Hummus

Hummus
Hummus in 'n bakkie saam met pitabrood.
Hummus in 'n bakkie saam met pitabrood.
Land Midde-Ooste
Hoofbestanddeel Kekerertjies, tahini

Hummus of goemoes[1] (Arabies: حُمُّص, "kekerertjies"; volle Arabiese naam: حمص بالطحينة, ḥummuṣ bi-ṭ-ṭaḥīna, "kekerertjies in tahini") ") is 'n Midde-Oosterse doopsous, smeer of gereg wat gemaak word van gekookte en fyngedrukte kekerertjies wat gemeng word met tahini ('n pasta van gemaalde sesamsaad), suurlemoensap en knoffel.[2]

Hummus word in die Midde-Ooste gewoonlik as 'n doopsous saam met pitabrood geëet. Dit word nou in die Weste industrieel vervaardig en dikwels as 'n versnapering of aptytwekker saam met kraakbeskuitjies voorgesit.

Etimologie en spelling

[wysig | wysig bron]

"Hummus" is afkomstig van die Arabiese woord ḥummuṣ, bedoelende "kekerertjies", 'n variant van ḥimmaṣ of ḥimmiṣ. Dit is moontlik ook van Aramese oorsprong, wat ooreenstem met die Siriese woord vir kekerertjies: "ḥem(m)ṣē".[3] Die volle Arabiese naam van die gereg (wat op platbrood voorgesit word) is ḥummuṣ bi ṭaḥīna, wat "kekerertjies met tahini" beteken.[4]

Die spelling van die woord verskil dikwels, alhoewel die meeste woordeboeke hummus aangee as die primêre spelwyse. Sommige Amerikaanse woordeboeke gee hommos aan as 'n alternatief, terwyl Britse woordeboeke houmous of hoummos aangee as spelwyse. In Afrikaans word dit gespel as "hoemoes".[5][6] Ander spelwyses sluit homous, houmos, houmus, en soortgelyke variante in. Terwyl humus (soos dit gespel word in Turks) somtyds ook voorkom, word dit vermy aangesien dit 'n heteroniem van hummus is, d.i. organiese materiaal in grond.[6]

Oorsprong en geskiedenis

[wysig | wysig bron]
Hummus met heel kekerertjies en olyfolie

Alhoewel verskeie teorieë betreffende die oorsprong van hummus in verskillende dele van die Midde-Ooste bestaan, is die bestaande bewyse onvoldoende om die presies ligging of tyd met betrekking tot die ontdekking van hummus te bepaal.[7] Die basiese bestanddele daarvan — kekerertjies, sesam, suurlemoen, en knoffel — word al vir eeue gekombineer en geëet in die Levant.[8][9] Hoewel verskeie bevolkings in die Midde-Ooste kekerertjies eet en dit dikwels kook in bredies en ander warm geregte,[10] verskyn gemaalde kekerertjies wat koud geëet word saam met tahini eers na die Abbasidiese-tydperk in Egipte en die Levant.[11]

Die vroegste geskrewe resepte vir 'n gereg wat soortgelyk is aan hummus bi tahina kom voor in kookboeke wat tydens die 13de eeu in Kaïro geskryf is.[7][12] 'n Koue puree van kekerertjies met asyn en gepekelde suurlemoene met kruie, speserye en olie, maar met geen tahini of knoffel nie, verskyn in die Kanz al-Fawa'id fi Tanwi' al-Mawa'id.[11] 'n Puree van kekerertjies en tahini genoem hummus kasa verskyn in die Kitab Wasf al-Atima al-Mutada: dit bestaan uit kekerertjies saam met tahini, wat fyngemaal en versuur is met asyn (alhoewel nie suurlemoen nie), maar dit bevat ook verskeie speserye, kruie en neute, maar geen knoffel nie. Dit word ook voorgesit deur dit uit te rol en deurnag te laat rys,[13] wat vermoedelik 'n ander tekstuur daaraan verleen as hummus bi tahina.

Streeksvoorbereidings

[wysig | wysig bron]
Hummus met denneboompitte en olyfolie
Hummus voorgesit met pitabrood

Dit word as 'n aptytwekker en doopsous voorgesit saam met platbrood, soos bv. pita.[14] Dit word ook voorgesit as deel van 'n meze of saam met falafel, gebraaide hoender, vis of eiervrug.[14] Bykosse sluit gesnyde tamatie, komkommer, koljander, pietersielie, uie (gekaramelliseer), sampioene (geblansjeer), heel kekerertjies, olyfolie, hard-gekookte eiers, paprika, olywe, gepekelde agurkies en denneboompitte in. Buite die Midde-Ooste word dit somtyds bedien met tortillaskyfies.

Hummus ful (Arabiese fonetiese uitspraak: fuːl|) word voorgesit met 'n mengsel van fava-bone wat gekook word totdat dit sag is en dan gemaal word. Hummus msabbaha/mashawsha is 'n mengsel van hummus, warm kekerertjies en tahini.

Hummus is 'n gewilde doopsous in Egipte, waar dit saam met pitabrood geëet word,[15] en dikwels gegeur word met komyn of ander speserye.[14][15][16]

In Jordanië word hummus lank reeds as stapelvoedsel benut. Dit word dikwels voorgesit as 'n warm gereg saam met brood, vir ontbyt, middagete of aandete.

Hummus is 'n algemene deel van alledaagse maaltye in Israel. Dit word gemaak van bestanddele wat, ingevolge Kashrut (Joodse dieetwette) as pareve bekendstaan (d.w.s. dit bevat nie suiwel- of vleisprodukte nie) en kan gekombineer word met vleis óf suiwelmaaltye.

Voedingswaarde

[wysig | wysig bron]

Kekerertjies, die hoofbestanddeel van hummus, beskik oor dieetvesel, proteïene, vitamien B6, mangaan en ander voedingstowwe.[17]

Die voedingswaarde van hummus verskil van resep tot resep, wat hoofsaaklik afhang van die verhouding tussen die kekerertjies, tahini en water. Hummus verskaf rofweg 170 kalorieë per 100 gram, en is 'n goeie tot uitstekende (meer as 10% van die aanbevole daaglikse waarde) bron van dieetvesel, vitamien B6, en verskeie dieetkundige minerale.[18][19]

Die vetinhoud, wat meestal afkomstig is van tahini en olyfolie, maak omtrent 14% van die totaal uit; ander belangrike komponente is 65% water en 17% koolhidrate, insluitende 'n geringe hoeveelheid suiker en omtrent 10% proteïen.[18][19]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Hummus" in die AWS aanlyn by viva-afrikaans.org (intekening nodig). Besoek op 21 Januarie 2023.
  2. ↑ Davidson, Alan (21 Augustus 2014). The Oxford Companion to Food. OUP Oxford. ISBN 9780191040726 – via Google Books.
  3. ↑ "American Heritage Dictionary Entry: hummus". The American Heritage Dictionary of the English Language. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Augustus 2017. Besoek op 27 April 2018.
  4. ↑ Maan Z. Madina, Arabic-English Dictionary of the Modern Literary Language, 1973, s.v. ح م ص
  5. ↑ https://maroelamedia.co.za/kos/bykosse/resep-hoemoes/ Besoek op 8 April 2021
  6. ↑ 6,0 6,1 Pam Peters (2007), The Cambridge Guide to Australian English Usage, Cambridge University Press, pp. 370, ISBN 978-0-521-87821-0, https://books.google.com/books?id=nV8h0gnU1UEC&q=hummus+arabic&pg=RA1-PA370 
  7. ↑ 7,0 7,1 Spechler, Diana (11 Desember 2017). "Who invented hummus?". BBC. Besoek op 14 Januarie 2019.
  8. ↑ Tannahill p. 25, 61
  9. ↑ Brothwell & Brothwell passim
  10. ↑ Bv. 'n "eenvoudige dis" van vleis en speserye wat Muhammad bin Hasan al-Baghdadi in die 13de eeu beskryf, Tannahill bl. 174
  11. ↑ 11,0 11,1 Lilia Zaouali, Medieval Cuisine of the Islamic World, University of California Press, 2007, ISBN 978-0-520-26174-7, vertaling van L'Islam a tavola (2004), p. 65
  12. ↑ Encyclopedia of Jewish Food, John Wiley & Sons, 2010, By Gil Marks, page 270
  13. ↑ Perry et al., p. 383
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Raz, Dan Savery (1 Augustus 2015). "Hunting for hummus in Israel". BBC Travel. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Februarie 2017. Besoek op 7 Februarie 2017.
  15. ↑ 15,0 15,1 Pateman, Robert; El-Hamamsy, Salwa (2003) [1993]. Egypt. Tarrytown, N.Y.: Marshall Cavendish Benchmark. p. 123. ISBN 978-0-7614-1670-8.
  16. ↑ Rombauer, Irma S.; Becker, Marion Rombauer; Becker, Ethan (2002). All about Party Foods & Drinks. New York: Scribner. p. 30. ISBN 978-0-7432-1679-1.
  17. ↑ "Chickpeas (garbanzo beans, bengal gram), mature seeds, canned per 100 grams". Nutritiondata.com from Conde Nast; republished from the USDA National Nutrient Database, version SR-21. 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Mei 2016. Besoek op 12 Mei 2016.
  18. ↑ 18,0 18,1 "Hummus, commercial per 100 grams". Nutritiondata.com from Conde Nast; republished from the USDA National Nutrient Database, version SR-21. 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Mei 2016. Besoek op 12 Mei 2016.
  19. ↑ 19,0 19,1 "Hummus, homemade per 100 grams". Nutritiondata.com from Conde Nast; republished from the USDA National Nutrient Database, version SR-21. 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2016. Besoek op 12 Mei 2016.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
  • Anny Gaul, "Translating Hummus", Cooking with Gaul, 21 Oktober 2019. On hummus variants and authenticity.