Jan Tinbergen

Jan Tinbergen
Jan Tinbergen in 1982.
Gebore	(1903-04-12)12 April 1903 den Haag, Nederland
Oorlede	9 Junie 1994 (op 91) Nunspeet, Nederland
Nasionaliteit	Nederland
Vakgebied	Ekonomie Ekonometrie
Instelling(s)	Erasmus Universiteit Rotterdam
Alma mater	Leiden Universiteit
Toekennings	Nobelprys vir Ekonomiese Wetenskappe (1969)

Jan Tinbergen (Den Haag, 12 April 1903 – Nunspeet^[1], 9 Junie 1994) was 'n Nederlandse ekonoom en fisikus. In 1969 was hy (saam met Ragnar Frisch) die eerste om die Sweedse Reichsbank-prys vir ekonomie (die "Nobelprys" vir ekonomie) te ontvang. Hy was een van die stigters van ekonometrie.

Lewe

Jeug en opleiding

Tinbergen was die oudste seun van Dirk Cornelis Tinbergen (1874-1951), onderwyser in Nederlands aan 'n grammatikaskool, en Jeannette van Eek (1877-1960), laerskoolonderwyseres. In Den Haag het hy HBS bygewoon voordat hy in 1921 wiskunde en fisika aan die Universiteit Leiden gaan studeer het.

Fisikastudente van Paul Ehrenfest in Leiden in 1924. Van links na regs Gerhard Heinrich Dieke, Samuel Goudsmit, Jan Tinbergen, Paul Ehrenfest, Ralph Kronig en Enrico Fermi.

Hy het voordeel getrek uit die destydse florerende wetenskaplike klimaat in Leiden: hy het Hendrik Lorentz se bekende Maandagoggend-lesings bygewoon, met Heike Kamerlingh Onnes bespreek en Albert Einstein ontmoet, wat kort-kort van Berlyn af gekom het as deel van 'n spesiale professoraat. In Desember 1922 het Tinbergen sy kandidatuureksamen suksesvol voltooi en 'n assistent geword van Paul Ehrenfest, professor in teoretiese fisika aan die Universiteit van Leiden.^[2] Gedryf deur die maatskaplike probleme van sy tyd, soos die ekonomiese krisis en toenemende sosiale verdeeldheid, het Tinbergen op advies van sy mentor Ehrenfest vanaf Julie 1924 besluit om dieper in wiskundige ekonomie as in fisika te delf. Hy het 'n jaar later gegradueer.

Hy het geweier om militêre diens te doen en moes na sy studies in 1926 alternatiewe burgerlike diens doen. Gedurende hierdie tydperk van 25 maande het Tinbergen baie tyd op hande gehad en dieper in ekonomie begin delf. As fanatiese lid van die Sosiaal-Demokratiese Werkersparty (SDAP) het hy gevoel dat hy met sy kennis van fisika min vir die party kan doen. ’n Studie in ekonomie aan die Nederlandse Ekonomiese Hoërskool in Rotterdam sal nuttig wees.

In 1929 behaal Tinbergen sy doktorsgraad in wiskunde en fisika aan Ehrenfest met sy proefskrif Minimum probleme in fisika en ekonomie, met 'n bylaag waarin hy fisiese beginsels op ekonomiese probleme toegepas het. In 1929 trou hy met Tine Johanna de Wit (1902-1991), met wie hy vier dogters gehad het.^[1]

Hoogleraar en direkteur

Jan Tinbergen het in 1931 statistiek aan die Munisipale Universiteit in Amsterdam begin doseer. In 1933 word hy as Holwerda se opvolger buitengewone professor in statistiek aan die destydse Nederlandsche Handels Hoërskool (in 1939 word dit die Nederlandse Ekonomiese Hoërskool) in Rotterdam. Tussen 1945 en 1950 was sy (nuwe) onderwysopdrag in Rotterdam: Statistiek, Wiskundige Ekonomie en Ekonometrie. Dit het in 1950 verander na Wiskundige Ekonomie en Ekonometrie (vak vir die doktorsgraad). Met die aankoms van Theil het die Ekonometrie-afdeling by Tinbergen in 1953 verdwyn.

In 1957 het Tinbergen 'n volle professor in Rotterdam geword en Wiskundige Ekonomie en Ontwikkelingsprogrammering onderrig. Vanaf 1956 het Tinbergen, benewens Wiskundige Ekonomie, ook die kursus Ekonomie van Ontwikkelende lande aangebied. Van 1966 tot sy aftrede (1973) was sy onderrigtaak in Rotterdam Ekonomie van Sentraal-geleide stelsels en ontwikkelingsprogrammering. Die probleme van die Derde Wêreld het geleidelik meer sy belangstelling en sy 'hart' geword as teoretiese benaderings. Hy het verskeie institute gestig en was vir baie jare 'n topadviseur van die VN oor ontwikkelingsbeplanning. Benewens sy professoraat aan die Nederlandse Ekonomiese Kollege, was Tinbergen van 1934 tot 1968 direkteur van die Stichting Nederlandse Ekonomiese Instituut. Hy was ook die eerste direkteur van die Sentrale Beplanningsburo. Vanaf 1973 tot sy aftrede in 1975 doseer hy as professor aan die Universiteit van Leiden.

Adviseur by die Volkenbond

Van 1936 tot 1938 dien hy as ekonomiese raadgewer van die Volkebond in Genève. Daar het hy die ekonomiese ontwikkeling van die VSA in die tydperk 1919-1932 ontleed. Hierdie werk het gelei tot sy teorie van die sakesiklus en ekonomiese stabilisering.

Hy was 'n voorstander van ontwikkelingshulp. Op 13 Januarie 1973 heropen hy die hoofkwartier van die Wereldwinkel-organisasie in Kerkrade.

Werk

Onder meer

• In ekonometrie is miskien Tinbergen se bekendste stelling die sogenaamde Tinbergen-reël, wat bepaal dat dit binne enige sistematiese en samehangende model van 'n ekonomie nodig is dat daar minstens soveel instrumente as doelwitte is.
• Tinbergen se ruilbeginsel lui dat daar 'n ideale inkomsteverspreiding is as niemand van werk wil verander nie (al verdien iemand anders meer).
• Die Tinbergen Standard bepaal dat 'n verhouding van die laagste en hoogste inkomste in 'n maatskappy groter as 1:5 teenproduktief is.^[3]
• Tinbergen het die eerste omvattende nasionale makro-ekonomiese model ontwikkel. Die model is aanvanklik vir Nederland gemaak, maar ná die Tweede Wêreldoorlog het hy dit op die VSA en die Verenigde Koninkryk toegepas.

Opvolgers

Tinbergen se werk is voortgesit deur Lawrence Klein, wat ook in 1980 die Nobelprys vir Ekonomie ontvang het. Christopher Sims, 2011 Nobelpryswenner, beskou homself ook as 'n opvolger van Jan Tinbergen in sy Nobelpryslesing.

Toekennings

• Wenner van die Legatum Stolpianum-kompetisie in 1930.
• Wenner van die Erasmusprys in 1967.
• In 1969 die Nobelprys vir Ekonomiese Wetenskappe saam met Ragnar Frisch “vir die ontwikkeling en toepassing van dinamiese modelle vir die ontleding van ekonomiese prosesse”
• In 1987 is Tinbergen met die Van Oldenbarnevelt-medalje bekroon; dit is die hoogste munisipale toekenning van die Rotterdam.
• Vir sy bydraes op kultuurgebied het hy in 1985 die Goue Gansveer ontvang.
• In 1992 ontvang hy die Vier Vryhede-toekenning vir vryheid van gebrek.

Boeke

• 1929: Minimumproblemen in de natuurkunde en ekonomie, tesis
• 1936: Grondproblemen der theoretische statistiek. Haarlem. De Erven F. Bohn: Serie Volksuniversiteitsbibliotheek
• 1938: Statistical testing of business cycles
• 1942: Econometrics
• 1956: Economic policy
• 1962: Evenwichtige groei, in J.E. Andriessen en M.A.G. van Meerhaeghe (eds.) Theorie van de Economische Politiek (Stenfert Kroese, Leiden 1962).
• 1970: Een leefbare aarde
• 1972: An Interdisciplinary Approach to the Measurement of Utility or Welfare, Research Series, Economic and Social Research Institute (ESRI), number 05.
• 1974: The dynamics of business cycles: A Study in Economic Fluctuations. Chicago: U of Chicago P, 1974. ISBN 0-226-80418-6.
• 1975: Income distribution
• 1977: Der Dialog Nord-Süd: Informationen zur Entwicklungspolitik. Frankfurt am Main: Europ. Verlagsanstalt, 1977.
• 1978: Economic policy: Principles and Design. Amsterdam, 1978. ISBN 0-7204-3129-8.
• 1981: Centralization and Decentralization in Economic Policy. Westport: Greenwood, 1981. ISBN 0-313-23077-3.

Vernoem

• Die Tinbergen Instituut is na hom vernoem.
• In Roosendaal is daar 'n skool Jan Tinbergen College.
• ’n Gebou is vernoem na Tinbergen op die Woudestein-kampus van Erasmus Universiteit.

Verwysings

1. Persoonskaart van Jan Tinbergen.
2. https://www.lorentz.leidenuniv.nl/history/einstein/Ehrenfest_Lunteren.pdf Paul Ehrenfest: de Leidse onderzoekschool van een fysicus in diaspora. Instituut-Lorentz for theoretical physics, Universiteit Leiden, bl 26, Argief https://web.archive.org/web/20211028202237/https://www.lorentz.leidenuniv.nl/history/einstein/Ehrenfest_Lunteren.pdf, Aergiefdatum, 2021-10-28.
3. https://www.mejudice.nl/artikelen/detail/de-tinbergennorm-bestaat-niet Broer Akkerboom, "De Tinbergennorm bestaat niet." Me Judice, 14 Mei 2015, Archief https://web.archive.org/web/20210308232147/https://www.mejudice.nl/artikelen/detail/de-tinbergennorm-bestaat-niet, Argiefdatum 2021-03-08.