Kriek
| Kriek | |
|---|---|
| |
| Acheta domesticus | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Domein: | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Suborde: | |
| Superfamilie: | |
| Familie: | Gryllidae |
| subfamilies | |
|
Verskeie | |
Krieke (ook bekend as "ware krieke"), van die familie Gryllidae, is insekte wat verwant is aan veldkrieke (katydids) en ook, verlangs, aan sprinkane.
Meer as 900 spesies is beskryf; die Gryllidae kom verspreid oor die hele wêreld voor met die grootste diversiteit in die trope. Krieke is hoofsaaklik nagdiere en is bekend vir die harde, aanhoudende lied wat mannetjies tjirp om die aandag van wyfies te trek ─ alhoewel daar sommige spesies is wat stil is.
Beskrywing
[wysig | wysig bron]
Krieke is klein tot mediumgrootte insekte met meestal silindriese, ietwat vertikaal afgeplatte liggame. Die kop is bolvormig met lang, slanke voelhorings wat voortspruit uit keëlvormige skagte (eerste segmente) en net daaragter is twee groot saamgestelde oë. Op die voorkop is drie eenvoudige oë (ocelli). Die pronotum (eerste torakale segment) het 'n trapesiumvorm wat sterk en verhard is.[1]
Die agterlyf eindig in 'n paar lang aanhangsels (cerci) op die agterste segment. Wyfies het 'n lang, silindriese ovipositor wat silindries, lank en smal is. Die agterpote het vergrote dye (femora) wat die krag voorsien om te spring. Die tibiae (vierde segment) van die agterpote is gewapen met 'n aantal beweeglike uitsteeksels ─ waarvan die rangskikking kenmerkend is van elke spesie. Die skeenbeen (tibiae) van die voorste bene dra een of meer timpani wat gebruik word om klank op te vang.[1]
Die vlerke lê plat teen die liggaam en die grootte verskil heelwat tussen spesies. Sommige se vlerke is klein en by ander ontbreek vlerke heeltemal. Die voorste vlerke is elytra en van sterk chitien gemaak wat as 'n beskermende skild vir die sagte dele van die liggaam dien; by mannetjies huisves dit die klankorgaan wat die skraapgeluid maak. Die agterste vlerke is vliesagtig en vou op onder die voorste vlerke. In talle spesies is die vlerke nie aangepas om te kan vlieg nie.[2]
Die grootste lede van die familie is die 5 cm-lange reusekriek (Brachytrupes) wat tonnels grawe van 'n meter of meer diep. Die boomkrieke (Oecanthinae) is delikate wit of bleekgroen insekte met deursigtige vlerke, terwyl die veldkrieke (Gryllinae) donkerbruin of swart is.[2]
Verspreiding en habitat
[wysig | wysig bron]Krieke kom voor in alle dele van die wêreld met die uitsondering van koue streke by breedtegrade verder as 55° Noord en Suid. Die grootste verskeidenheid kom voor in tropiese plekke, soos in Maleisië waar 88 spesies gehoor is by 'n enkele punt naby Kuala Lumpur.[2]
Krieke word aangetref in vele habitatte. Lede van verskeie subfamilies leef in die boonste blaredak; in bosse en tussen gras en kruie. Hulle kom ook voor in grotte terwyl ander diep, ondergrondse tonnels grawe. Krieke wat op strande leef kan oor die oppervlak van waterpoele hardloop en spring.[2]
Biologie
[wysig | wysig bron]Verdediging
[wysig | wysig bron]Krieke is relatief weerloos met sagte lywe. Die meeste spesies is naglewend en versteek hulself bedags onder klippe of blare en in stompe. Sommige grawe hul eie vlak gate in vrot hout of onder die grond en vou hul antennas in om hulself te versteek.[3]
Die kriek se verdedigingstrategie sluit in kamoeflering, aggressie en om op die vlug te slaan. Sommige spesies gebruik verkleurings, vorms en patrone om dit vir roofdiere wat staatmaak op hul sig moeilik te maak om hulle raak te sien. Sommige spesies kan wel vlieg, maar hul onbeholpe manier van vlieg bring mee dat die gewone reaksie op gevaar is om weg te skarrel na veiligheid.[3]
Lied
[wysig | wysig bron]
Die meeste manlike krieke maak 'n luide tjirpgeluid deur middel van 'n skraaporgaan in die voorste vlerke. Die meeste vroulike krieke het nie die nodige aanpassings om te kan tjirp nie, en maak geen geluid nie.[4]
Krieke het verskeie liedere in hul repertorium: die roeplied klink baie hard en lok wyfies en verdryf ander mannetjies. Die hofmaaklied moedig die wyfiekriek aan om met die roeper te paar. Die oorwinningslied word vir 'n kort tydperk gesing na 'n suksesvolle paring. Dit moedig die wyfie aan om eiers te lê.[5] 'n Aggressiewe lied word veroorsaak deur kontakchemoreseptore - op die antennas – wat ander manlike krieke waarneem.[6]
Krieke tjirp teen verskillende tempos afhangende van hul spesie en die temperatuur van hul omgewing. Die verhouding tussen die temperatuur en die tempo van die lied is bekend as "Die wet van Dolbear".[5]
Vliegvermoë
[wysig | wysig bron]Sommige spesies, soos Gryllus assimilis kan effektief opstyg, vlieg en land terwyl ander spesies baie lompe vlieërs is.[2] Party soorte krieke se vlerke word afgewerp terwyl hul vlieg en laat net vlerkstompies agter. In ander spesies word die vlerke afgetrek en verorber deur die kriek self of 'n ander individu; waarskynlik verskaf dit 'n hupstoot aan hul voeding.[7]
Dieet
[wysig | wysig bron]
Krieke in gevangenskap is omnivore en aanvaar 'n wye verskeidenheid van organiese voedsel. Sommige spesies is totaal plantetend en voed op blomme, vrugte en blare, terwyl grondlewende spesies saailinge, grasse en jong plantlote eet. Ander is meer roofagtig en hul dieet bevat larwes, papies, skaalinsekte en plantluise.[8] Talle is aasvreters en verteer verskeie organiese oorblyfsels soos verrottende plante, saailinge en swamme.[9]
Krieke het relatief kragtige kake, en 'n paar spesies is bekend dat hul mense byt.[10]
Voortplanting en lewensiklus
[wysig | wysig bron]Manlike krieke bevestig hul dominansie deur aggressie. Hulle begin deur mekaar met hul antennas te slaan en hul kake oop te sper. Wanneer een wen, sing hy luidkeels terwyl die verloorder stilbly.[11]
Wyfies word oor die algemeen aangetrek deur die lied van die mannetjies, alhoewel daar ander meganismes betrokke moet wees by spesies wat nie sing nie. Nadat die paartjie met hul antennas kontak gemaak het, begin die hofmakery en die aard van die lied verander. Die wyfie bestyg die mannetjie en 'n enkele spermatofoor word oorgedra na die eksterne genitalieë van die wyfie. Sperm vloei hieruit in die wyfie se eierleier vir 'n paar minute tot 'n uur – afhangend van die spesie. Na paring verwyder of eet die wyfie die spermatofoor; sy kan by verskeie geleenthede met verskillende mannetjies paar.[12]
Die meeste krieke lê hul eiers in die grond of binne die stamme van plante. Hiervoor het die wyfie 'n lang, naald-agtige lêboor (ovipositor). Sommige grondlewende spesies deponeer hul eiers in 'n ondergrondse kamer of in die muur van 'n tonnel.[2]
Krieke se lewensiklus bestaan uit 'n eierstadium, 'n larwe- of nimfstadium wat toenemend lyk soos die volwassene namate die nimf groei, en 'n volwasse stadium (hemimetabolies). Die eier broei uit as 'n nimf; omtrent die grootte van 'n vrugtevlieg. Dit ondergaan ongeveer 10 larwe stadiums, en met elke opeenvolgende vervelling lyk dit meer soos 'n volwassene. Na afloop van die finale vervelling is die genitalieë en vlerke ten volle ontwikkel maar 'n tydperk van veroudering is nodig voor die kriek gereed is om voort te plant.[13]
Die Gryllus bimaculatus spesie vertoon 'n voortplantingspatroon van poliandrie. Hierdie seksueelselektiewe patroon verhoog die algehele oorlewing van die spesie en bevorder die genetiese variasie. Die wyfies kies 'n verskeidenheid van lewensvatbare spermskenkers en toon 'n voorkeur vir unieke maats.
Roofdiere, parasiete en siektes
[wysig | wysig bron]Krieke het talle natuurlike vyande en is onderworpe aan verskillende siektes en parasiete. Krieke word deur 'n groot aantal werweldiere en ongewerwelde diere gevang.[3]
Die Metarhizium anisopliae-swam is dodelik vir krieke en word gebruik as 'n basis vir plaagbeheer in populasies.[3] Krieke word ook geaffekteer deur die verlammingsvirus.[14] In fasiliteite waar krieke op groot skaal geteel word, is Rickettsia en drie ander virusse fatale siektes. Hierdie siektes kan vinnig versprei wanneer krieke kannibalisites optree en die dooie insekliggame opvreet.[3]
Krieke word geaffekteer deur onder andere rooi parasitiese myte;[3] interne parasiete soos Paragordius varius[15] en die larwes van die vleesvlieg Sarcophaga kellyi.[16] Die vroulike parasitiese wespe van Rhopalosoma lê hul eiers op krieke en die ontwikkelende larwes verteer geleidelik hul gashere. Perdebye in die familie Scelionidae soek bondels kriekeiers uit om hul eiers in te lê[3]
Die Ormia ochracea-vlieg het akute gehoor en teiken manlike krieke terwyl hul roep. Die vlieg spoor sy prooi op deur gehoor en lê sy eiers in die omgewing. Die ontwikkelende larwes boor in krieke in en verteer die gasheer voordat hulle verpop.[17]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 Otte, Daniel (2007). Australian Crickets (Orthoptera: Gryllidae). Academy of Natural Sciences. pp. 17–24. ISBN 978-1-4223-1928-4.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Resh, Vincent H.; Cardé, Ring T. (2009). Encyclopedia of Insects. Academic Press. pp. 232–236. ISBN 978-0-08-092090-0.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Huber, Franz (1989). Cricket Behavior and Neurobiology. Cornell University Press. pp. 32–36. ISBN 0-8014-2272-8.
- ↑ Chapman, R.F.; Simpson, Stephen J.; Douglas, Angela E. (2013). The Insects: Structure and Function. Cambridge University Press. pp. 826–833. ISBN 978-0-521-11389-2.
- ↑ 5,0 5,1 Berenbaum, May R. (1996). Bugs in the System: Insects and Their Impact on Human Affairs. Basic Books. pp. 44–45. ISBN 978-0-465-02445-2.
- ↑ Hardy, Tad N.; Shaw, Kenneth C. (1983). "The role of chemoreception in sex recognition by male crickets: Acheta domesticus and Teleogryllus oceanicus". Physiological Entomology. 8 (2): 151–166. doi:10.1111/j.1365-3032.1983.tb00344.x.
- ↑ Walker, T.J. (1972). "Deciduous wings in crickets: a new basis for wing dimorphism" (PDF). Psyche. 79 (4): 311–314. doi:10.1155/1972/17254.
- ↑ Huber, Franz (1989). Cricket Behavior and Neurobiology. Cornell University Press. p. 28. ISBN 0-8014-2272-8.
- ↑ "Cricket Information". University of Arizona. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Mei 2015. Besoek op 15 Mei 2015.
- ↑ J.R.S.C. (1879).
- ↑ Matthews, Robert W.; Matthews, Janice R. (2009). Insect Behavior. Springer Science & Business Media. pp. 314–319. ISBN 978-90-481-2389-6.
- ↑ Choe, Jae C.; Crespi, Bernard J. (1997). The Evolution of Mating Systems in Insects and Arachnids. Cambridge University Press. pp. 89–105. ISBN 978-0-521-58976-5.
- ↑ Manning, Aubrey; Dawkins, Marian Stamp (2012). An Introduction to Animal Behaviour. Cambridge University Press. pp. 59–60. ISBN 978-1-107-37773-8.
- ↑ Kurstak, Edouard; Kreuter, Jorg (1991). Virus of Invertebrates. CRC Press. p. 289. ISBN 978-0-8247-8469-0.
- ↑ Simon, Matt (30 Mei 2014). "Absurd Creature of the Week: The Parasitic Worm That Turns Crickets Into Suicidal Maniacs" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 April 2020. Besoek op 11 Mei 2015.
- ↑ Herrick, Chester A. (1921). "A Sarcophagid Parasite of the Common Field Cricket". Transactions of the American Microscopical Society. 14 (3): 116–117. doi:10.2307/3221582. JSTOR 3221582.
- ↑ Cade, W. (1975). "Acoustically Orienting Parasitoids: Fly Phonotaxis to Cricket Song". Science. 190 (4221): 1312–1313. doi:10.1126/science.190.4221.1312.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir kriek.
