Kosmogonie
Kosmogonie (van Grieks: kosmo- "wêreld" en gon- "verwek") is die tak van die astrofisika wat hom met die studie van die ontstaan en die struktuur van die heelal in sy geheel bemoei, in teenstelling met die astronomie wat hom met die studie van bepaalde hemelliggame besig. 'n Kosmogonie is dus 'n verhaal wat die ontstaan van die heelal verduidelik. Die Skeppingsverhaal van Genesis in die Bybel is dus só 'n kosmogonie, en daar is vele andere, sowel wetenskaplik as mitologies van oorsprong.
Die kosmogonie bestudeer die ontstaan van die universum self, sowel op mikroskopiese (kwantum-kosmologiese) as op makrosopiese (relativistiese) skaal, in die begin der tye (gewoonlik aangedui deur t = 0). Dít in teenstelling met die kosmologie wat die universum gedurende sy hele bestaan beskou. Die kosmogoniese teorieë bots steeds op die drie klassieke paradokse:
- 'n beginsel van oorsaaklikheid (vergelyk met die 13de eeuse bewys vir die bestaan van God van Thomas van Aquino)
- behoudswette (die onmoontlikheid om iets uit niks te skep)
- die kwessies van tydsverloop (sien ook die paradokse van Zenon) en logiese verloop
Ou kosmogonieë
[wysig | wysig bron]Ook ons oudste voorvaders het gereeld van 'n goeie kennis van die opbou van die universum en die verskillende fases daarin laat blyk. Dit is nie altyd duidelik waar hulle hierdie kennis vandaan gekry het nie. Ook blyk hierdie in die lange tydspanne te fluktueer en met minder relevante beskouinge vermeng te word, wat die nadruk eerder op die beeldspraak as op die inhoud en betekenis lê. Die meeste kosmogonieë bevat egter 'n ou kern van kennis wat ook in ons moderne beskouinge aanwesig is.
Veel verwarring het ontstaan deurdat begrippe mettertyd ander inhoude gekry het. Só is byvoorbeeld die begrip wêreld eens verklein tot, en geïdentifiseer met, aarde, en vice versa, wat veroorsaak het dat heelwat begrippe uit hul oorspronklike verband geraak het. In vele Indo-Europese mitologieë is sprake van 'n oorspronklike niks (ons teënwoordige vakuüm) wat vervolgens as 'n oeroseaan of oersee voorgestel is, waarin golwe of trillinge hul voorgedoen het en wat via opeenvolgende stadia tot opeenvolgende wêrelde gelei het. Hierdie wêrelde of kosmiese stadia het gereeld oorvleuel en deels gelyktydig bestaan.
Die kragte wat in daardie geheel aan die werk was, is daarna benoem, asook hul verhoudinge en interaksies. Maar ná lange tyd het die betekenisse van die name vergete geword en het die mens ten slotte alleen nog simboliese gepersonaliseerde godhede wat daarmee geassosieer word, en wat verder met die geskiedenis geëwolueer het. Opvallend in hierdie verband is dat ons Europese voorouers, nes die ou Indiese filosofie, aanvanklike die onsydige geslag gebruik het vir die aanduiding van godhede. Pas ná die kerstening van die Nordiese volke, het hulle 'n woord vir "god" begin gebruik wat manlik is, en dít alleen vir die Christelike God. Vir die eie pantheon het 'n woord vir "god" bly dien wat onsydig is. Net so verstaan mense in Indië met die begrip Brahman 'n oeressensie of oersubstansie waarmee en waarin en waardeur alles vorm aanneem.
Deur meerdere mitologieë, soos die Nordiese, Griekse en Tibetaanse mitologieëë is entiteite benoem as voorafgaande aan die hedendaagse wêreld, met die woorde titane of reuse, mitologiese slange of drake, om die nadruk op die gigantiese omvang van die kragte van die vormingsprosesse wat aan die begin van die heelal (die wêreld) plaasgevind het, te lê. Andersyds is daar ook sprake van 'n wêreld van dwerge wat in staat is om dinge vorm te gee deur hulle in die mikrokosmos aan mekaar te smee, daar waar byvoorbeeld 'n god Thor reusagtige misbaksels in die makrokosmos met sy mitiese hamer uiteenslaan.
Die oorspronklike begrippe is hedendaags tot folklore en kindersprokies verwater. Maar die mitiese verhale verhul selfs in die vorm waarin hulle tot ons gekom het nog heelwat kennis en wysheid, waartoe moontlik selfs ons stoutste hedendaagse wetenskaplike visies nog nie toe in staat is nie.
Moderne teorieë
[wysig | wysig bron]Die moderne wetenskappe begin klaarheid in hierdie paradokse te vind, maar slaag nog nie daarin om hulle op te los nie. Byvoorbeeld kan 'n mens die huidige insig van die huidige teorieë — sowel die quasiklassieke (soos die algemene relatiwiteitsteorie) en die moderne (soos kwantummeganika, snaar- en M-teorie) — in gedagte-eksperimente op hierdie drie kosmogoniese paradokse toepas. Die resulterende inkonsistensies kan die beste daartoe in staat wees om die menslike verstand te verwar wanneer 'n mens probeer om die beginsituasie van die heelal te verstaan sonder goddelike tussenkoms. Nietemin kan die drie paradokse rasioneel geanaliseer word op basis van subatomiese toepassing van die kwantumkosmologie — in die besonder deur die gebruik van die Schrödinger-golfvergelyking.
Algemene relativiteitsteorie
[wysig | wysig bron]Die algemene relativiteitsteorie sê dat die tyd in 'n singulariteit moet begin. Dit kan egter niks sê oor wat in die singulariteit gebeur nie. Hiervoor moet ander teorieë te hulp geroep word.
Kwantummeganika
[wysig | wysig bron]Die statiese natuur van die kwantumkosmologie laat egter 'n wetenskaplike en rasionele benadering vir elke paradoks toe. Dit kan nog 'n stap verder gaan deur die kwantummeganiese "vaagheid" te gebruik om die situasie te beskryf (deur die toepassing van Wheeler-DeWitt van subatomiese posisie- en impulsvergelykinge in funksie van die straal van die universum en die uitdying). Hiermee word onberekenbare sake soos randvoorwaardes vermy (soos by die Hawking-Hartle-golfvergelyking omseil word). Hier word die versoenbaarheid met supersnaar-, M- en braanteorieë ook duidelik.
'n Mens vind dat die mees uitdagende paradoks dié van logiese verloop is, en of die huidige ontwerp van die universum die resultaat is van faseoorgange, kans (statistiek) of 'n ander, onbekende logiese stelsel.
