 1910 deur die Victoria-brug vervang.

Die eerste spoorwegbrug, die Claudelandsbrug, is in 1884 geopen. Dit is in 1965 in 'n padverkeersbrug omskep.[25] Hamilton het in 1900 1 000 mense bereik, en die dorp Frankton het in 1917 met die Hamilton Borough saamgesmelt.[21] Tussen 1912 en 1936 het Hamilton uitgebrei met nuwe grond in Claudelands (1912), Maeroa (1925), en Richmond – met die hedendaagse Waikato-hospitaal en noordelike Melville (1936). Hamilton is in 1945 tot 'n stad geproklameer.[15]

In die laat-19de eeu was die gebiede van Te Rapa en Pukete belangrike plekke vir die handel in kauri-gom van die laat 19de/vroeë 20ste eeue, aangesien dit van die mees suidelike plekke was waar gom gevind kon word.[26]

Die stad is naby die mees suidelike bevaarbare bereik (deur die setlaars se stoombote) van die Waikatorivier, te midde van Nieu-Seeland se rykste en nou vrugbare landbougrond wat eens grootliks Raupo- en Kahikatea-moeras was. Beale Cottage is 'n 1872 gelysde gebou in Hamilton-Oos.

Kontemporêre geskiedenis

[wysig | wysig bron]
Hoodstraat in Hamilton-sentraal, 2010.

Hamilton Central, aan die Waikatorivier, is 'n bedrywige kleinhandelgebied. Die vermaaklikheidsarea is redelik lewendig as gevolg van die groot studentebevolking. Die Lonely Planet-gids van 2008 verklaar dat "langs die stad se hoofstraat 'n gesofistikeerde en lewendige stuk kroeë en eetplekke opgeskiet het, wat oor naweke ten minste Auckland se Viaduct-hawe leweloos sou laat lyk". Baie van die stad se plekke en besienswaardighede is in die ou stadsgordel geleë, insluitend Hamilton Gardens, Waikato Stadium, Seddon Park en die Hamilton Lake Domain.

Vanaf 2016 groei die stad steeds vinnig. Ontwikkeling is gefokus op die noordelike punt van die stad, hoewel die raad in 2012 'n besluit geneem het om die stad se groei te balanseer deur 'n stedelike ontwikkeling na die suide goed te keur. Verkeersopeenhopings neem toe as gevolg van bevolkingsgroei, alhoewel die raad talle padontwikkelingsprojekte aangepak het om te probeer byhou met die vinnige groei. Staatshoofweg 1 loop deur die westelike en suidelike voorstede en het 'n groot aansluiting met Staatshoofweg 3 suid van die middestad, wat bydra tot opeenhoping. Die Hamilton Stadsraad bou 'n 2/4-baan arteriële pad, Wairere Drive, deur die noordelike en oostelike voorstede as 'n 25 km voorstedelike ringweg met Staatshoofweg 1, terwyl die Nieu-Seelandse Vervoeragentskap beplan om die Hamilton-gedeelte van die Waikato-snelweg teen 2019 te voltooi, wat die opeenhoping verlig wat Staatshoofweg 1 uit die stad neem en dit na die ooste omseil.

Die vinnige groei van Hamilton het die newe-effekte van stedelike verspreiding meegebring, veral in die Rototuna-gebied. Verdere ontwikkeling word in die Rototuna- en Peacocke-voorstede beplan. Daar was aansienlike ontwikkeling van leefstylblokke langs die Hamilton Stadsgebied, veral Tamahere en Matangi.

Geografie

[wysig | wysig bron]
Hamilton-sentraal vanaf Rototuna gesien.

Hamilton se geografie is grootliks die gevolg van opeenvolgende vulkaniese asvalle, plus puin, wat die Waikatorivier in ten minste twee massiewe vloede afgestroom het, geskep deur as wat die uitlaat van die Taupō-meer blokkeer. In sy huidige vorm het die landskap ongeveer 20 000 jaar gelede ontstaan (20 ka), ná die Oruanui-uitbarsting van die Taupō-vulkaan.

Ná die uitbarsting het die Taupō-meer tot ongeveer 145 meter gestyg bokant die huidige meer. Die asdam is hierna geërodeer en die meer het vinnig met sowat 75 meter geval, wat massiewe vloede veroorsaak het. Die as wat hulle gedra het, het die hoof-Hinuera-oppervlak gevorm tot 'n alluviale waaier van vulkaniese as, wat noord van Hamilton strek en ongeveer 60 meter van Karapiro daal. Die Waikato het sy koers verander van omstreeks daardie tyd om in die see by die Teems te vloei, moontlik net omdat sediment opgebou het.

Die veenmere en moerasse het ook omtrent daardie tyd gevorm; radiokoolstofdatering gee maksimum ouderdomme van 22,5 tot 17 ka. As gevolg van 'n ystydperk was plantegroei stadig om uit die as te herstel, sodat duine tot 25 meter bo die plaaslike Hinuera-oppervlak gevorm het. Die huidige Waikato-vallei het teen ongeveer 12 ka in die puin gesny, en is verder verander deur die Hatepe-uitbarsting in 181 n.C., toe die Taupō-meer se vlak weer met 34 meter gedaal het.

Voorstede

[wysig | wysig bron]
Wes

Beerescourt; Bader; Crawshaw; Deanwell; Dinsdale; Fitzroy; Forest Lake; Frankton; Glenview; Grandview Heights; Hamilton Central; Hamilton North; Hamilton West; Livingstone; Maeroa; Melville; Nawton; Peacocke; Pukete; Rotokauri; St Andrews; Stonebridge; Te Rapa; Temple View; Thornton; Western Heights; Whitiora.

Oos

Ashmore; Callum Brae; Chartwell; Chedworth Park; Claudelands; Enderley; Fairfield; Fairview Downs; Flagstaff; Hamilton East; Harrowfield; Hillcrest; Huntington; Magellan Rise; Queenwood; Ruakura; Riverlea; Rototuna; Silverdale; Somerset Heights; St James Park; St Petersburg.

Dorpe in die Hamilton Urban Area

Cambridge; Te Awamutu; Ngāruawāhia; Taupiri; Horotiu; Horsham Downs; Huntly; Gordonton; Ōhaupō; Ngāhinapōuri; Te Kowhai; Whatawhata; Tamahere; Matangi; Tauwhare; Rukuhia; Kihikihi.

Sportgasheer

[wysig | wysig bron]

Hamilton was een van die Nieu-Seelandse gasheerstede tydens die Rugbywêreldbeker 1987, Krieketwêreldbeker 1992, Rugbywêreldbeker 2011 en Krieketwêreldbeker 2015.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Statistics New Zealand: Population Estimates". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Augustus 2012. Besoek op 27 Julie 2011.
  2. ↑ "Hamilton and Whanganui tie for most beautiful city in New Zealand". Stuff (in Engels). 29 Oktober 2020. Besoek op 30 Oktober 2020.
  3. ↑ "ArcGIS Web Application". statsnz.maps.arcgis.com. Besoek op 22 Oktober 2022.
  4. ↑ "Subnational Population Estimates". Besoek op 23 Januarie 2011.
  5. ↑ "Hamilton's Economy". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Julie 2011. Besoek op 23 Januarie 2011.
  6. ↑ "About Hamilton". Hamilton.co.nz. Hamilton City Council. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Februarie 2012.
  7. ↑ McCauley, Debbie. "John Fane Charles Hamilton (1820–1864)". tauranga.kete.net.nz (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Oktober 2019. Besoek op 27 Maart 2018.
  8. ↑ Lynch, Jenna (11 Maart 2013). "Captain Hamilton's statue given to city". Stuff (webblad). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Junie 2019. Besoek op 10 Maart 2013.
  9. ↑ Smallman, Elton. "Captain Hamilton's future in city looks secure". Stuff (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 November 2018. Besoek op 1 September 2018.
  10. ↑ "Controversial statue of Captain John Hamilton to be removed – Hamilton City Council". Radio New Zealand. 12 Junie 2020. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Junie 2020. Besoek op 11 Junie 2020.
  11. ↑ Neilson, Michael (12 Junie 2020). "George Floyd protests: Hamilton City Council remove controversial Captain statue". The New Zealand Herald. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Junie 2020. Besoek op 12 Junie 2020.
  12. ↑ "Te Parapara Garden". Hamilton Gardens. Besoek op 8 Julie 2021.
  13. ↑ Crosby, Ron, The Musket Wars – A History of Inter-Iwi Conflict 1806–45, Reed, Auckland, 1999.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 "Desk-top Archaeological Assessment Prepared for Hamilton City Council by OPUS" (PDF). September 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 1 Januarie 2018.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Wises New Zealand Guide, 7th Edition, 1979. p. 129.
  16. ↑ 16,0 16,1 ""Nga Tapuwae O Hotumauea" MAORI LANDMARKS ON RIVERSIDE RESERVES Management Plan" (PDF). Hamilton City Council. April 2003. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 1 Februarie 2018. Besoek op 31 Desember 2017.
  17. ↑ "FLAX. (New Zealand Herald, 1869-06-30)". paperspast.natlib.govt.nz (in Engels). Besoek op 31 Desember 2017.
  18. ↑ "=|accessdate=15 March 2019". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Julie 2019. Besoek op 14 Maart 2019.
  19. ↑ "Page 1 Advertisements Column 3 NEW ZEALAND HERALD". paperspast.natlib.govt.nz. 10 Augustus 1864. Besoek op 23 April 2020.
  20. ↑ "Nga Tapuwae O Hotumauea April 2003 Hamilton City Council" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 1 Februarie 2018. Besoek op 31 Desember 2017.
  21. ↑ 21,0 21,1 Gibbons, P. J. (1977). Astride the river:a history of Hamilton.
  22. ↑ About Hamilton Geargiveer 20 Februarie 2012 op Wayback Machine, Hamilton City Council
  23. ↑ "WAIKATO TIMES". paperspast.natlib.govt.nz. 23 Desember 1875. Besoek op 10 Junie 2021.
  24. ↑ Westwood, L.G. (1962). Hamilton City – Its Establishment and Development.
  25. ↑ "Claudelands Bridge". Hamilton City Council. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Julie 2011. Besoek op 31 Augustus 2010.
  26. ↑ Hayward, Bruce W. (1989). Kauri Gum and the Gumdiggers. The Bush Press. p. 4. ISBN 0-908608-39-X.