Luxor

Luxor
الأقصر
ⲡⲁⲡⲉ
ⲡϣⲟⲙⲧ ⲛ̀ⲕⲁⲥⲧⲣⲟⲛ
Bynaam: Stad van Paleise
Land Vlag van Egipte Egipte
Goewernoraat Luxor
Oppervlakte
 - Totaal 43,03 km² (16,6 myl²)
Bevolking (2021)
 - Totaal 268 640
Areakode(s) (+20) 95
Webwerf: www.luxor.gov.eg

Luxor (Arabies: الأقصر al-ʾuqṣur, "die paleise") is 'n moderne stad in Bo-Egipte wat die terrein van die antieke stad Thebe insluit.

Daar word dikwels na Luxor as die "wêreld se beste opelugmuseum" verwys, omdat die ruïnes van die Egiptiese paleiskomplekse Karnak en Luxor in die moderne stad geleë is. Net oorkant die Nylrivier, aan die westeroewer, lê die monumente, tempels en grafkelders van die Thebaanse Dodeakker, wat die Vallei van die Konings en Vallei van die Koninginne insluit. Duisende toeriste van oor die wêreld besoek die stad se monumente jaarliks en dra by tot die ekonomie van die moderne stad.

Die bevolking van Luxor is 422 407 (2021),[1] en dit het 'n oppervlakte van sowat 417 km2.[2] Luxor is die hoofstad van die goewernoraat met dieselfde naam. Dit is een van die oudste aaneenlopend bewoonde stede in die wêreld.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Luxor was die antieke stad Thebe, hoofstad van Bo-Egipte tydens die Nuwe Ryk, en die stad van die god Amoen, wat later Amoen-Ra geword het. Die stad is in die antieke Egiptiese geskrifte wAs.t ("Waset") genoem, en later in Demotiese Egipties ta jpt ("tA ipt"), wat beteken "die heiligdom/tempel": Dit verwys na die jpt-swt, die tempel wat nou onder sy Arabiese naam Karnak ("ommuurde dorp") bekend is. Die antieke Grieke het dit aangepas as Thebai en die Romeine daarna as Thebae. Thebe was ook bekend as "die stad van die 100 poorte". Daar is ook soms na verwys as niw.t, "stad".

Die belangrikheid van die stad het tydens die 11de Dinastie begin toeneem toe dit vooruitstrewend geraak het.[3] Mentoehotep II, wat Egipte verenig het ná die probleme van die Eerste Oorgangstydperk, het stabiliteit na die gebied gebring terwyl die stad in formaat toegeneem het. Die farao's van die Nuwe Ryk het tydens hulle ekspedisies na Koesj (in vandag se Noord-Soedan), Kanaän, Fenisië en Sirië gesien hoe die stad groot rykdomme vergader en belangriker word, selfs op 'n wêreldskaal.[3] Thebe het 'n groot rol gespeel in die verdrywing van die invallende Hyksosmagte van Bo-Egipte, en teen die tyd van die 18de tot 20ste Dinastie het die stad opgang gemaak as die politieke, godsdienstige en militêre hoofstad van antieke Egipte.

Die stad het mense gelok soos die Babiloniërs, die Mitanni, die Hetiete van Anatolië (in die moderne Turkye), die Kanaäniete van Oegarit, die Fenisiërs van Bublos en Tirus en die Minoërs van die eiland Kreta.[3] 'n Hetitiese prins het selfs van Anatolië af gekom om te trou met Toetankamen se weduwee, Anchesenamoen.[3] Die politieke en militêre belangrikheid van die stad het egter afgeneem in die Laat Tydperk, toe Thebe as politieke hoofstad vervang is deur verskeie stede in Noord-Egipte, soos Boebastis, Saïs en eindelik Alexandrië.

Die Luxor-tempel van die oosteroewer van die Nyl af.

As die stad van Amoen-Ra het Thebe egter die godsdienstige hoofstad van Egipte gebly tot met die Griekse tydperk.[3] Die hoofgod van die stad was Amoen, wat saam met sy vrou, Moet, en seun, Chonsoe, die god van die maan, aanbid is. Toe Thebe belangriker word, het dieselfde met Amoen gebeur; hy is eindelik verbind met die songod, Ra, en het so die "nuwe koning van die gode", Amoen-Ra, geword. Sy groot tempel by Karnak, net noord van Thebe, was tot aan die einde van die oudheid die belangrikste tempel in Egipte.

Later is die stad aangeval deur die Assiriese keiser Assurbanipal, wat 'n nuwe prins, Psamtik I, op die troon gesit het.[3] Die stad was in ruïnes en sy belangrikheid het afgeneem. Alexander die Grote het egter by die tempel van Amoen aangekom, waar die standbeeld van die god van Karnak vervoer is tydens die Opetfees, 'n groot godsdiensfees.[3] Thebe het 'n terrein van spiritualiteit gebly tot met die Christelike tydperk, en het talle Christelike monnike van die Romeinse Ryk gelok wat kloosters opgerig het tussen verskeie antieke monumente, insluitende die tempel van Hatsjepsoet, wat nou Deir el-Bahri ("die noordelike klooster") genoem word.[3]

Ná die Moslemse verowering van Egipte is 'n deel van die Luxor-tempel van 'n kerk in 'n moskee omskep. Dié moskee is vandag bekend as die Aboe Haggag-moskee.

In die 18de eeu het meer Europeërs Luxor besoek, en van hulle het hulle reisverhale gepubliseer en die omgewing gedokumenteer. Teen die 20ste eeu het Luxor 'n groot toeristebestemming geword.

Argeologie

[wysig | wysig bron]
Die gebied in 1809, uit die Description de l'Égypte.

In April 2018 het die Egiptiese departement van oudhede die ontdekking van 'n heiligdom van die god Osiris- Ptah Neb in die tempel van Karnak aangekondig wat van die 25ste Dinastie dateer. Volgens die argeoloog Essam Nagy het die vondste ingesluit kleipotte, die onderste deel van 'n sittende standbeeld en deel van 'n klippaneel wat 'n offerandetafel uitbeeld met 'n skaap en 'n gans, wat die simbole van die god Amoen was.[4][5]

Op dieselfde dag in November 2018 is nog twee ontdekkings aangekondig. Een was deur die Egiptiese opperste raad van oudhede wat 'n 13de-eeuse grafkelder aan die westeroewer ontdek het van Thaw-Irkhet-If, die opsigter van die mummifikasieheiligdom by die tempel van Moet, en sy vrou.[6] Vyf maande van uitgrawings het kleurryke tonele van die familie en duisend begrafnisbeeldjies, of oesjabti, opgelewer.[7]

Die ander ontdekking was van duisend oesjabti en twee sarkofae wat elk 'n mummie bevat het in die TT33-kompleks deur 'n gesamentlike span van die Franse instituut van Oosterse argeologie in Kaïro en die Universiteit van Straatsburg.[8][9] Een van die sarkofae is privaat deur Egiptiese amptenare geopen en die tweede een, van 'n vrou van die 18de Dinastie met die naam Toeja, voor lede van die internasionale media.[10][11]

In Oktober 2019 het Egiptiese argeoloë onder leiding van Zahi Hawass 'n antieke "nywerheidsgebied" onthul wat gebruik is om dekoratiewe artefakte, meubels en erdewerk vir koninklike grafkelders te vervaardig. Sowat 75 meter onder die vallei is verskeie voorwerpe ontdek wat vermoedelik gebruik is om koninklike houtkiste te versier, soos krale, ringe en goudfoelie. Sommige artefakte het die vlerke van die god Horus uitgebeeld.[12]

Op 8 April 2021 het Egiptiese argeoloë onder leiding van Zahi Hawass die 3 400 jaar oue "verlore goue stad" Aten naby Luxor ontdek. Dit is die grootste stad van antieke Egipte wat tot op datum gevind is.[13] Die terrein gee 'n kykie op die lewe van gewone burgers, terwyl vorige argeologiese vondste uit grafkelders kom. Baie artefakte is al daar langs die geboue uitgegrawe soos erdewerk uit die bewind van Amenhotep III, ringe en alledaagse gereedskap.[13]

Landmerke

[wysig | wysig bron]

Westeroewer

[wysig | wysig bron]

Oosteroewer

[wysig | wysig bron]

'n Panoramiese uitsig van die binnekant van die Luxor-tempel, net binne die ingang. Die Aboe Haggag-moskee, wat op die ruïnes gebou is, is links.
'n Panoramiese uitsig van die suilesaal in die Distrik van Amoen-Re.

Geografie

[wysig | wysig bron]

Klimaat

[wysig | wysig bron]

Luxor het 'n warm woestynklimaat (Köppen-klimaatklassifikasie BWh), nes die res van Egipte. Aswan en Luxor, wat amper dieselfde klimaat het, het die warmste somerdae van al die Egiptiese stede. Luxor is een van die sonnigste en droogste stede in die wêreld. Die gemiddelde hoë temperatuur is in die somer (Junie, Julie, Augustus) bo 40 °C. In die koelste maande is die gemiddelde hoë temperatuur steeds bo 22 °C, terwyl die gemiddelde lae temperatuur bo 5 °C bly.

Die reënval is laer as dié van die meeste ander plekke in die Sahara, met 'n gemiddelde van minder as 1 mm2 per jaar. Reën kom nie elke jaar voor nie.

Die warmste temperatuur wat al aangeteken is, was op 15 Mei 1991, toe dit 50 °C was. Die koudste temperatuur was -1 °C op 6 Februarie 1989.[14]

Ekonomie

[wysig | wysig bron]
'n Basaar in Luxor.

Die ekonomie van Luxor is baie afhanklik van toerisme, nes baie ander Egiptiese stede. Groot getalle mense werk ook met landbougewasse, veral suikerriet. Daar is baie nywerhede, soos erdeware.

Die plaaslike ekonomie is swaar getref deur die Luxor-slagting van 17 November 1997. Die terroristevoorval het gelei tot die dood van 62 mense, die meeste toeriste. Dit het gebeur by Deir el-Bahari, 'n argeologiese terrein oorkant die Nyl van Luxor af.[15] Dit het die toersitegetalle vir jare laat afneem.[16]

'n Straat van Luxor in 2004.
'n Straatmark.

Ná die Arabiese Lente van 2011 het die getalle van toeriste na Egipte gedaal, en die plaaslike mark is weer geraak.

Altesaam 19 Asiatiese en Europese toeriste is op 26 Februarie 2013 dood toe 'n warmlugballon naby Luxor neergestort het ná 'n gasontploffing. Dit was een van die ergste rampe in Egipte waarby toeriste betrokke was: Hulle was onder meer van Frankryk, Brittanje, Hongarye, Japan en Hongkong.[17]

Toerismeontwikkeling

[wysig | wysig bron]

'n Omstrede toerisme-ontwikkelingsplan het ten doel om Luxor in die grootste opelugmuseum te omskep. Dit behels nuwe paaie, vyfsterhotelle, winkels en 'n IMAX-teater. Die hoofattraksie is 'n projek van 11 miljoen dollar om die 2,7 km lange Laan van die Sfinkse uit te grawe en herstel.

Die pad, wat deur Amenhotep III laat bou is, het die Luxor- en Karnak-tempel eens verbind. Meer as duisend sfinksbeelde het weerskante van die pad gestaan en is nou toe onder modder, huise moskees en kerke. Uitgrawings het omstreeks 2004 begin.[18][19]

Infrastruktuur

[wysig | wysig bron]

Vervoer

[wysig | wysig bron]
Die Luxor- Internasionale Lughawe.

Luxor het 'n groot lughawe, die Luxor- Internasionale Lughawe. Dit is 6 km oos van die stad geleë. Heelwat huurlugdienste gebruik die lughawe, aangesien dit 'n gewilde toeristebestemming is vir mense wat die Nylrivier en die Vallei van die Konings besoek.

'n Brug is in 1998 'n paar kilometer van Luxor geopen wat 'n landverbinding tussen die ooster- en westeroewer daarstel. Oorgang is tradisioneel deur veerbote behartig. 'n Veerboot vaar steeds van 'n landingsplek naby die Luxor-tempel af. Taxidrywers neem toeriste na terreine aan die westeroewer. Vinniger, duurder motorbote is ook heeldag beskikbaar.

Vir binnelandse reise aan die Nyl is daar 'n treindiens wat 'n paar maal per dag loop. Die spoorlyn loop tussen verskeie groot toeristebestemmings deur, soos Kaïro in die noorde en Aswan in die suide.

Galery

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "الجهاز المركزي للتعبئة العامة والإحصاء". www.capmas.gov.eg. Besoek op 19 November 2020.
  2. ↑ "Data from Luxor.gov.eg". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Junie 2007. Besoek op 4 Junie 2007.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 "History of Luxor (Thebes)". Sacred Destinations. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Oktober 2008. Besoek op 1 Desember 2008.
  4. ↑ "Archaeologists find bust of Roman emperor in Egypt dig in Aswan". Arab News (in Engels). 22 April 2018. Besoek op 16 Januarie 2021.
  5. ↑ DPA, Daily Sabah with (22 April 2018). "Archeologists find Roman emperor bust, ancient shrine in Egypt". Daily Sabah (in Engels). Besoek op 16 Januarie 2021.
  6. ↑ "13th century priest's tomb discovered in Egypt's Luxor". ABC News.
  7. ↑ "13th century priest's tomb discovered in Egypt's Luxor". ABC News.
  8. ↑ "13th century priest's tomb discovered in Egypt's Luxor". ABC News.
  9. ↑ "Ancient Egyptian tomb unveiled". BBC News. 24 November 2018.
  10. ↑ "13th century priest's tomb discovered in Egypt's Luxor". ABC News.
  11. ↑ "Ancient Egyptian tomb unveiled". BBC News (in Engels (VK)). 24 November 2018. Besoek op 31 Januarie 2021.
  12. ↑ Zaugg, Julie; Moustafa, Nourhan. "Egyptian archeologists uncover ancient 'industrial area' filled with royal artifacts". CNN (in Engels). Besoek op 17 September 2020.
  13. ↑ 13,0 13,1 "Inside Egypt's 3,000-year-old 'lost golden city'". 4 Oktober 2021.
  14. ↑ "Luxor, Egypt". Voodoo Skies. Geargiveer vanaf die oorspronklike op Junie 19, 2015. Besoek op Junie 21, 2013.
  15. ↑ Shock in Sharm Geargiveer 24 September 2013 op Wayback Machine 23 Julie, Serene Assir, Al-Ahram Weekly
  16. ↑ "Solidly ahead of oil, Suez Canal revenues, and remittances, tourism is Egypt's main hard currency earner at $6.5 billion per year." (in 2005) ... concerns over tourism's future Geargiveer 24 September 2013 op Wayback Machine accessed 27 September 2007
  17. ↑ (Times of India, Indore, MP, Indiese uitg. 27 Februarie 2013)
  18. ↑ McGrath, Cam (Junie 16, 2011). "Mideast: Sphinx Avenue Paved With Bitter Memories — Global Issues". Globalissues.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op Junie 17, 2011. Besoek op September 16, 2011.
  19. ↑ McGrath, Cam (Junie 16, 2011). "Mideast: Sphinx Avenue Paved With Bitter Memories — Global Issues". Globalissues.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op November 9, 2016. Besoek op September 16, 2011.

Nog leesstof

[wysig | wysig bron]
  • Bell, Lanny. “Luxor Temple and the Cult of the Royal ka.” Journal of Near Eastern Studies 44 (1985): 251–294.
  • Bongioanni, Alessandro. Luxor and the Valley of the Kings. Vercelli, Italië: White Star Publishers, 2004.
  • Brand, Peter J. “Veils, Votives and Marginalia: The Use of Sacred Space at Karnak and Luxor.” In Sacred Space and Sacred Function in Ancient Thebes. Red. Peter F. Dorman en Betsy N. Bryan, 51–83. Chicago: University of Chicago Press, 2007.
  • El-Shahawy, Abeer, and Farid S. Atiya. Luxor Museum: The Glory of Ancient Thebes. Kaïro: Farid Atiya Press, 2005.
  • Haag, Michael. Luxor Illustrated: met Aswan, Abu Simbel, en die Nyl. Kaïro: American University in Cairo Press, 2009.
  • Siliotti, Alberto. Luxor, Karnak, and the Theban Temples. Kaïro: American University in Cairo Press, 2002.
  • Strudwick, Nigel, and Helen Strudwick. Thebes In Egypt: A Guide to the Tombs and Temples of Ancient Luxor. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1999.
  • Weeks, Kent R. The Illustrated Guide to Luxor: Tombs, Temples, and Museums. Kaïro: American University in Cairo Press, 2005.

Skakels

[wysig | wysig bron]