Lund

Lund
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Swede
Landskap	Skone
Län	Skåne
Koördinate	55°42′N 13°12′O / 55.700°N 13.200°O / 55.700; 13.200
Stigting	ca. 1020
Oppervlakte:
- Totaal (kommun)	439,88 vk km[1]
Hoogte bo seevlak	30 m
Bevolking:
- Totaal (2023)	130 288[2]
- Bevolkingsdigtheid (kommun)	296,2/vk km
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Klimaat
- Tipe	Gematigde seeklimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	9,0 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	0,9 / 18,3 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	676,1 mm
Amptelike webwerf	lund.se

Lund (Sweeds: [ˈlɵnːd], is 'n stad in die provinsie Skone in die suide van Swede. Dit beslaan 'n oppervlakte van 439,88 vierkante kilometer en het in 2023 'n bevolking van 130 288 gehad. Volgens die nuutste bevindinge is die stad in ongeveer 990 gestig toe Skone aan Denemarke behoort het. Dit het gou 'n groot Christelike sentrum in die Oossee-gebied geword in 'n tyd toe die noorde nog 'n grensland vir Christelike sendingwerk was, veral in Skandinawië en in besonder Denemarke deur die Middeleeue. Van 1103 was dit die setel van die aartsbiskop. In die middel van die stad staan die Dom van Lund wat tussen 1019 en 1145 gebou is.

Lund Universiteit wat in 1666 gestig is, is vandag een van Skandinawië se grootste instellings vir opleiding en navorsing.^[3][4][5]

Geskiedenis

Lundkatedraal

'n Straat in die ou deel van die stad

Adelgatan, Lund

Tesame met Sigtuna is Lund die oudste stad in die huidige Swede. Die oorsprong van Lund is onbekend. Tot en met die 1980's is gedink dat die stad ongeveer in 1012 gestig is deur Sven Gaffelbaard of sy seun Knoet die Grote van Denemarke.^[6] Die area was toe deel van die Koninkryk van Denemarke. Onlangse argeologiese ontdekkings het egter aangedui dat die eerste nedersetting terugdateer na ongeveer 990 met die hervestiging van setlaars by Uppåkra. Die Uppåkra-nedersetting dateer uit die eerste eeu voor Christus^[7] en die oorblyfsels is by die huidige dorpie Uppåkra. Koning Sven Gaffelbaard het Loda na sy huidige ligging geskuif (met 'n afstand van ongeveer vyf kilometer). Die nuwe ligging van Lund, op 'n heuwel oorkant 'n drif, het aan die nuwe ligging 'n aansienlike verdedigingsvoordeel verleen vergeleke met Uppåkra wat geleë is op die hoogste punt van 'n groot vlakte.

In 1048 is die stad 'n episkopale bisdom gemaak en verenig met Dalby in 1060^[8] en in 1103 het dit die setel van die aartsbiskop van Skandinawië geword. Die bisdom van die nabygeleë Dalby is in 1066 daarin opgeneem. Bouwerk aan die Dom van Lund is in 1103 of kort daarna begin. In 1152 is die Noorse aartsbiskop van Nidaros gestig as 'n afsonderlike provinsie van die kerk, onafhanklik van Lund. In 1164 het Swede sy eie aartsbiskop verkry alhoewel hy in naam ondergeskik was aan die aartsbiskop van Lund. Dit is steeds, as die bisdom van Lund, 'n bisdom in die Sweedse Kerk.

Die Katedraalskool is in 1085 gestig deur die Deense koning Knoet die Heilige. Dit is die oudste skool in Skandinawië en een van die oudste in Noord-Europa. Heelwat bekendes het hier skoolgegaan, waaronder die akteur Max von Sydow en verskeie hooggeplaaste politici.

In 1658 is Skåneland deur Denemarke aan Swede oorgedra deur die Vrede van Roskilde. Op 4 Desember 1676 is Lund verdedig in die Slag van Lund, een van die bloedigste veldslae wat in Skandinawië plaasgevind het.

Lund Universiteit, gestig in 1666, is die grootste universiteit in Swede met 42 000 voltydse en deeltydse studente, alhoewel nie almal in Lund woon nie. Hierdie getal sluit die Lund Instituut vir Tegnologie in wat in 'n mate onafhanklik is van die ou universiteit. Tot die 1940's was Lund 'n relatief klein stad met min grootskaalse industrieë en het ongeveer een kwart van die huidige stedelike gebied beslaan waar dit oorheers is deur die katedraal en die universiteit. Sedertdien het die studentegetalle met ongeveer twaalf keer vermeerder, daar is baie maatskappytakke in die chemiese, mediese elektroniese bedryf en van die 1990's ook inligtingsbestuur.

In vergelyking met baie ander Sweedse stede is die stedelike hart van Lund goed bewaar. 'n Plaaslike wet vereis argeologiese opgrawings wat gepaard gaan met ontwikkeling in sekere dele van die stad.

Geografie

Lund is geleë in Swede se grootste landboudistrik in die suidweste van Skone, minder as tien kilometer van die oewer van die Straat van Sont. Van bo aan Sankt Hans heuwel kan 'n mens Kopenhagen, die hoofstad an Denemarke, sien. Lund is dit redelik ver van ander Sweedse stete soos Gotenburg (250 km), Stockholm (600 km) en Umeå (1200 km). Malmö is egter slegs 15 km van Lund af.

Klimaat

Anders as die res van suidelike Swede het Lund 'n seeklimaat. Ten spyte van die noordelike ligging is die klimaat relatief gemiddeld vergeleke met ander plekke op dieselfde breedtegraad en selfs verder suid, hoofsaaklik weens die nabyheid van die see. Weens die noordelike breedtegraad kry Lund soveel as 17 uur se daglig in midsomer en ongeveer 7 uur in midwinter.

Somers is warm en aangenaam met 'n gemiddelde hoë temperatuur van 22 °C en lae van ongeveer 14 °C maar temperature styg soms tot bo 25 °C en toevallige hittegolwe is algemeen in die somer. Winters is koud met temperature gemiddeld tussen -1 °C en 3 °C.

Reënval is lig tot gemiddeld gedurende die jaar met ongeveer 170 nat dae. Sneeu kom karig voor, hoofsaaklik tussen Desember en Maart, maar die sneeu bly nie lank lê nie en sommige winters is selfs sonder sneeu.

Weergegewens vir Lund (en die res van suidelike Swede)
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Hoogste maksimum (°C)	10,9	14,0	19,3	27,1	29,0	33,9	34,3	33,8	27,6	22,4	16,1	12,0	34,3
Gemiddelde maksimum (°C)	2,4	2,8	7,0	13,3	17,8	20,7	23,9	22,7	18,7	12,6	7,7	3,9	12,7
Gemiddelde minimum (°C)	−1,8	−1,7	−0,3	3,6	7,9	11,2	14,0	13,8	10,5	6,1	3,3	−0,1	5,5
Laagste minimum (°C)	−26,3	−21,7	−17,2	−8,9	−3,9	2,0	5,0	5,0	0,0	−8,5	−12,0	−19,4	−26,3
Neerslag (mm)	54,4	33,1	45,0	40,3	44,5	55,5	69,7	64,6	64,2	60,4	68,9	65,3	665,8
Sonskynure (u/d)	1,2	2,3	3,4	5,5	7,5	7,8	7,2	6,8	4,7	3,0	1,7	1,0	4,4
Bron: Sveriges meteorologiska och hydrologiska institut (SHMI) [9]

Hoofbesienswaardighede

Gedurende die 12de en 13de eeue, toe Lund die setel van die aartsbiskop was, is baie kerke en kloosters gebou. Daar was in 'n stadium soveel as 27 kerke maar die meeste van hulle is vernietig as gevolg van die Hervorming in 1536. Verskeie Middeleeuse gebou staan steeds, insluitend die Dom van Lund, Liberiet, die restourant Stäket en die Katedraalskool. Houtraamwerke is kenmerkend van die huise wat tot aan die einde van die 19de eeu gebou is, soos die Wickmanska gården.

Die meeste van die sentrale geboue in Lund dateer uit die laat 19de eeu toe klein huise vervang is met verdiepinghuise. Merkbare geboue van hierdie era sluit in die Universiteitsbiblioteek (1902), die Grand Hotel (1899) en die hoofgebou van die universiteit (1882).

• 
  Kimlyn
• 
  Hoofgebou van die universiteit
• 
  Universiteitsbiblioteek
• 
  Liberiet
• 
  Grand Hotel
• 
  Katedraalskool
• 
  Wickmanska gården
• 
  Botaniska trädgården
• 
  Fasadehorlosie teen parkeergarage naby Högevallsbadet

Vervoer

Hoofpaaie

Lund is reeds sedert 1953 aan die padnetwerk verbind toe die E22, die eerste snelweg in Swede, buite die stad aangelê is. Daar is ook ander verbindings met groot paaie in die omgewing, soos die E6 via Riksväg 16 en die Landsväg 108 wat aan die E65 verbind.

Fiets

Lund is groot lof toegeswaai vir sy fietsryinfrastruktuur.^[10] Daar is 5 000 fietsparkeerplekke in die stad wat 'n veelverdiepinggebou en 160 000 km se fietsbane insluit en 45% van pendelaars reis per fiets. In die afgelope tien jaar was daar geen toename in motorkargebruik nie.

Spoorweë en openbare vervoer

Lund is reeds sedert 1857 per spoor bereikbaar op die hoofspoorweg tussen Malmö en Stockholm. Vandag is daar ook direkte verbindings met Kopenhagen en Elsinore via die Öresundbrug. Hierdie verbinding word bedien deur die Öresundståg wat onderhou word deur die Danske Statsbaner in Denemarke en Skånetrafiken in Skone asook die SJ in die res van Swede. Plaaslike verkeer word beheer deur die tweekoets elektriese eenhede Pågatågen, wat verbindings met baie bestemmings in Skone het. Weens Lund se sentrale ligging is dit moontlik om na die drie grootste stede in Swede te reis sonder om van trein te verwissel.

Openbare vervoer in Lund word beheer deur Skånetrafiken^[11] maar die busnetwerk behoort aan die Bergkvarabuss-maatskappy. Daar is ongeveer 400 bushaltes met elf roetes wat deur ongeveer 40 busse bedien word. Daar bestaan ook planne om 'n tremnetwerk in te stel in sekere dele van die stad en na die voorstedelike dorpe Dalby, Staffanstorp en Södra Sandby, om die openbare vervoer vinniger te laat verloop en om meer mense te kan akkommodeer.

In onlangse tye het die druk op die spoorweë en busse toegeneem weens die toename in pendelaars tussen Lund, Malmö en ander nabygeleë plekke en 'n toename in professionele en ontspanningsbesoeke aan Denemarke. In 2010 het die Citytunneln (Stadstonnel) in Malmö geopen om die groei in pendelaars te akkommodeer.

Lughawens

Lund is geleë naby Malmö-Sturup Lughawe wat hoofsaaklik gebruik word vir binnelandse vlugte. Kastrup, die lughawe vir Kopenhagen, word dikwels gebruik vir internasionale vlugte en is ongeveer 33 minute per trein van Lund af. Daar is ook 'n klein vliegveld, Hasslanda Flygfält, ten suide van Lund wat hoofsaaklik vir privaat- en huurvlugte gebruik word.

Verwysings

1. (en) "Square kilometre by region, type of area and year". Statistiek Swede. 2024. Besoek op 12 Mei 2024.
2. (sv) "Folkmängd och befolkningsförändringar – Kvartal 4, 2023". Statistiek Swede. 22 Februarie 2024. Besoek op 12 Mei 2024.
3. (en) Lund University Geargiveer 14 November 2016 op Wayback Machine, Die Solanderprogram Webblad
4. (en) Universiteite in die Øresundgebied Geargiveer 21 April 2008 op Wayback Machine, Øresund Entrepreneurskapsakademie Webblad
5. (sv) , (en) Tuisblad van Lund University
6. (en) Cohen, Sidney (1977). "Die Vroegste Skandinawiese Dorpe". The Medieval City. New Haven, CT: Yale University Press: 313–325.
7. (sv) "Uppåkra – en forntida centralort". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019. Besoek op 23 Mei 2010.
8. (en) Lund: Katolieke Ensiklopedie. New York: Robert Appleton Company. 1913
9. (sv) "Års- och månadsstatistik: (Jaarliks en maandliks statistiek)". Sveriges meteorologiska och hydrologiska institut. Mei 2015. Besoek op 22 Julie 2015.
10. (en) "Die stad waar fietse oorheers". BBC. 3 Desember 2009. Besoek op 14 Maart 2024.
11. (sv) Åk grönt med Skånetrafikens stadsbussar Geargiveer 14 Augustus 2010 op Wayback Machine, URL besoek op 24 Julie 2010.

Eksterne skakels

Wikimedia Commons bevat media in verband met Lund.

• (en) Toerisme-inligting oor Lund op Wikivoyage
• (sv) Amptelike webwerf
• (en) "Lund". Encyclopædia Britannica. Besoek op 12 Mei 2024.