Kongo-krisis

Kongo-krisis
Deel van die Koue Oorlog
Belgiese valskermsoldate in aksie in die Kongo tydens Operasie Dragon Rouge in 1964
Datum 30 Junie 1960 – 25 November 1965 Ligging Republiek van die Kongo (nou Demokratiese Republiek van die Kongo) Resultaat Die Kongo gevestig as 'n onafhanklike, unitêre staat regeer deur Joseph-Desire Mobutu.
Strydende partye
1960–63: Republiek van die Kongo ONUC[1] Ondersteun deur:  Sowjetunie (1960) 1964–65: Republiek van die Kongo Ondersteun deur:  Verenigde State  België	1960–63: Katanga Suid-Kasai Ondersteun deur:  België[2][3] 1960–62: Stanleyville-regering Ondersteun deur:  Sowjetunie 1964–65: Simba en Kwilu-rebelle Ondersteun deur:  Sowjetunie  Volksrepubliek China  Kuba
Aanvoerders
Joseph Kasa-Vubu Patrice Lumumba (†) Dag Hammarskjöld (†) U Thant Joseph Kasa-Vubu Joseph-Désiré Mobutu Moise Tshombe (vanaf 1963)	Moise Tshombe Albert Kalonji Gaston Eyskens Théo Lefèvre Antoine Gizenga Pierre Mulele Christophe Gbenye
Ongevalle en verliese
Totaal dood: ca. 100 000 (skatting)[4]

Die Kongo-krisis (Frans: Crise congolaise) was 'n tydperk van politieke opstande en konflik in die Republiek van die Kongo (vandag die Demokratiese Republiek van die Kongo) tussen 1960 tot 1965. Die geweld het byna onmiddellik begin nadat België onafhanklikeid aan die kolonie toegestaan het, en het nie-amptelik, vir die hele land onder die bewind van Joseph-Désiré Mobutu (Mobutu Sese Seko) tot 'n einde gekom. Met die gevolg van 'n reeks burgeroorloë was die Kongo ook 'n gevolmagtigde oorlog in die Koue Oorlog tussen die Sowjetunie en die Verenigde State van Amerika wat die opponerende faksies in die konflikte gesteun het. Nagenoeg 100 000 mense is gedurende die krisis dood.

Dit was die eise van 'n bevrydingsbeweging in die Belgiese Kongo wat gelei het tot onafhanklikheid op 30 Junie 1960. Daar was min voorbereidings hiervoor getref en talle kwessies soos federalisme, en die etniese kwessie is nie vooraf aangespreek nie. Sommer in die eerste week van Julie muit die leër en geweld bars los tussen swart en wit burgerlikes. België stuur troepe in om die vlugtende wittes te beskerm, en twee gebiede in die land, Katanga en Suid-Kasai, skei, met die hulp van die Belge, af. Te midde van die voortslepende onrus en geweld, ontplooi die Verenigde Nasies 'n vredesmag, maar die VN se sekretaris-generaal, Dag Hammarskjöld weier om die troepe te gebruik om die sentrale regering in Léopoldville (vandag Kinshasa) te help teen die afskeidingsgesindes. Die eerste minister Patrice Lumumba, die charismatiese leier van die grootste nasionalistiese faksie, het hulp by die Sowjetunie gaan vra wat dadelik militêre raadgewers en ander hulp gestuur het.

Die Sowjetunie se betrokkenheid lei tot 'n dooiepunt tussen Lumumba en die president, Joseph Kasa-Vubu. Mobutu Sese Seko, in beheer van die leër, breek die dooiepunt met 'n staatsgreep, skop die Sowjet raadgewers uit die land, en stel 'n nuwe regering onder sy beheer aan. Lumumba word aangehou en in 1961 tereggestel. 'n Opponerende regering, wat deur Antoine Gizenga en Lumumba se ondersteuners in die oostelike stad van Staneyville (vandag Kisangani) gevorm word, ontvang steun uit die Sowjetunie, maar word in 1962 omver gewerp. Intussen neem die VN 'n meer aggressiewe houding in met Hammarskjöld se dood in 'n vliegvoorval in laat 1961. Gerugsteun deur VN-troepe, slaag Léopoldville aan die begin van 1963 daarin om die afstigters in Katanga en Suid-Kasai te verslaan.

Met dié twee rebelse streke weer onder die regering se beheer, word daar 'n versoenende rigting ingeslaan en die uitgeweke Katangese leier, Moise Tshmbe word as tussentydse administrateur aangestel terwyl 'n nuwe verkiesing uitgeroep word. Voor dit gebeur kom 'n Maoïstiese rebelle-organisasie wat hulself die "Simbas" noem in die ooste van die land in opstand. Die Simbas neem beheer oor van 'n groot deel van die gebied en verklaar 'n kommunistiese "Volksrepubliek van die Kongo" in Stanleyville. Regeringstroepe herower die gebied weer stelselmatig, en in November 1964 raak die VN en België militêr by die krisis betrokke om gyselaars uit die hande van die Simbas te red. Die Simbas word verslaan, maar met die daaropvolgende verkiesings in Maart 1965, ontstaan daar 'n nuwe politieke dooiepunt tussen Tshombe en Kasa-Vubu wat die regering byna totaal lamlê. Mobutu voer in November 1965 sy tweede staatsgreep uit en neem persoonlik beheer oor. Onder Mobutu se beheer word die Kongo (in 1971 herdoop na Zaïre) 'n diktatorskap wat aangaan tot sy bewind in 1997 omver gewerp word.

Die kongo onder mobutu sese seko

Belgiese bewind

Die Belgiese Kongo, vandag die Demokratiese Republiek van die Kongo, in rooi op die kaart van Afrika.

Die koloniale heerskappy oor die Kongo het in die laat 19de eeu begin. Leopold II van België was gefrustreerd oor België wat geen internasionale mag en prestige geniet het nie. Hy probeer om die Belgiese regering te oorreed om betrokke te raak by koloniale ekspansionisme in die onontginde Kongo-kom. As gevolg van die Belgiese regering se belangeloosheid, stig Leopold sy eie kolonie. Met die hulp van 'n aantal Westerse lande, wat Leopold as 'n handige bufferstaat tussen opponerende koloniale magte gesien het, kry hy toe sy eie persoonlike kolonie, die Kongo-Vrystaat, in 1885.^[5] Teen die einde van die eeu lei die gewelddadige optredes van amptenare in die Kongo-Vrystaat teen die inheemse bevolking sulke ernstige afmetings aan dat ernstige diplomatieke druk België verplig om amptelik beheer oor te neem, en in 1908 is die Belgiese Kongo gestig.^[6]

Die Belgiese beheer van die Kongo was gegrond op die "koloniale drie-eenheid" (trinité coloniale) van regering, Christendom en privaatmaatskappy-belange.^[7] Daar was rasse-segregasie en groot getalle wit immigrante, wat na die Tweede Wêreldoorlog na die Kongo getrek het, was altyd as verhewe bo die swartes behandel.^[8]

Die Kongo het gedurende die 1940's en 1950's 'n ongekende vlak van verstedeliking ervaar en die koloniale administrasie het verskeie omtwikelingsprogramme ingestel om van die gebied 'n "model-kolonie" te maak.^[9] Teen die 1950's het België 'n arbeidsmag tweekeer groter as in enige ander Afrika-kolonie gehad.^[10] Die Kongo se natuurlike hulpbronne, insluitende uraan wat deur die VSA vir sy kernprogramme gedurende die Tweede Wêreldoorlog gebruik is, het tot ongekende belangstelling van beide die Sowjetunie en die VSA gelei namate die Koue Oorlog opgewarm het.^[11]

Onafhanklikheid

Joseph Kasa-Vubu, wat later die onafhanklike Kongo se eerste president geword het.

In die naskokke van die opstande in Léopoldville, het 'n werkgroep van die Belgiese parlement in sy verslag gesê daar is ernstige eise vir "interne outonomie" in die kolonie.^[12] August de Schryver, die minister van kolonies, het 'n hoë-profiel rondetafel-konferensie in Januarie 1960 in Brussel belê. Die leiers van al die belangrikste Kongolese partye het dit bygewoon,^[13] en Lumumba, wat met die opstande in Stanleyville, in hegtenis geneem is, is met die aanloop na die konferensie vrygelaat.^[14] Die Belgiese regering het gehoop om minstens vir 30 jaar te wag voordat onafhanklikheid ingestel word, maar die druk tydens die konferensie het die Belge laat in gee en op 30 Junie 1960 is die datum waarop ooreengekom is.^[13][15]

Patrice Lumumba, die eerste Kongolese eerste minister in Brussel tydens die konferensie in 1960

Die Belge het teen Lumumba begin saamspan en wou hom isoleer. Hy is as 'n kommunis gebrandmerk.^[16] Baie Belge het gehoop dat 'n onafhanklike Kongo deel van 'n federasie kan word, soos die Franse Gemeenskap of die Britse Statebond en dat noue ekonomiese en politieke bande met België sou voortgaan.^[17][14]

Die proklamasie vir die onafhanklikheid van die Kongo en die einde van koloniale beheer, het soos beplan op 30 junie 1960 gebeur. Na Koning Boudewijn se seremoniële toespraak, lewer Lumumba 'n ongeskeduleerde toespraak in die Palais de la Nation in Léopoldville en loods 'n woedende aanval op kolonialisme en beskryf onafhanklikheid as die kroonsukses van die bevrydingsbeweging.^[18][19]

Begin van die krisis

Force Publique muitery, rasse-geweld en die Belgiese ingryping

Ondanks die onafhanklikheidsverklaring was dit nie die Belge of die Kongolese regering se voorneme om die koloniale sosiale orde oornag te beëindig nie. Die Belgiese regering het gehoop die wittes sal hul posisies vir altyd kan behou.^[20] Die Republiek van die Kongo was steeds afhanklik van die koloniale instellings soos die Force Publique om van dag tot dag te opereer, en wit tegniese deskundiges, wat deur die Belge aangestel is, is aanehou in die lig van 'n tekort aan behoorlik gewalifiseerde swart Kongolese.^[20] Baie Kongolese het geglo dat onafhanklikheid onmiddelike sosiale veranderings teweeg sou bring. Met die wittes wat in belangrike poste aanbly, het die afkeur onder die plaaslike bevolking toegeneem.^[21]

Luitenant-kolonel Emile Janssens, die Belgiese bevelvoerder van Force Publique het geweier om die Kongolese onafhanklikheid as 'n verandering in sy bevelstruktuur te beskou.^[21] Die dag na onafhanklikheid vertel hy vir die swart onderoffisiere van sy garnisoen in Léopoldville dat niks gaan verander nie.^[21] Verskeie eenhede het op 5 Julie teen hul wit offisiere by Kamp Hardy naby Thysville gemuit. Dit het die volgende dag na garnisoene elders in die land uitgebrei.^[22]

Lumumba se uitdagende houding is deur die Belge as radikaal beskou.^[23] Op 9 Julie ontplooi die Belgiese regering valskermtroepe sonder die toestemming van die Kongolese om die vlugtende wittes te beskerm.^[24] Kasa-Vubu aanvaar die Belgiese ingryping,^[25] terwyl Lumumba dit veroordeel en 'n beroep op alle Kongolese doen om hul republiek te verdedig.^[24][25]

Katanga en Suid-Kasai se afskeiding

Die vlag van die afskeidingstaat van Katanga in 1960

Op 11 Julie 1960 verklaar Moise Tshombe, leier van CONAKAT, die Kongo se suidelike provinsie van Katanga as onafhanklik, met Élisabethville as hoofstad.^[26] [27]

Minder as 'n maand na Katanga se afskeiding, kondig 'n deel van Kasai, ietwat noord van Katanga, op 6 Augustus ook sy afskeiding. Suid-Kahai is baie kleiner as Katanga, maar is ook 'n mynstreek en sy president Albert Kalonji verklaar dat die vervolging van sy Baluba-stam in die res van die Kongo die veraamste rede tot sy besluit is.^[28]

Buitelandse reaksie en VN ingryping

Internasionale ongelukkigheid oor die Belgiese steun vir die twee wegbreekprovinsies lei tot oproepe deur die Verenigde Nasies vir die onttrekking van alle Belgiese troepe uit die gebied. op 14 Julie aanvaar die VN se Veiligheidsraad Resolusie 143 vir die totale onttrekking van Belgiese magte en dat dit vervang moet word met 'n VN vredesmag in die gebied.^[29]

Lumumba word vermoor

Lumumba ontvlug uit huisarres suid na Stanleyville waar hy hoop om ondersteuning onder die inwoners te werf. Lojale troepe van Mobutu agtervolg hom en hy word op 1 Desember 1960 in die hawe van Francqui gevang en met sy hande agter sy rug geboei teruggevlieg.^[30] Lumumba is in aanhouding gemartel en later na Katanga verskuif waar hy aan troepe lojaal aan Tshombe oorhandig is.^[31] Hy is op 17 Januarie 1961 deur Katangese soldate naby Élisabethville tereggestel.^[32]

Op 24 Desember 1962 raak VN troepe en Katangese gendarmes slaags naby Élisabethville. Pogings om 'n skietstilstand te bereik, faal en die VN troepe beset Élisabethville, waarna Tshombe uit die land vlug. Op 21 Januarie 1963 val Tshombe se vesting by Kolwezi, wat in effek die einde van die Katangese afskeiding beteken.^[33]

Met die einde van die Katangese skeiding begin die politieke onderhandelings om die politieke faksies te verenig.^[34] Kasa-Vubu stel die uitgweke Katangese leier, Tshombe as die tussentydse eerste minister aan.^[35][36]

Kwilu en Simba rebelle

Daar was wydverspreide ontevredenheid oor die politieke krisis in die land en baie van die bevolking het vir 'n "tweede onafhanklikheid" gevra. Hierdie eise is deur die Maoïsties- geïnspireerde rebelle gebruik om hul ontevredenheid na 'n volskaalse opstand te dryf.^[37]

Die rebelle, wat hulself "Simbas" noem, het 'n vae ideologie gehad, losweg op kommunisme gegrond.^[38][39] Met die rebelle se opmars is daar oral langs die pad grusame slagtings uitgevoer om alle politieke opposisie uit die weg te ruim en die bevolking te terroriseer.^[40]

Die rebelle stig die Volksrepubliek Kongo wat deur die Sowjetunie en die Volksrepubliek China erken word. Dié twee moondhede asook Tanzanië voorsien wapens aan die rebelle.

Belgiese en Amerikaanse ingryping

Vanaf die einde van Augustus 1964 begin die rebelle beheer verloor. Albertville en Lisala word vroeg in Augustus en September teruggeneem.^[41] Tshombe, met die ondersteuning van Mobutu, werf weer sy wit huursoldate, wat hy in die Katangese veldtog gebruik het, om die Simbas aan te vat.^[42] Die huursoldate, onder aanvoering van "Mad" Mike Hoare is deur homself as 'n "klomp boewe" beskryf.^[43][44]

Op 24 November 1964 word Belgiese valskermtroepe met Amerikaanse vliegtuie ingevlieg om te help om die gyselaardrama in Stanleyville op te los. Witmense is deur die Simbas in die Victoria Hotel as gyselaars aangehou.^[45] In totaal is sowat 70 gyselaars en 1 000 Kongolese burgerlikes in die konflik dood, maar die meeste is uiteindelik gered.^[46][47]

In die jare na die krisis het Mobutu daarin geslaag om die meeste van die opposieleiers wat sy beheer oor die land bedreig, te neutraliseer.^[48]

Notas en verwysings

Voetnotas

Verwysings

1. Haskin 2005, pp. 24–5.
2. Nzongola-Ntalaja 2007, p. 101.
3. Nugent 2004, p. 97.
4. Mwakikagile 2014, p. 72.
5. Pakenham 1992, pp. 253–5.
6. Pakenham 1992, pp. 588–9.
7. Turner 2007, p. 28.
8. Turner 2007, p. 29.
9. Freund 1998, pp. 198–9.
10. Freund 1998, p. 198.
11. Borstelmann 1993, pp. 92–3.
12. Zeilig 2008, p. 76.
13. Zeilig 2008, p. 88.
14. Zeilig 2008, p. 87.
15. Zeilig 2008, pp. 89–91.
16. Zeilig 2008, pp. 90–1.
17. Zeilig 2008, pp. 93–4.
18. Zeilig 2008, pp. 96–100.
19. Zeilig 2008, pp. 100–1.
20. Zeilig 2008, p. 102.
21. Zeilig 2008, p. 103.
22. Gondola 2002, p. 118.
23. Zeilig 2008, p. 104.
24. Zeilig 2008, p. 105.
25. Gondola 2002, p. 119.
26. Nugent 2004, p. 85.
27. Struelens 1978, p. 48.
28. Nugent 2004, p. 86.
29. Gendebien 1967, p. 159.
30. Zeilig 2008, pp. 120–2.
31. Zeilig 2008, p. 122.
32. Nzongola-Ntalaja 2007, p. 111.
33. Boulden 2001, p. 40.
34. EISA 2002a.
35. Gleijeses 1994, p. 74.
36. Gleijeses 1994, pp. 73–4.
37. Verhaegen 1967, p. 348.
38. Verhaegen 1967, p. 349.
39. Verhaegen 1967, pp. 352–4.
40. Verhaegen 1967, p. 355.
41. Verhaegen 1967, p. 347.
42. Mockler 1986, pp. 116–7.
43. Gleijeses 1994, p. 79.
44. Gleijeses 1994, p. 80.
45. Nzongola-Ntalaja 2007, p. 136.
46. Nzongola-Ntalaja 2007, p. 138.
47. Nzongola-Ntalaja 2007, pp. 138–9.
48. Haskin 2005, p. 40.

Eksterne skakels

Wikimedia Commons bevat media in verband met Congo Crisis.

• The Congo, Decolonization, and the Cold War, 1960–1965 at United States Department of State
• Congo (Katanga) 1960–63 at Massachusetts Institute of Technology (MIT)