Katoen

Katoen

Katoen is 'n sagte stapelvesel wat in 'n bol, of beskermende kapsule, rondom die saad van katoenplante van die genus Gossypium groei. Voorbeelde van die genus kom in Suid-Afrika as die wildekatoen voor. Die vesel is amper suiwer sellulose. Onder natuurlike toestande is die katoenbolle geneig om die verspreiding van die saad te verbeter, deur dit ligter te maak in wind.

Die plant is 'n struik en is inheems aan tropiese en subtropiese streke dwarsoor die wêreld, insluitend Suid-Amerika, Afrika en Indië. Die grootste verskeidenheid van wilde katoenspesies is die eerste keer in Meksiko gevind, gevolg deur Australië en Afrika.^[1] Katoen is onafhanklik verbou in die ou en nuwe wêrelde. Die Engelse naam is afgelei van die Arabiese (al) quṭn قطن, wat reeds aan die begin van 1400 n.C. gebruik is. ^[2] Die Spaanse woord "algodón" is ook afgelei van die Arabiese naam.

Die vesel word gewoonlik in garing of draad gespin en daarna gebruik om 'n sagte tekstiel te maak wat "kan asemhaal". Die gebruik van katoen vir weefstof is bekend sedert die prehistoriese tye; fragmente van katoen dateer uit 5000 v.C. uit ou grafte in Meksiko en die Indusvalleibeskawing (hedendaagse Pakistan en sommige dele van Indië). Hoewel dit sedert antieke tye verbou is, was dit eers ná die uitvinding van die weefmasjien wat produksiekoste sodanig verlaag het, dat dit gelei het tot algemene gebruik. Dit is vandag die mees algemeen gebruikte natuurlike vesel in klere.

Huidige skattings van wêreldproduksie is sowat 25 miljoen ton of 110 miljoen bale jaarliks​​, geproduseer op 2.5% van die wêreld se bewerkbare grond. China is die wêreld se grootste katoenprodusent, maar die meeste van hierdie word plaaslik verbruik. Die Verenigde State van Amerika is vir jare reeds die grootste uitvoerder van katoen. ^[3] Katoen word gewoonlik in die VSA in bale gemeet, wat ongeveer 0,48 kubieke meter (17 kubieke voet) beslaan en 226,8 kg (500 pond) weeg. ^[4]

Die "dogter van die son"

Die mense van die antieke tyd het katoen die "van die son" genoem, omdat die katoenplant slegs onder die kragtige strale van die son groei en floreer. Hoe warmer die son, hoe witter en sterker is die vesels wat die plant  produseer.

Katoen word dus veral in of naby die tropiese gebiede gekweek, die warmste streke  van  die aarde. Die katoenstreke lê ongeveer tussen 37° Noorder­-breedte en 37° Suider-breedte.  Binne hierdie gordel, wat omtrent 7 000 km breed is en om die aarde strek, vind katoen die toestande wat dit nodig het: baie lig, baie hitte, en oorvloedige reën.

Katoen word ook gekweek in 'n paar gebiede wat minder warm is, soos  Turkye en Turkestan. Hier moet die katoen egter elke jaar van nuuts af geplant word,  aangesien die plante in die koue winter dood­gaan.

Water, maar nie te veel nie

Solank die katoenplant groei en die vrug ryp word, wil dit baie water hê, maar wanneer die vrug, wat 'n peul is, oopgaan en die wit katoenvesel uitkom kan selfs 'n klein bietjie klammigheid die vesels beskadig.

Die ideale toestande vir katoenverbouing sou dus wees: reën totdat die peule oopgaan en daarna droogte. Maar so 'n volmaakte klimaat vir katoen is moeilik om te vind. Die moesonlande van die trope is geskik vir die eerste groeiperiode, maar die gevaar van reëns wat later die oes kan bederf, is baie groot in hierdie gebiede.

Aangesien die weer nie beheer kan word nie, is daar slegs een oplossing vir hierdie probleem, een wat sedert die vroegste tye gebruik is: katoen moet gekweek word in gebiede waar daar nie te veel reën is nie en vir die gebrek aan water in die vroeë stadiums moet vergoed word deur besproeiing. Daarom vind ons dat katoen op groot skaal in die Mediterreense gebied, die Kaukasus, Argentinië en Chili gekweek word.

Katoen is baie gewild

Die rede waarom katoen so 'n gewilde tekstielvesel is, is omdat dit die enigste vesel is wat nie voor verwerking sag gemaak hoef te word deur dit te week nie. Dit hoef ook niie enige ander duur behandeling te ondergaan nie; al wat gedoen moet word, is om die dons uit die sade te verwyder.

Om hierdie redes kan katoen selfs in onderontwikkelde lande, waar tekstielnywerhede nog op 'n lae vlak van tegniese ontwikkeling is, op groot skaal gebruik word. Honderde miljoene Chinese, Indiërs, Egiptenare, Turke, Mexikane en Arabiere - 'n groot deel van die wêreld se bevolking - dra dus nooit enige ander stof as katoen nie.

Name van katoen

Katoenstof word onder baie verskillende name bemark. Daar is die growwe, gekeperde stof wat fustein genoem  word, waarby koordferweel en "molvel" ingesluit word; kaliko,'n onbedrukte, sterk materiaal; moeselien, fyn.,en sag; kreton, 'n stark, bedrukte stof; pikee, 'n stywe, gekoorde stof; en organdie, of fyn moeselien. Katoen word ook gebruik om ander stowwe na te boots, bv. ferweel, 'n nagemaakte fluweel (sy); flanelet, 'n nabootsing van kamstof (wol); en nabootsings van kamerdoek, perkal en sirsakar (linne).

Bron

• Kennis, Volume 1, 1980, bl.60-61, ISBN 0-7981-0823-1

Verwysings

1. The Biology of Gossypium hirsutum L. and Gossypium barbadense L. (cotton). ogtr.gov.au
2. Metcalf, Allan A. (1999). The World in So Many Words. Houghton Mifflin. p. 123. ISBN 0-395-95920-9.
3. "Natural fibres: Cotton" Geargiveer 3 September 2011 op Wayback Machine, International Year of Natural Fibres
4. National Cotton Council of America, U.S. Cotton Bale Dimensions Besoek op 5 Oktober 2013.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Katoen.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.