Kriptodierkunde

'n kunstenaar se weergawe van die chupacabra

Kriptodierkunde (Engels: Cryptozoology, uit Grieks: κρῠ́πτω krúptō, “Ek verberg”) is 'n pseudowetenskap en subkultuur wat daarop gemik is om die bestaan van entiteite uit die volksverhaalrekord te bewys, soos Bigfoot (harige, regop wandelende, aapagtige wesens wat in die bos woon), die chupacabra ('n legendariese wese wat bokke aanval) of Mokele-mbembe ('n legendariese wesensoort wat na bewering soos 'n dinosourus lyk en in mere in Zambië woon). "Kriptodierkundiges" verwys na hierdie entiteite as kriptiede, 'n naam wat deur die subkultuur saamgestel is. Aangesien dit nie die wetenskaplike metode volg nie, word kriptodierkunde deur die akademiese wêreld as 'n pseudowetenskap beskou: dit is nie 'n tak van dierkunde of folkloristiek nie. Dit is oorspronklik in die 1950's gestig deur die dierkundiges Bernard Heuvelmans en Ivan T. Sanderson.

Wetenskaplikes het opgemerk dat die pseudowetenskap hoofstroombenaderings van vroeg af verwerp het, en dat aanhangers dikwels vyandigheid teenoor die hoofstroomwetenskap uitdruk. Geleerdes het kriptodierkundiges en hul invloed (insluitend die pseudowetenskap se verbintenis met die "jong aarde" weergawe van kreasionisme en Intelligente Ontwerp) bestudeer, en daar is parallelle in kriptodierkunde en ander pseudowetenskappe soos spookjag en Vreemde vlieënde voorwerp-studie opgemerk, en het die onkritiese media-verspreiding van kriptodierkundige-bewerings beklemtoon.

Benadering

[wysig | wysig bron]

Terwyl bioloë gereeld nuwe spesies identifiseer, fokus kriptodierkundiges dikwels op wesens uit die rekord van verhaale. Die bekendste van dié sluit in die Loch Ness-monster, Bigfoot, die chupacabra, sowel as ander "indrukwekkende diere wat as monsters bestempel kan word. In hul soeke na hierdie entiteite kan kriptodierkundiges toestelle soos bewegingsensitiewe kameras, nagsig-toerusting en klankopname-toerusting gebruik. Alhoewel daar pogings aangewend is om kriptodierkundige benaderings te kodifiseer, anders as bioloë, dierkundiges, plantkundiges en ander akademiese dissiplines, is daar egter "geen aanvaarde, eenvormige of suksesvolle metodes om kriptiede te ondersoek nie."[1]

Donald Prothero (links) en Michael Shermer in 2013

Min kriptodierkundiges het 'n formele wetenskapopleiding, en nog minder het 'n wetenskaplike agtergrond wat direk verband hou met kriptodierkunde. Aanhangers stel die akademiese agtergrond van kriptodierkundiges dikwels verkeerd voor. Volgens die skrywer Daniel Loxton en paleontoloog Donald Prothero, het "kriptodierkundiges dikwels 'professor Roy Mackal, PhD' bevorder as een van hul leidende figure en een van die min met 'n wettige doktorsgraad in biologie. Wat egter selde genoem word, is dat hy geen opleiding gehad het wat hom in staat sou stel om bekwame navorsing oor eksotiese diere te onderneem nie. Dit lei tot die situasie waar 'n individu of organisasie 'n persoon se graad aanbied as bewys van kundigheid, selfs al is sy of haar opleiding nie spesifiek relevant tot die betrokke veld nie." Benewens Heuvalmans, Sanderson en Mackal, sluit ander noemenswaardige kriptodierkundiges met akademiese agtergronde Grover Krantz, Karl Shuker en Richard Greenwell in.[2]

Histories het vooraanstaande kriptodierkundiges (soos Sanderson en Krantz) dikwels gevalle met "onweerlegbare bewyse" geïdentifiseer, en daarna word die getuienis geopenbaar as die produk van 'n misleiding. Dit kan plaasvind tydens 'n nadere ondersoek deur kundiges of by die bekentenis van die bedrieër.[3]

Jong Aarde-kreasionisme

[wysig | wysig bron]
Sharon A. Hill (regs) met Susan Gerbic en Simon Singe in 2015

'n Subversameling van kriptodierkunde bevorder die pseudowetenskap van Jong Aarde-kreasionisme, en verwerp die konvensionele wetenskap ten gunste van 'n Bybelse interpretasie en bevorder konsepte soos "lewende dinosourusse". Die wetenskapskrywer Sharon A. Hill neem waar dat die kriptodierkunde van die Jong Aarde-kreasionisme "goed befonds is en in staat is om ekspedisies te voer met die doel om 'n lewende dinosourus te vind wat volgens hulle evolusie ongeldig sou maak".[4] Antropoloog Jeb Card sê dat "Kreasioniste het kriptodierkunde omhels en sommige kriptodierkundige ekspedisies word gefinansier en uitgevoer deur kreasioniste in die hoop om evolusie te weerlê."[5] In 'n 2013-onderhoud merk die paleontoloog Donald Prothero op 'n toename in kreasionistiese kriptodierkundiges. Hy sê dat "mense wat aktief na Loch Ness-monsters of Mokele Mbembe soek, dit heeltemal as "kreasionistiese predikante" doen. Hulle dink dat as hulle 'n dinosourus in die Kongo sou vind, dit die hele evolusie sou omkeer. Dit sou nie. Dit sou net 'n laat-dinosourus wees, maar dit is hul verkeerde idee van evolusie."[6]

Gebrek aan kritiese mediadekking

[wysig | wysig bron]

In die media is inligting onkrities van kriptodierkundiges versprei, insluitend koerante wat vals bewerings wat deur kriptodierkundiges gemaak is herhaal of televisiereeks wat kriptodierkundiges as "monsterjagters" bevat (soos die gewilde en beweerde nie-fiksie Amerikaanse televisieprogram MonsterQuest, wat vanaf 2007-2010 uitgesaai is). Mediadekking van vermeende "kriptiede" bied dikwels nie alternatiewe, meer waarskynlike verklarings nie, en dus word die eise wat deur kriptodierkundiges gemaak word verder versprei.[7]

Ontvangs

[wysig | wysig bron]
Homo Florensiensis-skedel

Die paleontoloog Henry Gee, 'n senior redakteur by die vaktydskrif Nature, het die ontdekking van die fossiele oorblyfsels van Homo floresiensis in 2003 aangehaal as moontlike bewys dat "in geologiese terme dit meer waarskynlik is dat verhale van ander mitiese, menslike wesens tog gegrond is op korrels van waarheid. Kriptodierkunde kan nou uit die koue uit kom."[8]

Kriptodierkunde word egter wyd gekritiseer om verskeie redes en word deur die akademiese wêreld verwerp. Daar is 'n breë konsensus van akademici dat kriptodierkunde 'n pseudowetenskap is.[7][9][10][11] Die veld word gereeld gekritiseer vir die afhanklikheid aan anekdotiese inligting[12] en omdat kriptodierkundiges nie die wetenskaplike metode volg tydens die ondersoek van diere wat volgens die meeste wetenskaplikes nie bestaan nie.[13] Hill sê dat "daar geen akademiese kursus in kriptodierkunde bestaan ​​nie, of dat daar geen universiteitsgraadprogram is wat die titel 'kriptodierkundige' verleen nie."[4]

Antropoloog Jeb J. Card gee 'n samevatting van kriptodierkunde in 'n opname oor pseudowetenskap en pseudoargeologie:

"Kriptodierkunde is van voorneme om 'n studie te wees van voorheen ongeïdentifiseerde diersoorte. Met die eerste oogopslag lyk dit of dit min verskil van dierkunde. Nuwe spesies word elke jaar deur veld- en museumdierkundiges ontdek. Kriptodierkundiges gebruik hierdie ontdekkings as regverdiging van hul eie soeke, maar verminder of laat uit die feit dat die ontdekkers nie kriptodierkundiges is nie, en is akademies opgeleide dierkundiges wat in 'n ekologiese paradigma werk eerder as om ekspedisies te organiseer om vermeende voorbeelde van ongewone en groot wesens te soek."[5]

Card skryf dat "kriptodierkundiges dikwels hul minagting en selfs haat toon vir professionele wetenskaplikes, insluitend diegene wat entoesiasties aan kriptodierkunde deelgeneem het", wat hy terugspoor na die vroeë "woede van Heuvelmans teen kriptodierkunde-kritici". Hy vind parallelle tussen kriptodierkunde en ander pseudowetenskappe en vergelyk die benadering van kriptodierkundiges aan koloniale grootwildjagters en aspekte van Europese imperialisme. Volgens Card, "Die meeste kriptiede word voorgestel as die onderwerp van inheemse legendes wat tipies versamel word in die volksverhale, hoewel sulke legendes baie veranderd kan wees. Kriptodierkunde se ingewikkelde mengsel van simpatie, belangstelling en bewilliging van inheemse kultuur word ook in 'New Age-kringe', twyfelagtige 'Indiese begraafplase' en ander legendes aangetref en wat in spookstories soos die 'Amityville Horror' opgeroep word."[5]

Die Dewey-meer-monster

In 2011 het Dan Ward in die voorwoord van die vaktydskif The American Biology Teacher kriptodierkunde gebruik as voorbeeld van "tegnologiese pseudowetenskap" wat studente oor die wetenskaplike metode kan verwar. Ward sê dat "kriptodierkunde glad nie geldige wetenskap of nie eens wetenskap is nie. Dit is monsterjag." [14] Wetenskaplike historikus Brian Nagel het 'n inskrywing vir kriptodierkunde in sy Pseudoscience: A Critical Encyclopedia (2009) ingesluit. Nagel sê dat "as 'n intellektuele poging, is kriptodierkunde soveel bestudeer as wat kriptodierkundiges verborge diere gesoek het".[15]

In sy ontleding van kriptodierkunde sê volksverhaalverteller Peter Dendle dat "kriptodierkunde-toegewydes hulself bewustelik posisioneer in stryd met die hoofstroomwetenskap" en dat:

"Die psigologiese belang van kriptodierkunde in die moderne wêreld dien om skuldgevoelens te kanaliseer oor die vernietiging van spesies en die natuurlike habitat; om 'n gevoel van mistiek en gevaar te herwin in 'n wêreld wat nou beskou word as ten volle verken; en om wrok uit te spreek oor en verset teen 'n wetenskaplike gemeenskap wat beskou word as monopolisering van die poel kultureel aanvaarbare oortuigings."[16]

In 2013 verwys Dendle verder na kriptodierkundiges as mense vir wie "oor die algemeen die toewyding van wesenlike hulpbronne vir hierdie strewe 'n gebrek aan bewustheid van die basis vir wetenskaplike konsensus verraai of ignoreer, byvoorbeeld, bewyse van evolusionêre biologie en die fossielrekord."[17]

Volgens die historikus Mike Dash twyfel min wetenskaplikes dat daar duisende onbekende diere, veral ongewerweldes, wat wag op hul ontdekking. Kriptodierkundiges is egter grootliks nie geïnteresseerd in die ondersoek en katalogisering van nuutgevonde soorte miere of kewers nie, maar hulle pogings fokus eerder op "meer ontwykende" wesens wat ten spyte van dekades se werk om hul bestaan ​​te bevestig, nog ontdekking ontwyk.[13]

Paleontoloog George Gaylord Simpson noem kriptodierkunde onder voorbeelde van menslike liggelowigheid, tesame met bv. kreasionisme:

"Mense is die vindingrykste, misleidendste en liggelowig van alle diere. Slegs hierdie eienskappe kan die geloof van sommige mense in kreasionisme, in die koms van VVV's met buitenaardse wesens, of in sommige aspekte van kriptodierkunde, verklaar. In verskillende opsigte het die bespreking en beoefening van kriptodierkunde soms, hoewel dit nie altyd bestaan ​​nie, beide misleiding en liggelowigheid getoon. 'n Voorbeeld blyk die ou Latynse gesegde 'Ek glo omdat dit ongelooflik is' te verdien, hoewel Tertullianus, die skrywer, dit op 'n manier toepasliker gemaak het vir die huidige kreasioniste."[18]

In die boek Scientifical Americans: The Culture of Amateur Paranormal Researchers (2017) bespreek Sharon Hill aspekte van die subkultuur, en let op interne pogings om meer wetenskaplike benaderings te skep en die betrokkenheid van Jong Aarde-kreasioniste en die voorkoms van misleidings. Sy kom tot die gevolgtrekking dat baie kriptodierkundiges "passievol en opreg is in hul oortuiging dat daar geheimsinnige diere bestaan. As sodanig gee hulle agting vir elke verslag van 'n waarneming, dikwels sonder kritiese bevraagtekening. Soos by die spooksoekers, is kriptodierkundiges oortuig dat hulle die een is om die raaisel op te los en geskiedenis te maak. Met die verleiding van raaisels en geld wat ywerige en etiese navorsing ondermyn, het die veld van kriptodierkunde ernstige geloofwaardigheidsprobleme."[4]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Regal, Brian (2011). "Cryptozoology". In McCormick, Charlie; Kennedy, Kim (reds.). Folklore : an encyclopedia of beliefs, customs, tales, music, and art (in Engels) (2de uitg.). Santa Barbara, Calif: ABC-CLIO. p. 326-329. ISBN 978-1-59884-241-8. OCLC 694734640.
  2. ↑ Loxton, Daniel; Prothero, Donald (2013). Abominable science: Origins of the Yeti, Nessie, and other famous cryptids (in Engels). New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-52681-4. OCLC 854902238.
  3. ↑ Radford, Benjamin (2013). "Bigfoot at 50: Evaluating a Half-Century of Bigfoot Evidence". In Farha, Bryan (red.). Pseudoscience and Deception : the Smoke and Mirrors of Paranormal Claims (in Engels). Lanham: University Press of America. ISBN 978-0-7618-6292-5. OCLC 874320286.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Hill, Sharon (2017). Scientifical Americans : the culture of amateur paranormal researchers (in Engels). Jefferson, North Carolina: McFarland & Company, Inc., Publishers. ISBN 978-1-4766-3082-3. OCLC 987796600.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Card, Jeb (2016). Lost city, found pyramid : understanding alternative archaeologies and pseudoscientific practices (in Engels). Tuscaloosa: The University of Alabama Press. ISBN 978-0-8173-1911-3. OCLC 952421434.
  6. ↑ Shea, Rachel Hartigan (9 September 2013). "The Science Behind Bigfoot and Other Monsters" (in Engels). National Geographic. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Junie 2020. Besoek op 30 Junie 2020.
  7. ↑ 7,0 7,1 Lack, Caleb W.; Rousseau, Jacques (2016). Critical thinking, science, and pseudoscience : Why we can't trust our brains (in Engels). New York, NY: Springer Publishing Company, LLC. ISBN 978-0-8261-9426-8. OCLC 944248829.
  8. ↑ Gee, Henry (27 Oktober 2004). "Flores, God and Cryptozoology: The discovery poses thorny questions about the uniqueness of Homo sapiens". Nature News (in Engels). Springer Science and Business Media LLC. doi:10.1038/news041025-2. ISSN 0028-0836.
  9. ↑ Lee, Jeffrey (2000). The scientific endeavor : a primer on scientific principles and practice (in Engels). San Francisco, Calif: Benjamin Cummings. ISBN 978-0-8053-4596-4. OCLC 41504412.
  10. ↑ Roesch, Ben; Moore, John L. (2002). "Cryptozoology". In Shermer, Michael (red.). The Skeptic encyclopedia of pseudoscience (in Engels). Santa Barbara, Calif: ABC-CLIO. pp. 71–78. ISBN 1-57607-653-9. OCLC 50155642.
  11. ↑ Church, Jill M. (2009). Birx, H (red.). Encyclopedia of time : science, philosophy, theology, & culture, Vol. 1 (in Engels). Los Angeles: Sage. ISBN 978-1-4129-4164-8. OCLC 310982914.
  12. ↑ Shermer, Michael. "Show Me the Body". Scientific American (in Engels). 28 (5): 27.
  13. ↑ 13,0 13,1 Dash, Mike (2000). Borderlands: The Ultimate Exploration of the Unknown (in Engels). New York: Overlook Press. ISBN 0-440-23656-8. OCLC 45585927.
  14. ↑ Ward, Daniel (2011). "From the President". The American Biology Teacher (in Engels) (8): 440. {{cite journal}}: Text "volume 73" ignored (hulp)
  15. ↑ Nagel, Brian (2009). Pseudoscience: A Critical Encyclopedia (in Engels). ABC-CLIO.
  16. ↑ Dendle, Peter (Augustus 2006). "Cryptozoology in the Medieval and Modern Worlds". Folklore (in Engels). Taylor & Francis. 117 (2): 190–206.
  17. ↑ Dendle, Peter (2013). "Monsters and the Twenty-First Century". In Mittman, Asa (red.). The Ashgate research companion to monsters and the monstrous (in Engels). Farnham, Surrey, England Burlington, Vt: Ashgate Publishing. ISBN 978-1-4724-1801-2. OCLC 732627450.
  18. ↑ Simpson, George Gaylord (30 Maart 1984). "Mammals and Cryptozoology". Proceedings of the American Philosophical Society (in Engels). American Philosophical Society. 128 (1): 1–19.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]