Machu Picchu

Historiese heiligdom van Machu Picchu*
Unesco-wêrelderfenisterrein
'n Uitsig oor Machu Picchu.
Ligging van Machu Picchu op 'n kaart (Peru)
Machu Picchu
Machu Picchu
Posisie van Macchu Picchu in Peru
Koördinate: 13°09′47″S 72°32′47″W / 13.16306°S 72.54639°W / -13.16306; -72.54639
Lande Vlag van Peru Peru
Tipe Verskeie
Kriteria i, iii, vii, ix
Verwysings 274
Streek† Suid-Amerika
Inskripsiegeskiedenis
Inskripsie 1983  (7de Sessie)
* Naam soos dit in die Wêrelderfenislys verskyn.
† Streek soos deur Unesco geklassifiseer.

Machu Picchu (Machu Pikchu, wat Ou Piek in die taal Quechua beteken[1]), en ook soms die "Verlore Stad van die Inkas" genoem, is 'n goed bewaarde Inkaruïne wat 2 430 m bo seevlak op 'n bergrif geleë is. Machu Picchu is bo die Urubambavallei in Peru geleë, sowat 70 km noordwes van Cusco. Die ruïne het vir eeue vergete geraak deur die buitewêreld, totdat die argeoloog Hiram Bingham dit in 1911 herontdek het en dit onder die wêreld se aandag gebring het.

Die bouers van Machu Picchu

[wysig | wysig bron]

Die Inkas was die heersers van Peru toe Machu Picchu gebou is, en ook toe die Spanjaarde in die 16de eeu in die land aangekom het. Volgens oorlewering het hulle in die 11de eeu uit Asië na Suid-Amerika gekom en hulle by Cusco gevestig. Hul ryk het uitgebrei totdat dit op sy hoogtepunt ongeveer 1 000 km breed en 5 000 km lank was. Die Inkas het oor die oorspronklike inwoners van die land geheers.

Daar was twee soort adel, die edelliede van geboorte (die ware Inkas) en 'n adelstand van bevoorregtes, wat bestaan het uit persone van Indiaanse afkoms aan wie die Inkas in ruil vir dienste die verhewe posisie verleen het. Die Inkabewind was diktatoriaal en het elke aspek van die volk se daaglikse lewe beheer, maar dit was oor die algemeen heilsaam.

Die geboue van Machu Picchu is baie soos dié van Cusco; erdewerk en ander oorblyfsels van die Inkas is gevind, en daar bestaan geen twyfel dat die Inkas die stad uitgelê het soos dit vandag nog bestaan nie. Kennis van die Inkabeskawing word egter beperk deur die feit dat hulle nie 'n skryfstelsel gehad het nie, maar 'n ingewikkelde stelsel van gekleurde en geknoopte koorde, bekend as quipu. In party lnkastede het hierdie koorde bewaar gebly, maar ongelukkig het dié in Machu Picchu almal in die vogtige lug verrot en sodoende het baie waardevolle inligting oor die stad verlore gegaan.

As al die struikelblokke in gedagte gehou word wat die Inkas moes oorkom met die bou van die stad, is Machu Picchu werklik 'n argitektoniese wonderwerk. Hulle het nooit die wiel geken nie. Dit beteken dat hulle geen waens of karre gehad het nie en dat alle boumateriaal en ander voorrade deur mense of lamas gedra moes word. Verder was hul enigste gereedskap kliphamers en bronskoevoete en -bytels, want yster en staal was vir hulle onbekend.

Huise en tempels

[wysig | wysig bron]

Die huise in die stad is in groepe gebou. Die huise van die rykes is van gepoleerde ardynsteen (vierkantig gekapte klippe) gebou, wat so volmaak inmekaargepas het dat geen messelklei nodig was nie.

Die huise van die minder gegoedes is met kleiner klippe gebou en was nie so fyn afgewerk nie. Die dakke was van riet. Die dakke van die geboue in Machu Picchu was steiler as dié van die meeste ander Inkageboue om die bergreën af te voer. Die huise het min of geen vensters gehad nie. Waarskynlik die mooiste gebou in Machu Picchu is die Halfsirkelvormige Tempel, wat van wit granietblokke gebou is. ʼn Ander tempel het byna 4 m hoë mure, ook van wit graniet, met pragtige nisse.

Onder die sewe nisse in die agtermuur is 'n enorme klipblok, wat miskien 'n altaar of troon was. Nou klippype het water uit verskeie fonteine teen die berghange ongeveer 1 km ver na die stad gebring. Dit is moeilik om vas te stel wanneer die inwoners van Machu Picchu presies die stad verlaat het. Dit was moontlik 'n vesting van die laaste vrye Inkas wat voor die Spaanse invaller gevlug het.

'n Tekort aan water was miskien een van die redes hoekom die stad ontruim is – in die droë seisoen het die bergstrome net genoeg water verskaf vir Bingham en sy geselskap. Die Spanjaarde het nooit die stad bereik nie en dit het byna 400 jaar lank onontdek in die berge van Peru gelê.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]
Die Intihuatana ("bind die son"), daar word geglo dat dit as 'n sterrekundige tydsaanwyser deur die Inkas ontwerp is, terwyl andere oor 'n moontlike astrologiese rol spekuleer.

Machu Picchu is waarskynlik die mees bekende simbool van die Inka-ryk. Sedert 1983 is die bouvalle as 'n Wêrelderfenisgebied deur die UNESCO verklaar en bestaan daar baie kommer oor skade aan die bouvalle wat deur toerisme veroorsaak word.

Daar word geglo dat die stad gebou is deur die Sapa Inka, Pachacuti, rondom die jaar 1440 en dat dit bewoon was tot en met die Spaanse verowering van Peru in 1532. Argeologiese bewyse (tesame met onlangse navorsing oor koloniale dokumente) dui daarop dat Machu Picchu nie 'n gewone stad was nie, maar hoofsaaklik 'n wegbreekplek vir die Inka edellui (soortgelyk aan die Romeinse villas). Die stad het 'n groot paleis en tempel wat opgedra is aan Inka gode rondom 'n binnehof, met ander geboue vir werkers. Daar word beraam dat daar nie meer as 750 mense op 'n keer in Machu Picchu kon gewoon het nie en dat daar waarskynlik 'n baie kleiner aantal mense tydens die reënseisoen daar gewoon het as die edellui nie daar vertoef het nie.

Daar word geglo dat die plek gekies was vanweë sy unieke ligging en geologiese kenmerke. Daar word beweer dat die silhoeët van die bergreeks agter Machu Picchu die gesig 'n Inka verteenwoordig wat na die lug opkyk, met die hoogste piek, Huayna Picchu ("Jong Piek"), wat die neus voorstel.

In 1913 het die plek baie publisiteit gekry nadat die National Geographic Society die hele uitgawe van April 1913 aan die plek afgestaan het.

In 2003 het sowat 400 000 mense Machu Picchu besoek en het UNESCO kommer uitgespreek oor die skade wat so 'n hoë getal toeriste aan die plek kan aanrig. Peruviaanse owerhede hou egter vol dat daar nie 'n probleem is nie en dat die afgeleë aard van die plek 'n natuurlike beperking op die groei van toerisme sal hê. Daar word dikwels voorstelle gemaak vir die installasie van 'n kabelkar op die plek, maar sulke voorstelle is tot dusver van die hand gewys.

Ligging

[wysig | wysig bron]
Die ligging van Machu Picchu in Peru.

Machu Picchu is sowat 70 kilometer noordwes van Cusco, op die kruin van die berg Machu Picchu wat ongeveer 2350 meter bo seevlak uittroon. Dit is een van die belangrikste argeologiese sentra in Suid-Amerika en daarom ook een van die mees besoekte toeristeaantrekkings in Peru. Daar is 'n krans van Machu Picchu af wat afdaal tot by die Urubambarivier. Die ligging van die stad was 'n militêre geheim gewees en die diep skeure en berge het 'n uitstekende natuurlike verdediging gebied.

Machu Picchu bewaringsgebied

[wysig | wysig bron]

In 1981 is die sowat 325,92 vierkante kilometer rondom Machu Picchu as 'n "Geskiedkundige Bewaringsgebied" van Peru verklaar. Hierdie gebied wat nie alleen tot die bouvalle beperk is nie, sluit ook die landskap en sy plantegroei en dierelewe in met 'n oorvloed orgideë.

Daar bestaan 'n teorie dat Machu Picchu 'n Inka "llacta" was: 'n vesting wat gebou is om die ekonomie van die omliggende oorwonne gebiede te beheer en dat dit gebou is om die Inka aristokrate te beskerm in die geval van 'n aanval. Navorsing deur mense soos John Rowe en Richard Burger dui egter daarop dat Machu Picchu waarskynlik die eiendom van die Inka-keiser Pachacuti was.

Johan Reinhard het bewyse voorgelê wat aandui dat die plasing van die stad gekies is vanweë sy ligging relatief tot sleutelbakens in die omgewing wat godsdienstige betekenis gehad het, veral die berge wat belyn is met verskeie sterrekundige gebeure.

Machu Picchu Bewaringsgebied, die piek Huayna Picchu staan hier duidelik uit.

Drie dele

[wysig | wysig bron]
Intihuatana.

Machu Picchu is verdeel in drie hoofdele, volgens argeoloë: 'n deel wat skynbaar as heilig beskou was, 'n bymekaarkomplek en 'n deel vir priesters en adellui. In die eerste gedeelte kom die grootste hoeveelheid argeologiese skatte voor: die Intihuatana, die Tempel van die kleure en die Kamer met die drie Vensters. Hierdie geboue was skynbaar aan Inti, hul songod en hoofgod, opgedra. In die gedeelte van die adel is 'n groep huise wat in rye gerangskik is oor 'n helling; die tuiste van die Amautas (wyse manne) wat gekenmerk is deur sy rooierige mure en 'n sone van die Ñustas (prinsesse) met trapzoïdvormige kamers.

Argitektuur

[wysig | wysig bron]
Inka muur te Machu Picchu.

Al die konstruksiewerk in Machu Picchu maak van die klassieke Inka argitektoniese styl van gepoleerde klipmure gebruik. Die Inkas was meesters met hierdie tegniek waartydens steenblokke gekap is om nou bymekaar in te pas sonder die gebruik van sement. Van die stene is so styf teen mekaar dat 'n mens nie eens 'n mes tussen die stene kan insteek nie.

Die Inkas het nooit die gebruik van die wiel bemeester nie. Daarom bly dit nog 'n raaisel hoe hulle die enorme blokke opmekaar geplaas het. Daar word geglo dat hulle van baie honderde manne gebruik gemaak het om die klippe teen die berg op te stoot. Die Inkas het egter geen geskrifte nagelaat wat 'n insig kan gee in die tegnieke nie. Die geskrifte wat wel bestaan kon tot dusver nog nie ontsyfer word nie.[2]

Die Inkas se padnetwerk

[wysig | wysig bron]

Van die duisende paaie wat deur die voor-Kolumbiaanse beskawings in Suid-Amerika gebou is, was die Inkas s'n die interessantste. Die padnetwerk het almal by Cusco, die hoofstad van die Inka ryk, bymekaar gekom. Een van die paaie het na Machu Picchu gelei. Die Inkas het onderskeid getref tussen die kuspaaie en die bergpaaie, die eersgenoemde was Camino de los llanos genoem en laasgenoemde is Cápac Ñam genoem. Vandag onderneem baie toeriste staproetes op die Inka paaie.

Herontdekking

[wysig | wysig bron]

Op die 24ste Julie 1911 het Hiram Bingham III, 'n Amerikaanse geskiedkundige wat in diens van Yale Universiteit gestaan het, die bouvalle weer herontdek en weereens aandag op die bouvalle gevestig. Bingham het argeologiese studies daar onderneem en 'n boek getiteld "Die Verlore Stad van die Inkas" daaroor geskryf.

Bingham was eintlik op soek na die stad Vitcos, die laaste toevlug van die Inkas en kern van hul weerstand teen die Spaanse verowering van Peru. In 1911 na verskeie besoeke en omswerwinge in die omgewing is hy na die bouvalle geneem deur Quechuane wat in en rondom Machu Picchu gelewe het.

Bingham het goeie verhoudinge met die Peruviaanse amptenare gehad en het daarom min moeite ondervind om toestemming en permitte te verkry om deur die land te reis en om voorwerpe van argeologiese waarde te leen en blykbaar was die ooreenkoms dat die voorwerpe in die sorg van Yale Universiteit gelaat sou word tot tyd en wyl die Peruviaanse regering dit weer terug sou vra (meer as 5000 van hierdie voorwerpe is tans in besit van Yale Universiteit). Die Peruviaanse regering het onlangs 'n versoek gerig vir die terugbesorging van alle kulturele materiaal. Yale Universiteit het egter die versoek van die hand gewys en dit het die Peruviaanse regering genoop om regsgedinge te oorweeg.[3]

Kommer oor Toerisme

[wysig | wysig bron]

'n Toenemende aantal mense besoek Machu Picchu elke jaar (400 000 in 2003[4]) wat kommer wek dat die gedenkwaardigheid beskadig kan word. Dit is ook waarom protes aangeteken is teen planne om 'n verdere brug daarheen te bou.[5] Vlugte oor die gebied word ook nie toegelaat nie.[6] Unesco oorweeg dit om Machu Picchu op sy lys van bedreigde Wêrelderfenisgebiede te plaas.[5]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Teofilo Laime Acopa, Diccionario Bilingüe, Iskay simipi yuyay k'ancha, Quechua – Castellano, Castellano – Quechua: machu - adj. y s. m. Viejo. Hombre de mucha edad (Úsase también para animales). - machu - s. m. Anciano. Viejo. pikchu - s. Pirámide. Sólido puntiagudo de varias caras. || Cono. Ch'utu. machu pikchu - s. La gran ciudadela pétrea que fue quizá uno de los más grandes monumentos religiosos del incanato, entre el valle del Cusco y la selva virgen (JAL). || Monumento arqueológico situado en el departamento actual del Cusco, junto al río Urubamba, en una cumbre casi inaccesible (JL).
  2. ↑ (en) Urton, Gary: “From Knots to Narratives: Reconstructing the Art of Historical Record Keeping in the Andes from Spanish Transcriptions of Inka Khipus.” Ethnohistory. Vol. 45, No. 3 (Summer, 1998), pp. 409-438
  3. ↑ (en) yaledailynews.com: Elections could avert Peru's lawsuit Geargiveer 30 Desember 2006 op Wayback Machine
  4. ↑ (en) news.bbc.co.uk: Row erupts over Peru's tourist treasure
  5. ↑ 5,0 5,1 (en) news.bbc.co.uk: Bridge stirs the waters in Machu Picchu
  6. ↑ (en) news.bbc.co.uk: Peru bans flights over Inca ruins

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • Bingham, Hiram: Machu Picchu a Citadel of the Incas. Hacker Art Books, New York, 1979 [1930].
  • Burger, Richard and Lucy Salazar (eds.): Machu Picchu: Unveiling the Mystery of the Incas. Yale University Press, New Haven, 2004.
  • Frost, Peter: Machu Picchu Historical Sanctuary. Nueves Imágines, Lima, 1995.
  • KENNIS, 1980, ISBN 0798108231, volume 1, bl. 127
  • Reinhard, Johan: Machu Picchu: The Sacred Center. Lima: Instituto Machu Picchu (2nd ed.), 2002.
  • Wright, Kenneth and Alfredo Valencia: Machu Picchu: A Civil Engineering Marvel. ASCE Press, Reston, 2000.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]

Gidse

[wysig | wysig bron]