Holoseen-uitwissing

Die Holoseen-uitwissing, andersins die sesde massauitwissing of Antroposeen-uitwissing, is 'n voortdurende uitsterwing van spesies tydens die huidige Holoseen-epog, hoofsaaklik as gevolg van menslike aktiwiteite.[1][2][3]

Massauitsterwings

[wysig | wysig bron]

Die aarde het al 5 massauitsterwings beleef wat 75% of meer van die lewe op aarde vernietig het:

Volgens menige wetenskaplike dui dit daarop dat daar ook 'n massauitsterwing tydens die huidige epog sal wees. Massauitsterwings het gewoonlik natuurlike oorsake soos vulkaniese uitbarstings, meteoriete en siektes. Daarteenoor word die Holoseen-uitwissing beskou as ’n mensgemaakte uitwissing. Naas die normale natuurverskynsels soos vulkaniese uitbarstings en tsoenami’s is dit hoofsaaklik die mens wat verantwoordelik is vir die huidige uitwissing van lewe op ons planeet.

Daar is nie altyd ooreenstemming oor wanneer die Holoseen begin het nie. Aan die einde van die Pleistoseen (2,6 miljoen - 11 700 jaar gelede), ’n ystydperk met gletsers oor groot dele van die aardbol, het die aarde begin verwarm en die mens se bron van voedsel het mettertyd daarby aangepas. Graan is sedert 8 000 jaar gelede verbou. Die groot diere wat voedsel voorsien het, het verdwyn, soos die wolhaarrenosters en mammoete. Skape, beeste en bokke is mak gemaak en as voedsel gebruik, wat gelei het tot 'n toename in die aarde se bevolking van 170 miljoen in die eerste eeu n.C. tot 'n miljard in 1804, 3 miljard in 1960 en 6 miljard in 1999.

Die Nywerheidsrewolusie in die 19de eeu het veroorsaak dat die wêreldbevolking eksponensieel toegeneem het. Industrialisasie, beter sanitasie en mediese sorg het veroorsaak dat sterftes in verhouding minder geword het, maar geboortes meer. Die wetenskap het die drakrag van die wêreld verhoog, maar nie die grootte daarvan nie.

Oorsake

[wysig | wysig bron]

Oorbevolking

[wysig | wysig bron]

Die bevolkingstatistiek vir ons wêreld is pas uitgereik: 7,7 miljard mense. China en Indië het 36,3% van die wêreldbevolking (byna 2,8 miljard mense). In Bangladesj woon 163 miljoen mense op ’n oppervlak van ’n bietjie meer as 130 km². Groot stede huisves enorme bevolkings. Verstedeliking: Japan 92%, Meksiko 83%, Rusland 74% en Amerika 82%, om maar net ’n paar te noem. Bevolkingsgroei is wel besig om af te neem, en voorspellings dui op 'n afplatting op 10 miljard.[4]

Besoedeling

[wysig | wysig bron]

Om vir al hierdie mense voorsiening te maak, is vervoer, voedsel, behuising en dienstevoorsiening enorme uitdagings. Met sy vernuf kan die mens nog voorsiening maak, en die hoeveelheid mense wat onder die broodlyn lewe, verminder jaarliks.[5]

Swart goud

[wysig | wysig bron]

Die mens se vernuf het hom in staat gestel om fossielbrandstowwe diep onder die grond uit te haal: steenkool en olie. China het daarin geslaag om sy bevolking uit armoede op te hef en bykans die hele land te elektrifiseer, wat gelei het tot groot vooruitgang, maar ten koste van die natuur. Elke sekonde stoot China hitte die lug in gelykstaande aan die hitte van vier keer dié van die atoombom wat oor Hirosjima ontplof het, en die brandstof is hoofsaaklik steenkool, een van die grootste besoedelaars op aarde. Daarby dra die myne by tot water- en omgewingsbesoedeling, veral op niegerehabiliteerde uitgewerkte myne.

Die binnebrandpetrol- en -dieselaangedrewe voertuie en masjinerie het nywerheidsontwikkeling versnel, maar dra geweldig by tot lugbesoedeling. Die pogings om dit te vervang met ander bronne van energie is minder as ’n druppel water aan die emmer en gaan nog dekades neem om ’n beduidende impak te hê.

Plastiek

[wysig | wysig bron]

Plastiekbesoedeling is astronomies. Meer as ’n miljoen seediere vrek jaarliks as gevolg van plastiekbesoedeling. Daar word bereken dat daar meer as ’n 100 miljoen ton plastiek in die see is. Ook op land, waar plastiek op vullishope beland, breek dit mettertyd op in mikro- en nanoplastiekdeeltjies en beland in die grond en water. Mikroplastiek is klein veseltjies van klere van nylon en ander sintetiese tekstiele minder as 5 mm lank. Nanoplastiek is deeltjies kleiner as 1 mm. In die oseane, waar dit meestal gestort word, breek groter items op in mikroplastiekdeeltjies en dit word deesdae in visse aangetref en beland in die voedselketting. Dit is nog nie bekend hoeveel van die deeltjies ’n mens moet inkry om nadelig vir jou gesondheid te wees nie. Selfs as jy uit ’n plastiekbottel water drink, beland daar klein deeltjies plastiek in jou liggaam.

Gevolge

[wysig | wysig bron]

Vernietiging van flora

[wysig | wysig bron]

Bome en plante trek koolstofdioksied uit die lug en voorsien ons van suurstof. Dit is die "longe" van die wêreld. Die vernietiging van plantmateriaal op groot skaal, soos in die Amasonereënwoud en woude in Maleisië en Indonesië, is ’n groot ramp; die grond wat so skoongemaak is, word bewerk en erodeer en beland in groot riviere en damme wat toeslik. Die brande in Brasilië plaas die kwessie van besoedeling weer dringend in die soeklig. Dit lei direk tot aardverhitting. Die seevlak styg en die pole smelt. Suid-Afrika word nie gespaar nie. By Milnerton en op ander Kaapse strande het erosie reeds groot skade aangerig.

Vanjaar is reeds 75 000 (sommiges sê 80 000) brande in die Amasone aangemeld en sommige wetenskaplikes meen dat 20% van die Amasone reeds verlore is. Ook in Siberië in Rusland is groot dele van die toendra aan die brand. Dit beteken dat, in plaas daarvan dat koolstofdioksied uit die lug gehaal word, skrikwekkende hoeveelhede die lug ingestuur word. Daarbenewens is koolstofdioksied swaarder as lug; dit sak af en maak die suurstofvoorraad op die oppervlak kleiner.

Vernietiging van fauna

[wysig | wysig bron]

Indien die habitat van spesies vernietig word, word die spesies ook vernietig. Indien woude afgekap word, verdwyn die voëls, diere en insekte daarmee saam. Talle spesies het al so tot niet gegaan, ook as gevolg van die mens se indringing in hulle habitat ter wille van verstedeliking of landboudoeleindes. Ons het sedert die oertyd baie spesies uitgewis, soos grotbere, mammoete, wolhaarrenosters, sabeltandkatte, olifantvoëls en moa's. Verder is daar handel in bedreigde spesies. Geen wonder dat Cites honderde bedreigde spesies in hulle tabelle het nie. Hulle probeer nie alleen 5 800 dierspesies nie, maar ook 30 000 plantspesies teen onwettige handel beskerm.

Sedert die mens en sy vernuf en hebsug oorgeneem het, lei dit eksponensieel tot die vernietiging van die lewe op aarde. Geen wonder nie dat baie wetenskaplikes verkies om te praat van die Antroposeen. Dit word omskryf as die mees onlangse geologiese tyd gebaseer op die oorweldigende globale bewys dat die atmosferiese, geologiese, hidrologiese, biosferiese en ander aardsisteemprosesse deur mense verander word. Die mens is nou in wat genoem word die sesde globale massauitwissing. Menslike aksies versnel net die tempo van dié uitwissing van spesies. So het die groot spektrum van mariene fitoplankton biomassa drasties verminder – algebiomassa het vanaf 1950 met 40% gekrimp, waarskynlik as gevolg van oseaanverwarming.

Volgens die IUBN-rooilys is meer as 27% van al die nagevorsde spesies in gevaar om uit te sterf. Op die oomblik word 40% van ons planeet se amfibieë, 25% van sy soogdier|e en 33% van sy koraalriwwe bedreig. Daar word voorspel dat 99,9% van die krities bedreigde en 67% van die bedreigde spesies binne die volgende honderd jaar sal uitsterf.

Omstredenheid

[wysig | wysig bron]

Nie almal stem saam dat ons reeds te midde van 'n sesde uitwissing is nie, maar wel dat ons opbou daarheen en dat daar in ’n stadium ’n onomkeerbare klimaks sal kom.

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Ripple WJ, Wolf C, Newsome TM, Galetti M, Alamgir M, Crist E, Mahmoud MI, Laurance WF (13 November 2017). "World Scientists' Warning to Humanity: A Second Notice" (PDF). BioScience. 67 (12): 1026–1028. doi:10.1093/biosci/bix125. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 15 Desember 2019. Besoek op 19 September 2019. Moreover, we have unleashed a mass extinction event, the sixth in roughly 540 million years, wherein many current life forms could be annihilated or at least committed to extinction by the end of this century.
  2. ↑ Ceballos, Gerardo; Ehrlich, Paul R. (8 Junie 2018). "The misunderstood sixth mass extinction". Science. 360 (6393): 1080–1081. doi:10.1126/science.aau0191. OCLC 7673137938. PMID 29880679.
  3. ↑ Dirzo, Rodolfo; Young, Hillary S.; Galetti, Mauro; Ceballos, Gerardo; Isaac, Nick J. B.; Collen, Ben (2014). "Defaunation in the Anthropocene" (PDF). Science. 345 (6195): 401–406. Bibcode:2014Sci...345..401D. doi:10.1126/science.1251817. PMID 25061202. In the past 500 years, humans have triggered a wave of extinction, threat, and local population declines that may be comparable in both rate and magnitude with the five previous mass extinctions of Earth's history.
  4. ↑ "The end of world population growth". Nature (in Engels). 2 Augustus 2001. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Oktober 2019. Besoek op 19 September 2019.
  5. ↑ "Can Extreme Poverty Be Eliminated? on JSTOR". JSTOR. Besoek op 19 September 2019.

Nog bronne

[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]