Hiragana
| Hiragana | |
|---|---|
| ひらがな | |
 | |
| Soort skryfstelsel | Lettergreepskrif |
| Tale | Japannees en Okinawa |
| Tydperk | sedert 800 |
| Voorloper | Orakelbeenskrif |
| Verwante skryfstelsels | Katakana, Hentaigana |
| Rigting | Links-regs |
| ISO 15924 | Hira, 410 |
| Unicode | U+3040–U+309F U+1B000–U+1B0FF |
| Nota | Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat |
Hiragana (平仮名 of ひらがな?) is 'n Japannese lettergreepskrif, een van die onderdele van die moderne Japannese skryfstelsel, te same met katakana en kanji; en rōmaji; die gebruik van die Latynse alfabet in Japannees.[1] Hiragana en katakana is beide kana-stelsels waarin elke simbool 'n mora (klankeenheid) voorstel. Elke kana is óf 'n klinker (soos a あ); 'n konsonant gevolg deur 'n klinker (soos ka か); óf n ん, 'n nasale sonorant wat, afhangende van die konteks, soos 'n Afrikaanse m, n, of ng (IFA: [ŋ]) klink, of soos die nasale klinkers in Frans.
Hiragana word gebruik vir woorde waarvoor daar geen kanji bestaan nie, insluitend partikels soos kara から "van," en agtervoegsels soos ~san さん "Mnr., Mev., Mej, Me." Hiragana word ook gebruik in woorde waarvoor die kanji-vorm nie vir die skrywer of die lesers bekend is nie, of waar dit te formeel is vir die skryfdoeleinde. Werkwoord en byvoeglike naamwoord infleksies, soos byvoorbeeld, BE MA SHI TA (べました) in tabemashita (食べました? "ate"), wat in hiragana geskryf word. In hierdie geval word deel van die stam ook in hiragana geskryf. Hiragana word ook gebruik om die uitspraak van kanji aan te dui in 'n leeshulpmiddel wat furigana genoem word.[2]
Daar bestaan twee hoofstelsels vir die rangskikking van hiragana, die outydse iroha rangskikking, en die meer algemene gojūon rangskikking.
Oorsprong
[wysig | wysig bron]
Hiragana het ontwikkel uit man'yōgana, Sjinese karakters wat vir hulle uitspraak gebruik is. Die gebruik het in die 5de eeu ontstaan. Die vorms van die hiragana is afkomstig van die kursiewe skrifstyle van Sjinese kalligrafie. Die onderstaande figuur wys hoe die hiragana uit manyōgana ontwikkel het via kursiewe skrif. Die boonste karakter in die gewone Sjinese skrifvorm, die middelste karakter in rooi vertoon die kursiewe skrifvorm van die karakter, en die onderste karakter is die ekwivalente hiragana.
Toe hiragana aanvanklik geskep is, is dit nie algemeen aanvaar nie. Baie opgevoede mense het gevoel dat dit steeds Sjinees was. In Japan is die gewone skrif (kaisho), die sogenaamde onode (男手?), "mansskrif", deur mans gebruik; terwyl die kursiewe skrif (sōsho) vorm van kanjki deur vroue gebruik is. Hiragana het dus onder vroue gewild geword wat nie toegang gehad het tot dieselfde mate van onderwys as mans nie. Dit het gelei tot die alternatiewe benaming onnade (女手?) "vroueskrif".[2] Die Verhaal van Genji en ander vroeë romans deur vroulike outeurs het dus tot 'n groot mate of uitsluitlik van hiragana gebruik gemaak. Teen die 10de eeu is hiragana egter deur albei geslagte gebruik. Hiragana, met sy vloeiende styl, is vir nie-amptelike skryfwerk gebruik soos persoonlike briewe, terwyl katakana en kanji gebruik is vir amptelike dokumente. In moderne Japannese skrif word hiragana saam met katakana gebruik. Katakana word nou slegs vir spesiale doeleindes gebruik soos vir leenwoorde, gestranslitereerde name die name van diere, in telegramme, en vir klem.
In vroeë weergawes van hiragana was daar baie keer verskillende karakters wat dieselfde lettergreep voorgestel het, maar die stelsel is in 1900 vereenvoudig sodat daar 'n eenduidige verband tussen gesproke en geskrewe lettergrepe is. Die huidige ortografie is in 1946 deur die Japannese regering vasgelê.[2]
Die woord hiragana beteken "gewone lettergreepskrif"
Die gedig Iroha-uta ("Lied/gedig van kleure"), wat uit die 10de eeu dateer, gebruik elke die hiragana (behalwe n ん) een keer. In die onderstaande tabel word die hiragana vertoon met die oorsponklike roman isering en die moderne Japannese lesing in hakkies. Let daarop dat die laaste reël met die uitgediende kana (we ゑ) begin.
| いろはにほへと(いろはにおえど) | I ro ha ni ho he to (Iro wa nioedo) |
Selfs kleur en soet parfuum |
| ちりぬるを(ちりぬるを) | chi ri nu ru wo (chirinuru wo) |
Sal uiteindelik kwyn |
| わかよたれそ(わがよたれぞ) | wa ka yo ta re so (waga yo tare zo) |
Selfs ons wêreld |
| つねならむ(つねならん) | tsu ne na ra mu (tsune naran) |
Is nie ewig |
| うゐのおくやま(ういのおくやま) | u wi no o ku ya ma (ui no okuyama) |
Die diepe berge van ydelheid |
| けふこえて(きょうこえて) | ke fu ko e te (kyou koete) |
Oorkuis dit vandag |
| あさきゆめみし(あさきゆめみじ) | a sa ki yu me mi shi (asaki yume miji) |
En oppervlakkige drome |
| ゑひもせす(よいもせず) | we hi mo se su (yoi mo sezu) |
Sal jou nie meer mislei nie. |
Die hiragana skryfstelsel
[wysig | wysig bron]Die hiragana bestaan uit 'n basiese stel karakters, die gojūon, wat op verskeie maniere aangepas kan word. Deur 'n dakuten merker ( ゛) word 'n nie-stemhebbende konsonant soos k of t verander in 'n stemhebbende konsonant soos g (uitgespreek soos in berge) of d: k→g, t→d, s→z, en h→b. Hiragana wat met 'n h kan ook 'n handakuten merker ( ゜) kry wat die h na 'n p verander. 'n Klein weergawe van die hiragana vir ya, yu of yo (ゃ, ゅ of ょ onderskeidelik) kan by die hiragana wat met i eindig gevoeg word. Dit verander die i klinker om na 'n gly palatalisering te verander. Die byvoeging van die klein y kana word yōon genoem. 'n Klein tsu っ genaamd sokuon dui 'n geminaat (dubbel) konsonant aan. Dit verskyn voor frikatiewe en stoppe, en soms aan die einde van sinne. Dit word voorgestel in rōmaji deur die volgende konsonant te verdubbel.
In informele teks word klein weergawes van die vyf klinker kana soms gebruik om die wegdofende klanke (はぁ, ねぇ) voor te stel.
Daar is 'n paar hiragana wat selde gebruik word. Wi ゐ en we ゑ is uitgedien. Vu ゔ is 'n moderne toevoeging wat gebruik word om die /v/ klank in vreemde tale soos Europese tale voor te stel, maar aangesien Japannees uit 'n fonologiese oogpunt nie 'n /v/ klank het nie, word dit as /b/ uitgespreek en dien dit meestal as 'n meer akkurate aanduier van 'n woord se uitspraak in die woord se oorspronklike taal. Dit word egter selde teëgekom aangesien leenwoorde en getranslitereerde woorde gewoonlik in katakana, geskryf word waar die ooreenstemmende karakter as ヴ geskryf sou word.
Hiragana-tabel
[wysig | wysig bron]Die onderstaande tabel gee hiragana aan te same met hulle Hepburn-romanisering. Die uitgediende kana word in rooi romanisering vertoon. Daar is 131 gevalle.
| klinkers | yōon | sokuon | |||||||||||
| あ a | い i | う u | え e | お o | (ya) | (yu) | (yo) | (a) | (i) | (u) | (e) | (o) | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| か ka | き ki | く ku | け ke | こ ko | きゃ kya | きゅ kyu | きょ kyo | っか kka | っき kki | っく kku | っけ kke | っこ kko | |
| さ sa | し shi | す su | せ se | そ so | しゃ sha | しゅ shu | しょ sho | っさ ssa | っし sshi | っす ssu | っせ sse | っそ sso | |
| た ta | ち chi | つ tsu | て te | と to | ちゃ cha | ちゅ chu | ちょ cho | った tta | っち tchi | っつ ttsu | って tte | っと tto | |
| な na | に ni | ぬ nu | ね ne | の no | にゃ nya | にゅ nyu | にょ nyo | ||||||
| は ha | ひ hi | ふ fu | へ he | ほ ho | ひゃ hya | ひゅ hyu | ひょ hyo | ||||||
| ま ma | み mi | む mu | め me | も mo | みゃ mya | みゅ myu | みょ myo | ||||||
| や ya | ゆ yu | よ yo | |||||||||||
| ら ra | り ri | る ru | れ re | ろ ro | りゃ rya | りゅ ryu | りょ ryo | ||||||
| わ wa | ゐ wi | ゑ we | を o/wo | ||||||||||
| ん n | |||||||||||||
| が ga | ぎ gi | ぐ gu | げ ge | ご go | ぎゃ gya | ぎゅ gyu | ぎょ gyo | ||||||
| ざ za | じ ji | ず zu | ぜ ze | ぞ zo | じゃ ja | じゅ ju | じょ jo | ||||||
| だ da | ぢ (ji) | づ (zu) | で de | ど do | ぢゃ (ja) | ぢゅ (ju) | ぢょ (jo) | ||||||
| ば ba | び bi | ぶ bu | べ be | ぼ bo | びゃ bya | びゅ byu | びょ byo | ||||||
| ぱ pa | ぴ pi | ぷ pu | ぺ pe | ぽ po | ぴゃ pya | ぴゅ pyu | ぴょ pyo | っぱ ppa | っぴ ppi | っぷ ppu | っぺ ppe | っぽ ppo | |
Die kombinasies にゃ, にゅ, en にょ moet nie verwar word met die opeenvolgings んや, んゆ, en んよ nie. Die kombinasies van に met 'n klein y kana verteenwoordig elkeen 'n enkele mora, terwyl die opeenvolgings van ん gevolg deur 'n groot y kana twee aparte morae verteenwoordig. Die onderskeid kan geïllustreer word met minimale pare soos かにゅう ka-nyu-u, "verbind", en かんゆう ka-n-yu-u, "oortuiging", wat maklik onderskei word in spraak, al word hulle in sommige romaniseringstelsels beide as kanyu geskryf kan word. In Hepburn-romanisering word hulle deur 'n apostroof onderskei: kanyū en kan'yū.
Verwysings
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Hiragana. |
- ↑ Omniglot, Japanese (Nihongo)[dooie skakel], besoek op 2 Februarie 2008
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Omniglot, Japanese Hiragana, besoek op 2 Februarie 2008
