Karate
Karate (空手) (/kəˈrɑːtiː/, Japannese uitspraak: [kaɽate]) is 'n Oosterse vegkuns wat ontwikkel het in die Ryukyu-eilande (nou Okinawa) van Japan.
'n Persoon wat karate beoefen word 'n "karateka" (空手 家) genoem.
Karate - die woord beteken letterlik "leë hand" - is 'n Oosterse vorm van ongewapende selfverdediging wat veral op die eiland Okinawa, waar Japanse besetters in die 17e eeu die inwoners verbied het om wapens te dra, ontwikkel het.
Die grondlegger van moderne karate, Foenakosji Gitsjin, het karate vroeg in die 20e eeu in Japan gemaak. Vandag word karate steeds as een van die doeltreffendste vorme van ongewapende selfverdediging beskou, maar dit het ook as sportsoort in talle Westerse lande inslag gevind. By die beoefening van karate val die klem egter nie soos by baie ander sportsoorte net op fisieke fiksheid nie, maar ook op die karateka se geestelike instelling.
In Suid-Afrika is karate bale gewild en die land se karatekas tel onder die heel bestes ter wêreld. ʼn Suid-Afrikaner, Stan Schmidt, het die eerste Westerling geword wat ʼn goue medalje op 'n Japanse karatetoernooi kon wen.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Onder die invloed van die Chinese vegkuns, veral dié van die Foekiense Witkraanvoël, is karate verder uitgebrei en verfyn.[1][2] Karate is 'n kontakdissipline wat gebruik maak van slaan, skop, kniehoue, elmbooghoue en oophandtegnieke soos meshande, spieshande en palmhakhoue. In 'n paar van die style word stoei, gooi, gewrigslotte, beperkings, en belangrike punthoue ook geleer.[3]
Daar word aanvaar dat karate uit die ou Oosterse gevegsvorm joejitsoe ontwikkel het. Sommige kenners voer die oorsprong van ongewapende gevegsvorme terug tot die antieke Grieke, wat 'n gevegsvorm genaamd pankration beoefen het waarby ongewapende vegters enige metode mog gebruik om hul teenstanders te oorwin.
Pankration is waarskynlik omstreeks 400 v.C. deur die troepe van Alexander die Grote na Asië gebring. Dit is wel bekend dat veral monnike in China en Indië eeue lank verskeie vorme van karate beoefen het voordat dit omstreeks die 17e eeu op Okinawa, 'n eiland suid van Japan, groter aftrek gekry het. Japan het die eiland destyds beset en die inwoners daarvan verbied om wapens te dra. Hierdie verbod het daartoe gelei dat die boorlinge begin het om hul heimlik in vorme van ongewapende aanval en verdediging te bekwaam.
Die beoefening van karate het vroeg in die 20e eeu van Okinawa af na Japan uitgebrei. Die grondlegger van die hedendaagse karate was Foenakosji Gitsjin, wat na die Eerste Wêreldoorlog karate in Tokio afgerig het. Die nuwe gevegsvorm het groot aanhang in Japan gekry en het van daar af na ander lande versprei. Omdat karate oorspronklik in verskeie Oosterse lande beoefen is en op Okinawa in die geheim aangeleer is, het verskillende style ontwikkel, waarvan shotokan of JKA (Japan Karate Association), Goju-Ryu, Shito-Ryu, Wado-Ryu en Kyo-Kushinkai vandag die bekendstes is.
Verspreiding van karate na die Weste
[wysig | wysig bron]
Na die Tweede Wêreldoorlog het karate gewild geword onder Westerse dienspligtiges wat in Okinawa gestasioneer was [4]
Die rolprente oor gevegskuns(martial arts films) van die 1960's en 70's het die gewildheid van Oosterse gevegskuns dwarsoor die wêreld vergroot. Soveel só, dat die woord karate in Engels op 'n generiese manier gebruik is om te verwys na ál die kontak-gebaseerde gevegskunste.[5] Dwarsoor die wêreld begin verskeie karateskole hul verskyning maak, wisselend van dié vir diegene wat dit gemaklik beoefen, tot diegene wat 'n dieper studie van die kuns wil maak.
Tegniek
[wysig | wysig bron]Hoewel karate letterlik "leë hand" beteken, word daar in gevegte nie net die hande nie, maar ook ander liggaamsdele gebruik, byvoorbeeld die vingers, elmboë, knieë, voete en soms selfs die kop.
Die basiese tegnieke bestaan uit vuishoue (zuki), ander houe (uchi), skoppe (geri) en blokkering (uke). Die oogmerk is om 'n teenstander op kwesbare liggaamsdele en senuknope te tref. Die verdediger moet hierdie pogings fnuik deur sy kwesbare dele te beskerm deur middel van blokkering, wat meestal met die arms gedoen word.
Die oppervlakke waarmee kontak gemaak word, soos die bal van die voet, die sykant van die hand en dies meer, word gebrei deur teen opgestopte voorwerpe te slaan. Karate se 5 grondstellings is karaker, opregtheid, inspanning, etiket en selfbeheersing.
Die klem val dus nie net op fisieke aktiwiteite nie, maar ook op die karateka se geestelike instelling. Demonstrasies waarby 'n karateka byvoorbeeld ʼn stapel houtplanke of bakstene met sy kop of met die sykant van sy hand met een hou stukkend slaan, word nie deur slegs fisieke gehardheid moontlik gemaak nie want tydsberekening, korrekte asemhaling en die gekoördineerde inspanning en ontspanning van spiere speel by karate 'n belangrike rol.
Daarby moet die karateka elke beweging wat hy uitvoer, goed verstaan, dit deeglik beheer en dit voortdurend met die regte geestelike instelling oefen, sodat dit mettertyd 'n spontane refleksbeweging word.
Kleredrag en toerusting
[wysig | wysig bron]Karate word in 'n saal (dojo) op 'n vierkantige mat van 8 m X 8 m beoefen. Tydens 'n wedstryd of vertoning dra karatekas 'n wit uitrusting (karategi) wat uit 'n kuitbroek en 'n oorjas sonder knope bestaan. Die oorjas word met 'n gekleurde gordel (obi) vasgebind. Die gordel se kleur dui die karateka se graderingsvlak aan.
Beginners dra 'n wit gordel en voordat enige gekleurde gordel- in die rangorde geel (Iaagste vlak), oranje, groen, blou, pers, bruin en swart - gedra mag word, moet die leerling aan" 'n aantal vereistes voldoen. Wanneer 'n karateka ʼn swart gordel kry, word hy 'n eerste dan genoem. Hy kan daarna steeds hoër gradeer tot by 'n negende dan, maar die gordel se kleur bly steeds swart. Wanneer twee deelnemers met dieselfde grade ring teen mekaar te staan kom, word 'n wit en rooi koord onderskeidelik aan hul gordels vasgemaak sodat hulle maklik onderskei kan word.
Karate word altyd kaalvoet beoefen en geen onderskeidingstekens of metaalvoorwerpe mag aan die klere gedra word nie. Verbande soos enkel- of knieskutte mag slegs by wedstryde gedra word indien die skeidsregters vooraf toestemming daartoe verleen het.
Kompetisiekarate
[wysig | wysig bron]Karate as sportsoort bestaan uit twee dele, naamlik kata en kumite. Kata bestaan uit meer as 25 verskillende gestileerde oefenreekse, dit wil sê reekse aanvals- en verdedigingsbewegings. By kata leer die karateka om die opeenvolging van bewegings van 'n bepaalde tegniek te beheer. Kumite is 'n tweegeveg en teenstanders mag mekaar nie tydens wedstryde raakslaan nie. Punte word egter toegeken vir houe of skoppe wat effektief sou wees indien hulle wei deurgevoer is.
Selfbeheersing is hier dus van uiterste belang. 'n Wedstryd word deur 'n hoofskeidsregter en 4 bykomende skeidsregters, wat op elke hoek van die mat sit, beheer. Die deelnemers neem hul plekke staande teen oor mekaar in en buig vir mekaar. Die hoofskeidsregter roep "shobu ippon hajime" en die wedstryd begin. ʼn Volle punt (ippon) word toegeken vir 'n hou of skop wat korrek uitgevoer is en effektief sou wees. ʼn Halwe punt (waza-ari) word toegeken wanneer 'n beweging minder korrek uitgevoer is maar steeds effektief sou wees.
Nadat een deelnemer 'n ippon behaal het, roep die hoofskeidsregter "soremade" en die deelnemers neem weer hul aanvangsposisies in. Die wenner word dan aangewys. Wanneer net ʼn halwe punt behaal word, word die wedstryd voortgesit totdat een deelnemer twee waza-ari behaal het. Wanneer 'n geveg onbeslis eindig, word die hulp van die bykomende skeidsregters ingeroep. Elkeen het 'n rooi en 'n wit vlag en sodra die hoofskeidsregter op sy fluitjie blaas, stem die hulpskeidsregters deur een van die twee vlae in die lug te steek.
'n Rooi vlag dui daarop dat die deelnemer met die rooi koord aan sy gordel die wenner is, terwyl die wit vlag toon dat die deelnemer met die wit koord gewen het. As die wedstryd gelykop eindig, gee die stem van die hoofskeidsregter die deurslag.
Karate in Suid-Afrika
[wysig | wysig bron]Suid-Afrika was een van die eerste lande buite Japan waar besondere belangstelling in karate getoon is, en word vandag as een van die sterkste Westerse karatelande beskou. Die Suid-Afrikaanse Nasionale Amateurkaratevereniging is in 1963 gestig en het tans sowat 25 000 lede.
Die hoë standaard wat in Suid-Afrika gehandhaaf word, is veral te danke aan mense soos James Rousseau, Stan Schmidt en Hugh St. John Thomson, wat baie van die baanbrekerswerk gedoen het. Hulle het onder meer verskeie besoeke aan Japan gebring en toegesien dat Japanse deskundiges Suid-Afrika besoek.
Suid-Afrikaanse karatekas is destyds om politieke redes verbied om aan die wêreldkampioenskapstoernooie deel te neem, maar daar is wel oorsee en plaaslik teen internasionale spanne meegeding. Die beste prestasie op internasionale vlak is deur Stan Schmidt behaal, die eerste Westerling wat 'n goue medalje by die Japanse kampioenskap verowerl het. Springbokke soos onder andere Norman Robinson, die broers Keith en Derek Geyer, en Eugene Roets het al teen die beste karatekas in die wêreld te staan gekom.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409540 band
- ↑ Higaonna, Morio (1985). Traditional Karatedo Vol. 1 Fundamental Techniques. p. 17. ISBN 0-87040-595-0.
- ↑ "History of Okinawan Karate" (in Engels). Web.archive.org. 2 Maart 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Maart 2009. Besoek op 14 Maart 2013.
- ↑ Bishop, Mark (1989). Okinawan Karate. pp. 153–166. ISBN 0-7136-5666-2. Hoofstuk 9 dek "Motobu-ryu" en "Bugeikan", twee 'ti' style met stoei- en strategiese punt-aanvalstegnieke. Bls. 165, Seitoku Higa: "Use pressure on vital points, wrist locks, grappling, strikes and kicks in a gentle manner to neutralize an attack."
- ↑ Bishop, Mark (1999). Okinawan Karate Second Edition. p. 11. ISBN 978-0-8048-3205-2.
- ↑ Gary J. Krug (1 November 2001). "Dr. Gary J. Krug: the Feet of the Master: Three Stages in the Appropriation of Okinawan Karate Into Anglo-American Culture" (in Engels). Csc.sagepub.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Februarie 2008. Besoek op 14 Maart 2013.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir karate.
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. |
