Lees

Skoolkinders besig om te lees

Lees is 'n manier om inligting te verkry uit 'n geskrewe bron. Lees behels om die simbole wat 'n taal uitmaak, te erken. Lees en luister is die twee mees algemene maniere om inligting te verkry. Inligting wat deur lees verkry word kan vermaak insluit, veral wanneer fiksie of humor gelees word.

'n Vrywilliger lees vir 'n meisie in Meksikostad

Lees is die proses om die sin of betekenis van letters, simbole, ens. in te neem, meestal deur sig.[1][2][3]

Vir opvoeders en navorsers is lees 'n veelsydige proses wat gebiede soos woordherkenning, ortografie (spelling), alfabetiek, klankleer, fonemiese bewustheid, woordeskat, begrip, vlotheid en motivering behels.[4]

Mense lees meestal vanaf papier, maar daar word ook van rekenaarskerms en ander elektroniese apparate af gelees.

Mense lees gewoonlik vir hulself, maar hulle kan ook hardop lees, byvoorbeeld wanneer hulle inligting aan ander voorlees. Hardoplees kan ook die leser help om te konsentreer op wat gelees word. Proeflees is 'n vorm van lees, met die doel om foute in 'n skryfstuk te vind.

Ander soorte lees en skryf, soos piktogramme (bv. 'n gevaarsimbool of 'n emoji), is nie op spraakgebaseerde skryfstelsels gebaseer nie.[5] Die algemene skakel is die interpretasie van simbole om die betekenis uit die visuele notasies of tasbare seine te onttrek (soos in die geval van braille).[6]

Lees is tipies 'n individuele aktiwiteit wat in stilte gedoen word, alhoewel 'n persoon soms hardop lees vir ander luisteraars; of hardop lees vir eie gebruik, vir beter begrip. Voor die herinvoering van geskeide teks (spasies tussen woorde) in die laat Middeleeue, is die vermoë om stil te lees as taamlik merkwaardig beskou.[7][8]

Daar is 'n groeiende hoeveelheid bewyse wat die belangrikheid van lees vir plesier vir beide opvoedkundige doeleindes sowel as persoonlike ontwikkeling illustreer. Foto: Lees 'n koerant in Catania, Sisilië.

As 'n ontspanningsaktiwiteit lees kinders en volwassenes omdat dit aangenaam en interessant is. In die VSA lees ongeveer die helfte van alle volwassenes elke jaar een of meer boeke vir plesier. Sowat 5% lees meer as 50 boeke per jaar.[9] Amerikaners lees meer as hulle: meer onderwys het, vlot en maklik lees, vroulik is, in stede woon en hoër sosio-ekonomiese status het.[9] Kinders word beter lesers wanneer hulle meer van die wêreld in die algemeen weet, en wanneer hulle lees as pret ervaar eerder as nog 'n taak wat uitgevoer moet word.[9]

Lees vs. geletterdheid

[wysig | wysig bron]

Lees is 'n noodsaaklike deel van geletterdheid, maar vanuit 'n historiese perspektief gaan geletterdheid oor die vermoë om beide te lees en te skryf.[10][11][12][13]

  • "die vermoë om te lees en skryf ... in alle media (gedrukte of elektroniese), insluitend digitale geletterdheid" [14]
  • "die vermoë om ...te verstaan ...en die gebruik van gedrukte en geskrewe materiaal wat verband hou met verskillende kontekste" [15] [16]
  • "die vermoë om te lees, skryf, praat en luister" [17]
  • "om die vaardighede te hê om te kan lees, skryf en praat om te verstaan en betekenis te skep" [18]
  • "die vermoë om te kommunikeer met behulp van visuele, hoorbare en digitale materiaal" [19] [20]
  • "die vermoë om gedrukte en geskrewe inligting te gebruik om in die samelewing te funksioneer, om 'n mens se doelwitte te bereik en om jou kennis en potensiaal te ontwikkel". [21] Dit sluit drie tipes volwasse geletterdheid in: prosa (bv. 'n koerantberig), dokumente (bv. 'n busskedule) en kwantitatiewe geletterdheid (bv. die gebruik van rekenkundige bewerkings en in produkadvertensie). [22] [23]

Daarbenewens word die term geletterdheid sedert die 1940's dikwels gebruik om kennis of vaardigheid in 'n bepaalde veld te hê (bv. rekenaargeletterdheid, ekologiese geletterdheid, gesondheidsgeletterdheid, mediageletterdheid, kwantitatiewe geletterdheid (syfervaardigheid)[23] en visuele geletterdheid). [24][25][26][27]

Kognitiewe voordele

[wysig | wysig bron]
'n Senior lees sy oggendkoerant in Nepal

Om vir plesier te lees is gekoppel aan verhoogde kognitiewe vordering in woordeskat en wiskunde tydens adolessensie.[28] Volgehoue hoë volume lewenslange lees word geassosieer met hoë vlakke van akademiese prestasie.[29]

Navorsing dui daarop dat lees stresbestuur,[30] geheue, [30] fokus, skryfvaardighede, [31] en verbeelding kan verbeter.[32]

Die kognitiewe voordele van lees duur voort tot in die midlewe en die senior jare[33][34][35]

Navorsing dui daarop dat lees van boeke en skryf van die breinstimulerende aktiwiteite is wat kognitiewe agteruitgang by seniors kan vertraag.[36]

Skryfstelsels

[wysig | wysig bron]

Om 'n teks te verstaan, is dit gewoonlik nodig om die gesproke taal wat met daardie teks geassosieer word, te verstaan. Sodoende word skryfstelsels van baie ander simboliese kommunikasiesisteme onderskei.[37] Sodra dit gevestig is, verander skryfstelsels oor die algemeen stadiger as hul gesproke eweknieë, en behou dikwels kenmerke en uitdrukkings wat nie meer aktueel is in die gesproke taal nie. Die groot voordeel van skryfstelsels is hul vermoë om 'n volgehoue rekord van inligting uitgedruk in 'n taal te handhaaf, wat onafhanklik van die aanvanklike formuleringshandeling herwin kan word.[37]

Galery

[wysig | wysig bron]
  • Girl Reading (1889), deur Fritz von Uhde. Olieverf op doek.
    Girl Reading (1889), deur Fritz von Uhde. Olieverf op doek.
  • Young Girl Reading (1924) deur George Goodwin Kilburne
    Young Girl Reading (1924) deur George Goodwin Kilburne
  • Young Girls Reading (1891) deur Auguste Renoir
    Young Girls Reading (1891) deur Auguste Renoir
  • A Young Girl Reading, olieverf deur Jean-Honoré Fragonard
    A Young Girl Reading, olieverf deur Jean-Honoré Fragonard
  • Miss Auras, deur John Lavery, beeld 'n vrou uit wat 'n boek lees.
    Miss Auras, deur John Lavery, beeld 'n vrou uit wat 'n boek lees.
  • 'n Meisie lees uit "Five Hundred Games and Pastimes" deur Dorothy Canfield, gepubliseer in 1907.
    'n Meisie lees uit "Five Hundred Games and Pastimes" deur Dorothy Canfield, gepubliseer in 1907.
  • Jeuglesing, 'n Persiese miniatuur deur Reza Abbasi (1625–26)
    Jeuglesing, 'n Persiese miniatuur deur Reza Abbasi (1625–26)
  • Reader, 'n skildery deur Honoré Daumier
    Reader, 'n skildery deur Honoré Daumier

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Definition of 'Read'". www.merriam-webster.com.
  2. ↑ "Read definition and meaning | Collins English Dictionary".
  3. ↑ "READ | English meaning - Cambridge Dictionary".
  4. ↑ "What is reading? Reading Rockets". 24 April 2013.
  5. ↑ Joyce, Terry; Borgwaldt, S. (2013). Typology of Writing Systems. John Benjamins Publishing. p. 2. ISBN 978-9027202703.
  6. ↑ "What Is Braille?". The American Foundation for the Blind.
  7. ↑ "The Silent Readers". Alberto Manguel, Chapter 2 of A History of Reading (New York; Viking, 1996). Besoek op 20 Junie 2013.
  8. ↑ "How to Read Medieval Handwriting (Paleography)". chaucer.fas.harvard.edu.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Pinsker, Joe (19 September 2019). "Why Some People Become Lifelong Readers". The Atlantic (in Engels (VSA)). Besoek op 2 Oktober 2019.
  10. ↑ "Definition of 'Literate'". www.merriam-webster.com.
  11. ↑ "Literacy: The ability to read and write; knowledge or skills in a specific area, Oxford learner's dictionary". 6 Februarie 2021.
  12. ↑ "LITERACY | English meaning - Cambridge Dictionary".
  13. ↑ Houston, Rab (1983). "Literacy and society in the west, 1500–1850". Social History. 8:3: 269–293. doi:10.1080/03071028308567568.
  14. ↑ "Europen Declaration of the Right to Literacy" (PDF). European Literacy Policy Network. 2016. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 15 Augustus 2021. Besoek op 9 Februarie 2021.
  15. ↑ "Defining literacy, UNESCO" (PDF). 18 Oktober 2018.
  16. ↑ "Skills matter, PIAAC, OECD" (PDF). 2019.
  17. ↑ "What is literacy – National literacy trust". 2021. p. 1.
  18. ↑ "Introduction to literacy in English, Literacy Teaching Toolkit, Victoria State Government, Australia". 19 April 2021.
  19. ↑ "Why literacy, International literacy association". 8 Februarie 2021. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Februarie 2021. Besoek op 5 Februarie 2023.
  20. ↑ "International literacy association". 2021. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Februarie 2021. Besoek op 5 Februarie 2023.
  21. ↑ "National Assessment of Adult Literacy (NAAL)". nces.ed.gov.
  22. ↑ "Measuring Literacy: Performance Levels for Adults (2005), National Academy of Sciences". 2005.
  23. ↑ 23,0 23,1 "A Brief History of the Quantitative Literacy Movement, The Carnegie Foundation for the Advancement of Teaching". 2021.
  24. ↑ Kress, Gunther R. (2003). Literacy in the new media age. New York: Routledge. ISBN 978-0415253567.
  25. ↑ Zarcadoolas, C., Pleasant, A., & Greer, D. (2006). Advancing health literacy: A framework for understanding and action. Jossey-Bass: San Francisco, CA.
  26. ↑ Ecological Literacy: Education and the Transition to a Postmodern World. SUNY Press, NY. 1991. ISBN 978-0791408742.
  27. ↑ Reid, Gavin; Soler, Janet; Wearmouth, Janice (2002). Reid, Gavin; Soler, Janet; Wearmouth, Janice (reds.). Addressing Difficulties in Literacy Development. doi:10.4324/9781315015712. ISBN 978-1315015712.
  28. ↑ "Reading for pleasure puts children ahead in the classroom". Centre for Longitudinal Studies.
  29. ↑ Menadue, Christopher Benjamin; Jacups, Susan (2018). "Who Reads Science Fiction and Fantasy, and How Do They Feel About Science? Preliminary Findings From an Online Survey". SAGE Open. 8 (2): 215824401878094. doi:10.1177/2158244018780946. ISSN 2158-2440.
  30. ↑ 30,0 30,1 Brown, Brendan (12 Desember 2016). "14 reasons why reading is good for your health". Business Insider.
  31. ↑ Brown, Justin (31 Januarie 2018). "15 incredible benefits from reading every day". Ideapod. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 November 2023. Besoek op 5 Februarie 2023.
  32. ↑ "Imagination And Why Reading Makes You More Creative". Why To Read. 30 Augustus 2018.
  33. ↑ "Long term vocabulary benefits from 'reading for pleasure' in childhood". Centre for Longitudinal Studies.
  34. ↑ Sullivan A.; Brown M. (2015). "Vocabulary from adolescence to middle age". Longitudinal and Life Course Studies. 6 (2): 173–189. doi:10.14301/llcs.v6i2.310.
  35. ↑ Bavishi A.; Slade MD.; Levy BR (2016). "A chapter a day: Association of book reading with longevity". Social Science & Medicine. 164: 44–48. doi:10.1016/j.socscimed.2016.07.014. PMC 5105607. PMID 27471129.
  36. ↑ Koren, Marina (Julie 23, 2013). "Being a Lifelong Bookworm May Keep You Sharp in Old Age". Smithsonian. Geargiveer vanaf die oorspronklike op Julie 7, 2013. Besoek op Julie 5, 2013. which cites Wilson, Robert S.; et al. (Julie 3, 2013). "Life-span cognitive activity, neuropathologic burden, and cognitive aging". Neurology. 81 (4): 314–321. doi:10.1212/WNL.0b013e31829c5e8a. PMC 3772831. PMID 23825173.
  37. ↑ 37,0 37,1 Daniels, Peter T.; William Bright, reds. (1996). The World's Writing Systems. Oxford University Press. ISBN 978-0195079937.

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]