Kathaar
.svg)
Die term Kathaar (ook gespel Kataar[1] of Kathar,[2] letterlik die "Reine", afgelei van Grieks katharos "rein") verwys na 'n aanhanger van die Christelike beweging, wat tussen die 11de en 14de eeu veral in Suid-Frankryk, Italië, Katalonië en Duitsland uitgebrei het. Dikwels word in plaas van Kathare ook die naam Albigense (of Albigensers) gebruik – 'n verwysing na die Suid-Franse stad Albi, 'n bolwerk van die Katharisme. Die Kathare is deur die Inkwisisie vervolg en in 'n bloedige kruistog uitgewis.
Die Kathare was naas die Orde van die Tempeliers een van twee religieuse bewegings wat deur die 13de eeuse Rooms-Katolieke Kerk en die Noord-Franse owerhede as 'n uitdaging beskou en uitgewis is.[3] Maar terwyl die Tempelridders alle beskuldigings summier van die hand gewys het en ontsteld was oor die aanklagtes teen hulle, was die Kathare bereid om hul lewens te offer vir die leerstellings wat hulle as die ware Christelike geloof beskou het.
Die Noord-Franse kruistog teen die Kathare van Suid-Frankryk is uiteindelik eerder om politieke en ekonomiese as om religieuse redes gevoer en was 'n tipiese voorbeeld van Middeleeuse magsbeleid. Nogtans het die Kathare sentrale dogmas van die Rooms-Katolieke Kerk bevraagteken en verwerp; hulle het die stamgod Jehovah van die Bybelse Ou Testament as wraaksugtig en primitief beskou en sodoende 'n nuwe Christelike boodskap verkondig wat die gesag van die Rooms-Katolieke Kerk regstreeks bedreig het.
Leerstellings
[wysig | wysig bron]
Die presiese leerstellings van die Kathaarse beweging bly nog steeds baie onduidelik; vermoedelik was daar in die laat periode 'n aantal splintergroepe.
'n Sterk invloed of tenminste ooreenkomste met bewegings soos Gnostisisme, Manigeïsme en die Balkanse Bogomiele asook die leerstellings van Marcion kan aangewys word. Die Kathaarse biskop Nazarius het die Interrogatio Johannis, 'n apokriewe geskrif van Bogomielse herkoms, na Suid-Frankryk gebring. Die dualisme het steeds 'n belangrike element in die Kathaarse teologie gebly – die wêreld is as boos beskou, terwyl God en die Hemel goed was. Die Kathare het naas die uiterlike simboliek van die Rooms-Katolieke Kerk ook sy sakramente en hiërargie verwerp.
Die Kathaarse teologie het beweer dat daar 'n dualistiese kosmos bestaan, waarin die God van die Nuwe Testament as die heerser van die spirituele wêreld sy teenstander in 'n bose god (Demiurg) of Satan sou hê, wat die stoflike wêreld oorheers. Materie en ook die menslike liggaam maak deel uit van die bose, donker skepping, waarin net klein fragmente van die oorspronklike lig verborge lê.
Hierdie sienswyse hou moontlik nou verband met die werklike en sware lewe van die Middeleeuse landelike bevolking, wat gebuk gegaan het onder die las van die feodale stelsel, en waaraan hulle net deur hulle dood kon ontsnap. Terwyl die Rooms-Katolieke Kerk na 'n goddelike orde verwys het wat die Middeleeuse maatskaplike stelsel sou legitimeer, is die Kathaarse leerstellings moontlik as die natuurlike antwoord op die menslike ellende beskou. Die Kathare het kos, seksualiteit en vreugde aan wêreldlike dinge min geag en dit as die gevolg van die skeiding tussen gees en materie beskou. Kathaarse Christene het daarna gestrewe om hierdie toestand te oorwin en 'n spirituele lewe met oorgawe as hulle ideaal beskou.
Aangesien spirituele reinheid vir hulle nie met liggaamlikheid versoenbaar was, het die Kathare nie geglo dat die werklike, spirituele Christus van 'n vrou gebore en aan die kruis oorlede was nie.
Die Kathare het hulle self as die "ware" Christelike kerk beskou, en Jesus Christus het 'n sentrale rol in hulle geloof gespeel. Vir hulle is Christus as die ware seun van God na die stoflike wêreld gestuur om sy spirituele verlossing te verkondig. Die God van die Ou Testament is as die skepper van 'n bose wêreld afgekeur. Die Kathare het op die Nuwe Testament gesteun, en hier veral op die Evangelie volgens Johannes.
Daar was baie Bybelse aanhalings in Kathaarse preke, tog is die uitleg van die Bybel taamlik vry gehandhaaf. Ook die Kathaarse Bybelvertalings blyk dikwels tendensieus te wees. Asketisisme of die oorgawe van die vlees aan die gees is as die pad na volmaaktheid beskou. Die Kathare het daarna gestrewe om die goeie in die mens – sy siel – vanuit die bose wêreld na die hemel te lei.
Die Kathare is in twee groepe verdeel, die gelowiges en die Perfecti. Met die aanvaarding van die Consolamentum, 'n soort sakrament wat deur handoplegging ontvang is, het gelowiges tot die status van Perfectus of Perfecta gevorder.
Dikwels word die Kathaarse leerstellings vanuit 'n manigeïese of gnostiese oogpunt beskou en as nou verwant aan die tradisie van hierdie filosofiese stromings beskryf, alhoewel die protokolle van die inkwisisie die enigste bronne is wat 'n soortgelyke gevolgtrekking steun en weens hulle partydigheid nie betroubaar is nie. Ook die bewering dat daar 'n nou samehang tussen die Orde van die Tempeliers, die Heilige Graal en die Kathare sou bestaan, is suiwer spekulasie.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die Kathaarse leerstellings het hulle oorsprong in Oos-Europa en is langs die handelsroetes versprei. Weens die nou verwantskap met die Bogomielse geloof van Thrakië is die Kathare in die middeleeue dikwels ook Bougres ("Bulgare") genoem.
Baie min outentieke Kathaarse tekste het bewaar gebly (onder meer die Rituel Cathare de Lyon en die Nouveau Testament en Provençal), en hulle verskaf weinig inligting oor die presiese leerstellings, morele waardes en praktyke.
Die oorspronklike bronne bevestig dat die Kathare sterk gekant was teen die destydse Katolieke Kerk en sy priesters, wat as korrup afgemaak is. Die Kathaarse kerk moet dan ook as 'n soort godsdienstige protesbeweging beskou word. Daar was slegs 'n klein aantal Kathaarse teoloë wat na hulself as "goeie vroue" (bonnes femmes), "goeie mans" (bons hommes) of "goeie christene" (bons chrétiens) verwys het (die terme Cathari of Perfecti is slegs deur die Katolieke Kerk en die Inkwisisie gebruik).
Die aanhangers van die Kathaarse geloof (Credentes) het in die algemeen weinig van die leerstellings af geweet. Hulle was van die spesifieke morele verbooie en godsdienstige verpligtings vrygestel – onder die voorwaarde dat hulle 'n belofte (convenenza) sou aflê om voor hulle dood die consolamentum te ontvang, die doop van die Gees.
Die eerste Franse Kathare het in die tydperk tussen 1012 en 1020 in die provinsie Limousin verskyn. Sommige van hulle is ontdek en in die jaar 1022 in Toulouse gedood. Die sinodes van Charroux (Vienne) in 1028 en Toulouse (1028) het die groeiende Kathaarse beweging veroordeel. Tydens die 11de eeu is predikers na die distrikte van Agenais en Toulousain beroep om die Kathaarse leerstellings regstreeks te beveg. Die Kathare kon desondanks hulle magsbasis in die suide van Frankryk versterk, veral danksy die optrede van hulle beskermheer Willem, hertog van Akwitanië en ander adellikes. Die bevolking was veral beïndruk deur die bons hommes en die antiklerikale predikasies van Pieter van Bruys en Hendrik van Lausanne in die provinsie van Périgord.
Die provinsie van Languedoc (Oksitanië, Suid-Frankryk) het in die 12de eeu die eerste bolwerk van die Kathaarse kerk geword. Volgens die historiese bronne was die Kathaarse geloof eers aan die howe baie gewild, om in die latere tydperk (omtrent die 14de eeu) ook tot 'n ondergrondse kerk van die gewone bevolking te ontwikkel.
Die Oksitaanse kultuur het – ook danksy die invloed van die Kathare – in hierdie periode 'n bloeitydperk beleef, tog het die koning van Frankryk met afguns na die welvarende suide gekyk, terwyl ook die pous in Rome nie onverskillig teenoor die magsverlies van die Katolieke kerk in Oksitanië gebly het nie.
'n Politieke koalisie van die koning, die Noord-Franse adel en die pous het in die jaar 1208 tot die eerste kruistog teen die Kathare onder die leiding van Simon de Montfort IV gelei. Die massaslagting van die inwoners van Béziers, waartydens meer as 20 000 mense op 22 Julie 1209 vermoor is, behoort tot die grootste gruweldade in die Europese geskiedenis. Die frase "Caedite eos. Novit enim Dominus qui sunt eius." is na bewering deur die bevelvoerder van die Albigensiese Kruistog geuiter, voor die bloedbad in Béziers. Slegs 'n klein minderheid van die stadbewoners was aanhangers van die Kathaarse kerk, tog het die bevolking geweier om hulle uit te lewer. Een jaar later het 'n tweede massaslagting in die stad Minerve plaasgevind. Die eerste kruistog teen die Kathare het in 1212 geëindig.
Die tweede kruistog het in 1226 onder die leiding van die Franse koning begin, wat egter reeds op pad na Suid-Frankryk oorlede is. Die derde en laaste kruistog in die jaar 1244 het met die beleg van die kastele van Montségur en Quéribus (1255) die laaste oorblyfsels van die Kathaarse kultuur vernietig.
Die Kathaarse gemeente van Montaillou en omgewing is in 1320 deur die inkwisisie uitgewis. Die laaste Kathaar, wat in 1321 verbrand is, was Guillaume Bélibaste.
Die meeste Kathaarse kastele soos Montségur, Minerve, Roquefixade, Montaillou, Peyrepertuse en Quéribus lê op rotse in afgeleë berggebiede en is nog steeds bekende bakens in die landskap noordoos van die Pireneëgebergte.
Diens en praktyk
[wysig | wysig bron]Die Kathaarse priesters en priesteresse het in die volkstaal gepreek – in teenstelling met die Rooms-Katolieke Kerk, wat Latyn gebruik het – en het sodoende breë lae van die bevolking bereik. Armoede, beskeidenheid en matigheid – ook ten opsigte van seksuele behoeftes – is as ideale nagestreef en het grootliks bygedra tot die gewildheid van die beweging, terwyl die leefwyse van baie Rooms-Katolieke geestelikes deur die bevolking afgekeur is.
Die Kathaarse kultus volg in wese die Bogomielse tradisies, veral deurdat die toelating tot die Kerk van Sondeloses – die Kerk van die Kathare – die voorvereiste was vir die vergifnis van sondes en verlossing. Die Bogomielse leerstellings is egter ook vermeng met Westerse tradisies.
Die Consolamentum (Geesdoop deur handoplegging)
[wysig | wysig bron]Die Consolamentum of Geesdoop volgens Paulus se Sendbrief aan die Romeine (1:12) en aan die Kolossense (2:2) was die beslissende stap wat gelowiges geneem het om 'n lid van die Kathaarse Kerk te word en is as die enigste Heilsweg beskou. Gelowiges, wat besluit het om die Consolamentum te ontvang, het hulle deur middel van 'n soort novisiaat op hulle lewe as Kathare voorberei. Ná die Geesdoop, wat hulle deur handoplegging ontvang het, moes 'n nuwe lid van die Kathaarse beweging sy of haar hele lewe as 'n Kathaar voer om sy heil te kan bereik. Mense wat die Consolamentum ontvang het kon hierdie sakrament vervolgens ook self bedien en die siele van mense red as hulle by die beweging aangesluit het.
Die Consolamentum is tydens 'n besonderse godsdienstige plegtigheid onder die leiding van 'n biskop of die oudste Kathaar van die gemeente of die omgewing toegedien en deur alle Kathare bygewoon, wat die sakrament reeds ontvang het. Kathare, wat by hierdie binneste sirkel van die Kathaarse Kerk aangesluit het, is Perfecti (manlik) of Perfectae (vroulik) genoem. Nadat die gelowige die vergewing van sy sondes en die "Onsevader"-gebed ontvang het, is die Consolamentum deur oplegging van die Evangelie volgens Johannes op die hoof van die kandidaat toegedien. Die Kathare, wat die seremonie bygewoon het, het nou om die beurt hul hande op die hoof van die kandidaat gelê om sodoende die gees van kennis aan hom of haar oor te dra. Sodra 'n Perfectus gesondig het, het hy of sy die Consolamentum verbeur – en daarnaas was ook alle Consolamenta, wat hy of sy self toegedien het, ongeldig.
Ná die ontvangs van die Consolamentum het die Perfecti/-ae het hulle 'n lewe vol ontberings gevoer. Naas die verbod op huwelike en seksuele omgang was hulle ook aan streng spysvoorskrifte onderhewig. Hulle mog geen vleis eet, nie lieg en ook geen ede aflê nie.
Vroue kon net soos mans die Consolamentum ontvang om gered te word, alhoewel die ritus vir vroue in sommige opsigte van die manlike seremonie verskil het. Vroue moes nie deur die gelowiges aangeraak word nie, en 'n daar is dus 'n doek oor hulle gelê. Die Kathare het – volgens sommige oorlewerings – die menslike siel as manlik beskou, en by die afsterwe van 'n Perfecta is haar siel weer in sy natuurlike manlike geslag herstel. 'n Perfecta het volgens die Kathaarse teorie tot 'n geslaglose wese ontwikkel, haar gees het hom van haar liggaam losgemaak en weer bewus geword van sy oorspronklike, manlike toestand.
Die Consolamentum is nie aan swanger vroue toegedien nie, aangesien hulle volgens die Kathaarse geloof 'n demoon in hulle lyf gedra het. Die Kathare was gewoonlik gekant teen die verwekking van kinders, aangesien Adam en Eva oorspronklik 'n lewe sonder seksualiteit gevoer het en eers deur die duiwel tot die sonde van voortplanting verlei is.
Die Vredeskus
[wysig | wysig bron]Die Vredeskus het nou verband met die Melioramentum (die eerbewys, sien onderaan) gehou en is oorwegend as 'n wedersydse begroeting deur Perfecti of Perfectae ondermekaar en dus slegs aan Kathare van dieselfde geslag gegee. Soms het ook 'n Perfectus 'n ander gelowige op hierdie manier begroet. 'n Perfectus het 'n Perfecta begroet deurdat hy aan haar arm getik het. 'n Beter manier om 'n Perfecta was om die teks van die Evangelie volgens Johannes te kus en die teks daarna aan die vrou te oorhandig.
Die seëning van brood
[wysig | wysig bron]Met die seëning van brood is die gelowiges se deelname aan die Kathaarse kerk se kult betuig. Die seëning was aan alle aanwesiges dienstig, lede van die kerk (Perfecti) asook volgelinge (Credentes). Die Kathare het nie die hostie as die vlees van Christus aanvaar nie maar as 'n gewone stuk brood beskou.
Die gebed
[wysig | wysig bron]Die Kathare se dagverloop is deur die gebed bepaal. Met die Consolamentum het 'n Kathaar verlof gekry om die Onse Vader-gebed in verskillende formules op te sê. Hiermee het hy uitdrukking gegee aan sy lidmaatskap van die ecclesia Dei (kerk van God).
Die Apparellamentum of Kathaarse bieg
[wysig | wysig bron]Die sogenaamde Apparellamentum was net soos die bogenoemde gebed beperk tot belydende lede van die Kathaarse kerk en het hulle bewaar teen 'n terugkeer na die voormalige sondige toestand. Hulle het hul misstappe teenoor 'n diaken gebieg. Met die Apparellamentum het belydende lede ook hul onderwerping aan die Kathaarse gemeenskap voltrek.
Die Melioramentum en die Credentes
[wysig | wysig bron]Met die eerbetuiging of Melioramentum aan 'n Perfectus het 'n mens sy bekering tot die Katharisme openlik betuig en het sodoende 'n Credens of Kathaarse gelowige geword. Credentes is nie as lede van die Kathaarse kerk beskou nie aangesien hulle nog nie die Consolamentum ontvang het nie, maar met die Melioramentum het hulle hul voorneme bekragtig om dit op 'n latere tydstip te ontvang. Die plegtigheid van 'n Melioramentum is met 'n driemalige kniebuig voor 'n Perfectus en die driemalige versoek om sy seën voltrek.
Die Melioramentum het naas morele verpligtings teenoor die Perfecti ook sosiale en ideologiese bindings aan die Kathaarse kerk en hul verteenwoordigers op die Credentes geplaas.
Die Endura
[wysig | wysig bron]Die term Endura het oorspronklik na die hongerdood verwys. In die Kathaarse kerk is dit met 'n spesiale Consolamentum verbind: Gelowiges wat eers op die siekte- of sterfbed besluit het om die Consolamentum te ontvang om sodoende hul siel te red, maar deur hul siekte van die kans ontneem is om nog 'n streng asketiese leefwyse as Perfecti of Perfectae te volg, het in plaas daarvan ná die Consolamentum en die daaropvolgende gebied (of die aflegging van 'n plegtige belofte) geen kos meer genuttig nie om die reinheid van hul liggaam te verseker. Ná hul afsterwe het die Enduriste volgens die Kathaarse geloof as rein mense in die ryk van God gekom. Kathare het ook gebruik gemaak van die Endura om aan die inkwisisie en die aanklag van kettery te ontvlug en as rein mense te sterf.
Etiek, moraal, spyswette en houding teenoor seksualiteit
[wysig | wysig bron]Met uitsondering van La Gleisa de Dio ("Die Kerk van God"), 'n anonieme 14de eeuse werk wat die natuur van die ware kerk verduidelik, is daar geen stelselmatige beskrywings van die Kathaarse Kerk se morele en etiese kodeks nie. Gewoonlik word na die gebooie van die Nuwe Testament verwys. Nogtans het Rooms-Katolieke skrywers die etiese en morele gedrag van Kathaarse Perfecti noukeurig dopgehou.
Volgens eietydse bronne het Perfecti by voorkeur swart klere gedra en altyd kuisheid beoefen. Hulle het geen gegiste dranke soos wyn geniet en ook geen vleis, eiers, dierlike vette en suiwelprodukte geëet nie omdat hierdie kos deur middel van seksuele omgang (en sodoende duiwelswerk) geproduseer is, maar ook vanweë hul respek vir diere – die Kathare het geglo dat menslike siele ook in die liggame van warmbloedige diere op aarde sou kon rondbeweeg. Die slag van 'n dier kon dus neerkom op die moord aan 'n menslike siel wat 'n dierlike liggaam as sy toevlugsoord gebruik het. Visse was nie by hierdie verbod ingesluit nie – volgens Middeleeuse oortuigings het visse nie voortgeplant nie, maar uit die water ontstaan. Gereelde vastye – volgens Anselmus van Alexandrië drie dae per week en drie keer veertig dae per jaar – het 'n skrale dieet van brood en water behels.
Organisasie
[wysig | wysig bron]
Die hiërargiese organisasie weerspieël die ontwikkeling van die Kathaarse beweging, wat uiteindelik oor dieselfde tipiese strukture soos 'n kerk beskik het, en sy religieuse praktyke. Die Kathaarse Kerk was gekenmerk deur 'n klein leierskap, die biskoppe en hulle plaasvervangers, en 'n breë basis van gelowiges, die sogenaamde Credentes en Simpatisante.
Die biskoppe
[wysig | wysig bron]Die Kathaarse biskoppe het oor minder bevoegdhede en funksies beskik as dié van die Rooms-Katolieke Kerk. Hulle het die eerste plek by alle Kathaarse rituele ingeneem, soos byvoorbeeld by die toediening van die Consolamentum en die breek van die brood. Daarnaas het biskoppe geen spesiale funksies soos die priesterwyding of vormsel waargeneem nie. Die Kathaarse biskop was feitlik slegs die hoof van sy gemeente.
Die posisie van biskop is in die Kathaarse kerk net deur mans beklee. Aanvanklik is biskoppe nog deur die lede van 'n gemeente verkies, maar in die 13de eeu het die Kathare reeds die voorbeeld van die Rooms-Katolieke gevolg, en die biskop van 'n bisdom is uitsluitlik deur ander biskoppe gewy.
Die twee plaasvervangers van 'n biskop is die jonger en ouer seun genoem. Hulle het die biskoplike funksies waargeneem, wanneer die ampsdraer tydelik afwesig was, en ook besoek afgelê aan die verskillende kerkgemeentes. Die siel- of pastorale sorg is egter deur diakens waargeneem.
Die Perfecti
[wysig | wysig bron]Die Perfecti (vroulike vorm: Perfectae) of "Goeie Mense" was die eintlike lede van die Kathaarse Kerk. Net hulle mog die Onse Vader bid en die Consolamentum toedoen. Daar was moontlik nooit meer as tienduisend Perfecti nie, en volgens sommige deskundiges het hulle getal minder as vierduisend beloop. 'n Perfecta mog die Consolamentum net toedien wanneer 'n diaken aanwesig was.
Die Simpatisante
[wysig | wysig bron]Die Simpatisante het die laagste vlak van die Kathaarse Kerk se hiërargie verteenwoordig. Hulle was nie verplig om die morele kodes van die Kathare te aanvaar of enige take te oorneem nie soos byvoorbeeld die Credentes. Hulle was eerder ondersteuners van die Kerk en het die organisasie soms teen vervolging beskerm.
Invloed op die Rooms-Katolieke Kerk
[wysig | wysig bron]Alhoewel die Rooms-Katolieke Kerk hulle as "ketters" gebrandmerk het, het die Kathare nogtans 'n beduidende invloed op die Katolieke godsdiens uitgeoefen. Die selibaat en die stigting van die groot bedelaarsordes het onder die indruk van die Kathaarse praktyke tot stand gekom, terwyl die bestendige Kathaarse polemiek teen die wreedagtige, roofgierige en driftige Israelitiese stamgod, die Rooms-Katolieke Kerk genoodsaak het om die sirkulasie van die Ou Testament onder leke te verbied. Ook die sakrament van "laaste salwing" is onder die kompeterende invloed van die Kathaarse Consolamentum ingevoer.
Verwysings
[wysig | wysig bron]Bronne
[wysig | wysig bron]- Rottenwöhrer, Gerhard: Die Katharer. Was sie glaubten, wie sie lebten. Ostfildern: Jan Thorbecke Verlag 2007
- Barber, Malcolm: Die Katharer. Ketzer des Mittelalters. Düsseldorf: Albatros 2008
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Cathars. |
|
Kruistogte : Iste - IIde - IIIde - IVde - Vde - VIde - VIIde - VIIIste - IXde | |||
| |||
|
Sien ook : Reconquista |
