Kompos

Kompos

Kompos is organiese materiaal wat ontbind het  en herwin is as 'n kunsmis en byvoeging vir grond. Kompos is 'n belangrike bestanddeel in organiese boerdery.

Op die eenvoudigste vlak behels die proses om kompos te maak die benatting van 'n hoop organiese materiaal bekend as groen afval (blare, voedsel oorskiet) en om te wag vir die materiaal om af te breek in humus oor 'n tydperk van weke of maande. Moderne, metodiese komposmakery is 'n multi-stap proses met afgemete bydraes van water, lug, koolstof – en stikstofryke materiaal wat noukeurig gemonitor word. Die ontbindingsproses word aangehelp deur die plantmateriaal te versnipper, water by te voeg en te verseker dat behoorlike deurlugting plaasvind deur die mengsel gereeld om te draai. Wurms en swamme breek die materiaal verder af. Bakterieë wat suurstof benodig om te funksioneer (aerobiese bakterieë) en swamme beheer die chemiese proses waar die insette omgeskakel word na hitte, koolstofdioksied en ammonium. Die ammonium (NH4) is die  stikstof vorm wat deur plante gebruik word. Wanneer die beskikbare ammonium nie deur plante gebruik word nie, word dit verder deur bakterieë omgeskakel in nitrate (NO3) deur die proses van nitrifikasie.

Kompos is ryk aan voedingstowwe. Dit word gebruik in tuine, tuinuitleg, hortologie en landbou. Die kompos self is op baie maniere voordelig vir die grond: as 'n opknappingstof; 'n kunsmis; dit voeg belangrike humussuur by die grond en dien as 'n natuurlike plaagdoder. Kompos is nuttig in ekosisteme vir erosiebeheer; herwinning van grond; vleiland konstruksie en as bedekking vir stortingsterreine. Organiese bestanddele wat geskik is vir kompostering kan alternatiewelik gebruik word om biogas te genereer deur anaërobiese vertering.

Bestanddele

[wysig | wysig bron]
Huishoudelike kompos emmer in Escuela Barreales, Santa Cruz, Chili.

Koolstof, stikstof, suurstof, water

[wysig | wysig bron]
Oorskietkos komposhoop.

Komposterende organismes benodig vier ewe belangrike bestanddele om effektief te werk:

  • Koolstof — vir energie; die mikrobiese oksidasie van koolstof produseer die hitte, wanneer begevoeg word teen die voorgestelde vlakke.[1]
    • Koolstofryke materiaal is geneig om bruin en droog te wees.
  • Stikstof — dit laat meer organismes groei en voortplant om die koolstof te oksideer.
    • Stikstofryke materiaal is geneig om groen te wees  (of kleurvol soos vrugte en groente) en nat.
  • Suurstof — vir oksidering van koolstof en die ontbindingsproses.
  • Water — in die regte hoeveelhede hou dit die aktiwiteit in stand sonder dat anaerobiese toestande ontstaan.[2]

Sekere verhoudings van hierdie materiale sal voordelige bakterieë voorsien met die voedingstowwe om teen 'n tempo te werk wat hitte veroorsaak in die komposhoop. Baie water sal tydens hierdie proses vrygestel word as stoom  en die suurstof sal vinning uitgeput raak ─ daarom moet die hoop aktief bestuur word. Hoe warmer die hoop word, hoe meer water en suurstof is nodig. Die balans tussen lug en water is krities belangrik vir die handhawing van hoë temperature (135°-160° Fahrenheit / 50° - 70° Celsius) totdat die materiaal afgebreek is. Terselfdertyd kan te veel lug of water ook die proses vertraag, net soos wat te veel koolstof (of te min stikstof) dit ook sal vertraag.

Die mees doeltreffende kompostering vind plaas met 'n optimale koolstof-stikstofverhouding van 10:1 tot 20:1.[3]

Dieremis en kooigoed

[wysig | wysig bron]

Die basiese kompos bestanddele wat op plase gegenereer word is dieremis en kooigoed. Strooi en saagsels is algemene materiaal vir beddegoed, maar koerant en geskeurde karton word ook gebruik.  Elke tipe mis het sy eie fisiese, chemiese en biologiese eienskappe. Beesmis  en perdemis beskik oor goeie eienskappe vir kompos wanneer dit gemeng word met kooigoed. Varkmis is baie nat en word gewoonlik gemeng met strooi of soortgelyke rou materiaal. Pluimvee mis ook moet gemeng word met koolstofagtige materiaal – verkieslik laag in stikstof soos saagsels of strooi.[4]

Mikro-organismes

[wysig | wysig bron]

Komposvorming is afhanklik van mikro-organismes om organiese materiaal af te breek wat die kompos produseer. Talle verskillende tipes mikro-organismes kom voor in aktiewe kompos waarvan die mees algemene:[5]

  • Bakterieë - Dit is mees volop van al die mikro-organismes wat in kompos gevind word. Afhangende van die fase van kompostering, kan mesofiliese of termofiliese bakterieë oorheers.
  • Aktino bakterie - Nodig vir die afbreek van papierprodukte soos koerant en bas.
  • Swamme - Skimmel en gis help om materiaal af te breek wat bakterieë nie kan nie, veral lignien in houtagtige materiaal.
  • Protosoë- Help om bakterieë, swamme en mikro-organiese deeltjies te vernietig.
  • Rotifere - Rotifers (raderdiertjies) beheer die bevolkings van bakterieë en protosoë.

Daarbenewens neem  erdwurms nie net gekomposteerde materiaal op nie, maar hulle veroorsaak deurlugtiging asook dreineringstonnels soos hulle deur die kompos beweeg.

Fases van komposvorming

[wysig | wysig bron]

Onder ideale omstandighede bestaan komposvorming uit drie groot fases:[5]

  • Die aanvanklike, mesofiliese fase waarin die ontbinding plaasvind onder matige temperature deur mesofiliese mikro-organismes.
  • 'n Tweede termofiliese fase begin wanneer temperatuur styg en ontbinding plaasvind deur talle termofiliese bakterieë onder hoë temperature.
  • Soos die voorsiening van hoë energieverbindings kwyn, begin die temperatuur daal en die mesofiele oorheers in die rypwording fase.

Gebruike van kompos

[wysig | wysig bron]

Kompos  word oor die algemeen aanbeveel as 'n toevoeging tot grond, of by ander bindmiddels soos klapperhaar en veengrond, om blomakkers te verbeter en om humus en voedingstowwe te voorsien. Dit bied 'n ryk groeimedium; 'n absorberende materiaal wat vog en oplosbare minerale behou; verskaf ondersteuning en voedingstowwe waarin plante kan floreer. Kompos wat gereed is om te gebruik as 'n toevoeging is donkerbruin of selfs swart met 'n aardagtige reuk.[6]

Kompostering vernietig patogene of ongewenste sade. Ongewenste lewende plante (of onkruid) kan ontmoedig word deur dit te bedek met 'n deklaag/kompos. Die "mikrobiese insekdoders" in kompos sluit in thermofiele en mesofiele, maar sekere kompos detritivore verminder ook baie patogene. Thermofiliese (hoë-temperatuur) kompos is bekend daarvoor dat dit talle sade en byna alle vorme van patogene vernietig. Die sanitasie eienskappe van (thermofiliese) kompos is wenslik waar daar 'n hoë waarskynlikheid van patogene is soos in die geval van mis.

Komposvorming tegnologie

[wysig | wysig bron]
'n Tuisgemaakte kompos wentelaar

Oorsig

[wysig | wysig bron]
Lees ook: wurmplaas

Bykomend tot die tradisionele komposhoop het daar verskillende benaderings ontwikkel om verskillende komposvormende prosesse, bestanddele, plekke, en toepassings vir kompos te hanteer.

Daar is 'n groot verskeidenheid kompos stelsels op die mark, byvoorbeeld:

Vermikompos is die produk of proses van kompostering deur die gebruik van verskillende wurmspesies, gewoonlik rooi wurms, wit wurms, en erdwurms. Hul verkry 'n heterogene mengsel van ontbindende groente- of voedselafval (uitgesluit vleis, suiwelprodukte, vette of olies), beddegoed materiaal en wurmhopies (wurmgietsels). Wurmgietsels is wurmhumus of wurmmis en is die eindproduk van die afgebreekte organiese materiaal deur erdwurm spesies.[7]

Vermikompos is volop water-oplosbare voedingstowwe en is 'n voedingsryke organiese kunsmis wat relatief maklik is vir plante om te absorbeer.[8]

Navorsers van die Pondicherry Universiteit  het bevind dat daar 'n aansienlike vermindering in swaar metale is wanneer  wurms in vullis vrygelaat word en hulle verwyder lood, sink, kadmium, koper en mangaan effektief.[9]

Kompostoilette

[wysig | wysig bron]

'n Kompostoilet versamel menslike ontlasting wat by 'n komposhoop gevoeg word saam met saagsels, strooi of ander koolstofryke materiaal en waar patogene tot 'n mate vernietig word. Die hoeveelheid patogene wat vernietig word, hang af van die temperatuur (mesofiliese of termofiliese voorwaardes) en komposteringstyd.[10] Die kompos is verskeie name gegee soos "humanure" en EcoHumus.[10]

'n Kompostoilet kan die bewaring van vars water bevorder omdat dit nie drinkbare water gebruik soos wat benodig word deur die tipiese spoeltoilet nie. Dit voorkom die besoedeling van grondwater omdat die ontbindingsproses van die ontlasting beheer is voordat dit die sisteem binnegaan.

Kompos en vullingsterreine

[wysig | wysig bron]

Soos kommer styg oor die beskikbare spasie vir stortingsterreine  is daar  wêreldwyd groeiende belangstelling in herwinning deur middel van kompostering, aangesien die proses organiese materiaal omskep in bruikbare produkte.[11] Kompostering is een van die enigste maniere om die lewenskragtigheid van grond te herstel wanneer fosfortekort aanwesig is in die grond.[12] Die produksie van kompos op industriële skaal vind in die meeste Westerse lande plaas en in baie gebiede is dit nou wetlik verpligtend.

Industriële stelsels

[wysig | wysig bron]
'n Groot komposhoop wat stoom as gevolg van die hitte wat gegenereer word deur thermofiliese mikro-organismes.

Industriële kompos stelsels word toenemend geïnstalleer as 'n afvalbestuur alternatief vir stortingsterreine, saam met ander gevorderde afval verwerkingstelsels. Meganiese biologiese afvalbehandeling word toenemend gebruik in ontwikkelde lande as gevolg van regulasies wat die hoeveelheid organiese materiaal beheer wat toegelaat word in stortingsterreine. Wanneer bio-afbreekbare afval behandel word voordat dit in 'n stortingsterrein beland, verminder globale verhitting weens vlugtige metaan.

Groot-skaalse kompos stelsels word deur baie stedelike gebiede in die wêreld gebruik.  Die wêreld se grootste Municipal Solid Waste co-composter is die Edmonton Kompos Fasiliteit in Edmonton, Alberta, Kanada, wat 220 000 ton residensiële vaste afval en 22 500 ton droë  bio-vastestowwe per jaar in 80,000 ton kompos omskep. Die fasiliteit is 38 690 m2 (416 500 vk.ft.) groot. In 2006 het Katar met konstruksie begin  aan 'n 275,000 ton/jaar anaërobiese vertering – en komposaanleg gelisensieer deur Kompogas [de] (de) Switserland. Hierdie aanleg, met 15 onafhanklike anaërobiese verteertenks, sal die wêreld se grootste komposfasiliteit wees wanneer dit ten volle operasioneel is vroeg in 2011. Dit vorm deel van Katar se Binnelandse Vaste Afval Bestuursentrum – die grootste geïntegreerde afvalbestuur kompleks in die Midde-Ooste.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Composting for the Homeowner – University of Illinois Extension" (in Engels). Web.extension.illinois.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Junie 2019. Besoek op 18 Julie 2013.
  2. ↑ "Composting for the Homeowner -Materials for Composting". uiuc.edu (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Desember 2009. Besoek op 14 Junie 2016.
  3. ↑ Radovich, T; Hue, N; Pant, A (2011). "Chapter 1: Compost Quality". In Radovich, T; Arancon, N (reds.). Tea Time in the Tropics – a handbook for compost tea production and use (PDF). College of Tropical Agriculture and Human Resources, University of Hawaii. pp. 8–16.
  4. ↑ Dougherty, Mark. (1999).
  5. ↑ 5,0 5,1 "Composting – Compost Microorganisms". Cornell University (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 November 2019. Besoek op 6 Oktober 2010.
  6. ↑ Healthy Soils, Healthy Landscapes
  7. ↑ "Paper on Invasive European Worms" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 22 Februarie 2009.
  8. ↑ Coyne, Kelly and Erik Knutzen.
  9. ↑ Cleaning up heavy metals using worms, International: mining.com, 2012, http://www.mining.com/remediating-heavy-metals-using-a-worm-compost/, besoek op 3 October 2012 
  10. ↑ 10,0 10,1 Stenström, T.A., Seidu, R., Ekane, N., Zurbrügg, C. (2011).
  11. ↑ "A Brief History of Solid Waste Management". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Desember 2007. Besoek op 14 Junie 2016.
  12. ↑ "Preventing Contaminants in Home Compost Piles" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 16 Junie 2012.