Misdaad en Straf

Misdaad en Straf
Oorspronklike titelПреступление и наказание
SkrywerFjodor Dostojefski
LandVlag van Rusland Rusland
TaalRussies
GenreFilosofiese roman
UitgewerDie Russiese Boodskapper
(as reeks)
Uitgegee1866;
boekvorm 1867
Letterkunde-portaal

Misdaad en Straf (Russies voor die taalhervorming: Преступленіе и наказаніе; ná die hervorming: Преступление и наказание, Afrikaanse transkripsie: Prestoeplenije i nikazanije; Russiese uitspraak: [prʲɪstʊˈplʲenʲɪje ɪ nəkɐˈzanʲɪje]) is 'n roman deur die Russiese skrywer Fjodor Dostojefski. Dit is die eerste keer gedurende 1866 in twaalf maandelikse uitgawes in die letterkundige tydskrif Die Russiese Boodskapper gepubliseer.[1] Dit is later in 'n enkele bundel uitgegee. Dit is die tweede van Dostojefski se vollengteromans ná sy tien jaar lange ballingskap in Siberië. Misdaad en Straf word beskou as die eerste groot roman van sy "volwasse periode".[2] Sedert die publikasie daarvan is dit geprys as een van die grootste prestasies in wêreldletterkunde.

Raskolnikof en Marmeladof. Illustrasie deur Michail Petrowitsj Klodt, 1874.

Misdaad en Straf fokus op die geestelike angs en morele dilemmas van Rodion Raskolnikof, 'n verarmde oudstudent in Sint Petersburg wat 'n plan uitdink om 'n gewetenlose pandjieshouer vir haar geld te vermoor. Voor die moord glo Raskolnikof hy sal hom met die geld van armoede kan bevry en groot dade verrig. Nadat die moord egter eers gepleeg is, is hy verward, paranoïes en gewalg as gevolg van wat hy gedoen het. Sy regverdiging daarvoor verbrokkel heeltemal terwyl hy met sy skuld en afgryse worstel en in die werklike wêreld met die gevolge van die daad gekonfronteer word.

Agtergrond

[wysig | wysig bron]
Die tweede aflewering van Misdaad en Straf in Die Russiese Boodskapper.

Dostojefski het in die somer van 1865 die idee vir Misdaad en Straf gekry na aanleiding van die saak van Pierre Francois Lacenaire. Hy het destyds aan 'n ander projek gewerk getiteld Die Dronkaards, wat handel oor "die huidige plaag van dronkenskap … [met] al die gevolge daarvan, veral die dilemma van 'n gesin en die grootmaak van kinders in die omstandighede, ens., ens." Hierdie tema, wat rondom die verhaal van die Marmeladof-familie gesentreer is, vorm die grondslag van die verhaal van Raskolnikof en sy misdaad.[3]

Dostojefski het destyds groot bedrae aan krediteure geskuld en terselfdertyd probeer om die gesin van sy broer Michail, wat vroeg in 1864 dood is, by te staan. Nadat alle ander opsies misluk het, het Dostojefski hom as laaste toevlug tot die uitgewer Michail Katkof gewend en 'n voorskot gevra[4] vir ’n verhaal of novelle (het het toe nog nie aan 'n roman gedink nie)[5] in Katkof se maandelikse tydskrif Die Russiese Boodskapper. Dit was 'n gesogte publikasie wat enig in sy soort was, en die uitlaatklep vir Iwan Toergenef sowel as Leo Tolstoi. Dostojefski, wat in die vroeë 1860's in verskeie polemieke met Katkof betrokke was, het nog nooit tevore iets in die tydskrif gepubliseer nie. In 'n brief aan Katkof wat in September 1865 geskryf is, het Dostojefski aan hom verduidelik dat die werk handel oor 'n jong man wat hom oorgee aan "sekere vreemde, 'onafgehandelde' idees, wat maar nog in die lug ronddryf".[6] Hy het beplan om die morele en sielkundige gevare van die ideologie van "radikalisme" te ondersoek, en het gemeen dat die konserwatiewe Katkof van die projek sou hou.[7] In briewe wat in November 1865 geskryf is, het 'n belangrike konsepverandering plaasgevind: "Die verhaal het 'n roman geword". Van toe af is na Misdaad en Straf as 'n roman verwys.[8]

Aan die einde van November was daar reeds baie geskryf en gereed; ek het dit alles verbrand; ek kan dit nou bely. Ek het nie daarvan gehou nie. 'n Nuwe vorm, 'n nuwe plan het my opgewonde gemaak, en ek het weer van voor af begin.

— Dostojefski se brief aan sy vriend Alexander Wrangel in Februarie 1866[9]

In die volledige uitgawe van Dostojefski se werk wat in die Sowjetunie gepubliseer is, het die redakteurs die skrywer se notaboeke vir Misdaad en Straf weer saamgestel in 'n reeks wat min of meer ooreenstem met die verskillende stadia van die skryf van die roman. As gevolg van hierdie werk bestaan daar nou 'n fragmentariese werkkonsep van die verhaal, of novelle, soos dit aanvanklik bedink is, sowel as twee ander weergawes van die teks. Dit word onderskei as die "Wiesbaden-uitgawe", die "Petersburg-uitgawe" en die "finale plan", wat die verskuiwing behels van 'n eerstepersoons- na die eietydse derdepersoonsvertellingsvorm wat deur Dostojefski bedink is.[10] Die "'Wiesbaden-uitgawe" fokus geheel en al op die morele en sielkundige reaksies van die verteller ná die moord. Dit stem rofweg ooreen met die verhaal wat Dostojefski in sy brief aan Katkof beskryf het, en is geskryf in die vorm van 'n dagboek, wat ooreenstem met wat uiteindelik deel 2 sou word.[11]

Ek het [hierdie hoofstuk] met opregte inspirasie geskryf, maar miskien is dit nie goed nie; die vraag is nie die letterkundige waarde daarvan nie, hulle is bekommerd oor die moraliteit daarvan. Hier was ek reg – niks was teen die moraliteit nie; dit is net die teenoorgestelde, maar hulle het dit anders gesien en, wat meer is, ook spore van nihilisme gesien … Ek het dit teruggeneem, en die hersiening van 'n groot hoofstuk het my minstens drie nuwe hoofstukke se werk gekos, te oordeel na die inspanning en die vermoeiing; maar ek het dit reggemaak en teruggegee.

— Dostojefski se brief aan A.P. Miljoekof[12]

Waarom Dostojefski besluit het om sy aanvanklike weergawe te laat vaar bly egter net bespiegeling. Volgens Joseph Frank "is een moontlikheid dat sy protagonis buite die grense wat oorspronklik vir hom bedoel was, begin ontwikkel het".[13] Die notaboeke dui aan dat Dostojefski bewus geword het van die ontstaan van nuwe aspekte van Raskolnikof se karakter namate die intrige ontwikkel het, en dat hy die roman gestruktureer het in ooreenstemming met hierdie "metamorfose".[14] Die finale weergawe van Misdaad en Straf het eers vorm gekry toe Dostojefski in November 1865 besluit het om sy roman in die derde persoon te skryf. Hierdie verskuiwing was die kulminasie van 'n lang stryd wat teenwoordig was in al die vroeë stadiums van samestelling.[15] Nadat hy eers finaal besluit het, het Dostojefski van voor af begin skryf, en kon hy gedeeltes van die vroeë manuskrip maklik in die finale teks integreer. Frank sê dat hy nie, soos wat hy aan Wrangel vertel het, alles wat hy vroeër geskryf het verbrand het nie.[16]

Dostojefski was onder groot druk om Misdaad en Straf betyds te voltooi, aangesien hy terselfdertyd betrek is om "Die Dobbelaar" af te handel vir Stellofski, wat strawwe voorwaardes gestel het. Anna Snitkina, 'n stenograaf wat later Dostojefski se vrou geword het, was van groot hulp tydens hierdie moeilike taak.[17] Die eerste deel van Misdaad en Straf het in die Januarie 1866-uitgawe van Die Russiese Boodskapper verskyn en die laaste deel in Desember 1866.[18]

Karakters

[wysig | wysig bron]
Karaktername
Russiese
en gelatiniseerde naam
Voornaam, bynaam Patroniem Van
Родиóн
Rodion 		Ромáнович
Romanowitsj 		Раскóльников
Raskolnikof
Авдо́тья
Awdotja 		Ромáновна
Romanowna 		Раскóльникова
Raskolnikowa
Пульхери́я
Poelcheria 		Алексáндровна
Aleksandrowna
Семён
Semjon 		Захáрович
Zacharowitsj 		Мармелáдов
Marmeladof
Со́фья, Со́ня, Со́нечка
Sofja, Sonja, Sonetsjka 		Семёновна
Semjonowna 		Мармелáдова
Marmeladowa
Катери́на
Katerina 		Ивáновна
Iwanowna
Дми́трий
Dmitri 		Проко́фьич
Prokófitsj 		Вразуми́хин, Разуми́хин
Wrazoemichin, Razoemichin
Праско́вья
Praskowja 		Па́вловна
Pawlowna 		Зарницына
Zarnitsina
Арка́дий
Arkadi 		Ива́нович
Iwanowitsj 		Свидрига́йлов
Swidrigailof
Ма́рфа
Marfa 		Петро́вна
Petrowna 		Свидрига́йлова
Swidrigailowa
Пётр
Pjotr 		Петро́вич
Petrowitsj 		Лу́жин
Loezjin
Андре́й
Andrei 		Семёнович
Semjonowitsj 		Лебезя́тников
Lebezjatnikof
Порфи́рий
Porfiri 		Петро́вич
Petrowitsj
Лизаве́та
Lizaweta 		Ива́новна
Iwanowna
Алёна
Aljona
'n Akuut dui die beklemtoonde lettergreep aan; ë is altyd beklemtoon.

In Misdaad en Straf versmelt Dostojefski die persoonlikheid van sy hoofkarakter, Rodion Romanowitsj Raskolnikof, met sy nuwe antiradikale ideologiese temas. Die belangrikste storielyn behels die pleeg van 'n moord as gevolg van "ideologiese bedwelming", en beeld al die rampspoedige morele en sielkundige gevolge van die moord uit. Raskolnikof se siele- en gewetenswroeging word sentraal geplaas en versigtig verweef met die idees agter sy oortreding; en elke ander deel van die roman skyn daarna die lig op die pynlike dilemma waarin Raskolnikof vasgevang is.[19] Vanuit 'n ander oogpunt is die intrige van die roman nog 'n variasie van 'n konvensionele 19de-eeuse tema: 'n Onskuldige jong plattelander vertrek na die hoofstad om sy heil te soek, waar hy voor korrupsie en die versoeking van die stad swig en alle vorige onskuldige en suiwere kenmerke verloor. Soos Gary Rosenshield opmerk, "Raskolnikof val nie vir die versoekinge van die boonste klasse soos Honoré de Balzac se Rastignac of Stendhal se Julien Sorel nie, maar vir dié van die rasionalistiese Petersburg." [20]

Hoofkarakters

[wysig | wysig bron]
Raskolnikof, deur P.M. Boklefski (1880's).

Raskolnikof (Rodion) is die hoofkarakter, en die roman fokus hoofsaaklik op sy perspektief. Hy is 'n 23-jarige behoeftige man en voormalige student. Hy word in die roman beskryf as "buitengewoon knap, van bogemiddelde lengte, skraal, goed gebou, met mooi donker oë en donkerbruin hare." Miskien is sy treffendste kenmerk egter sy dubbele persoonlikheid. Enersyds is hy koud, apaties en antisosiaal; aan die ander kant kan hy verbasend warm en deernisvol wees. Hy pleeg moord sowel as dade van impulsiewe liefdadigheid. Sy chaotiese interaksie met die eksterne wêreld en sy nihilistiese wêreldbeskouing kan gesien word as oorsake van sy sosiale vervreemding, of die gevolg daarvan.

Ondanks die titel daarvan handel die roman nie soseer oor die misdaad en die formele straf daarvan nie, maar eerder oor die sy interne stryd (uit die boek blyk dit dat sy straf meer uit sy gewete as uit die reg spruit). Omdat hy dink die samelewing sal beter af wees, pleeg Raskolnikof moord met die oortuiging dat hy oor genoeg intellektuele en emosionele krag beskik om die gevolge daarvan te dra [gebaseer op sy verhandeling "Oor Misdaad", dat hy 'n Napoleon is], maar sy skuldgevoel oorweldig hom gou en lei tot sielkundige trauma. Dit is eers in die epiloog dat hy besef wat sy formele straf is, nadat hy besluit het om te bieg en sy vervreemding van die samelewing te beëindig.

Sonja (Sofja Semjonowna Marmeladowa) is die dogter van 'n dronkaard genaamd Semjon Zacharowitsj Marmeladof. Raskolnikof ontmoet hom aan die begin van die roman in 'n taverne. Sy word dikwels as selfopofferend, skaam en onskuldig uitgebeeld, alhoewel sy gedwing word tot prostitusie om haar gesin te help. Raskolnikof sien in haar dieselfde gevoelens van skaamte en vervreemding wat hy ervaar, en sy word die eerste persoon aan wie hy sy misdaad bely. Sy is bewus van sy diep ongelukkigheid en ondersteun hom, al was sy bevriend met een van die slagoffers (Lizaweta). Sonja is 'n belangrike bron van morele krag en rehabilitasie vir Raskolnikof.

Razoemichin, deur P.M. Boklefski (1880).

Razoemichin (Dmitri Prokofitsj) is Raskolnikof se lojale vriend en ook 'n voormalige regstudent. Die karakter is bedoel om 'n versoening voor te stel tussen geloof en rede (razoem; "rede", "intelligensie"). Hy spot dat sy naam eintlik "Wrazoemichin" is – 'n naam wat beteken "om iemand tot bedaring te bring". Hy is eerlik, sterk, vindingryk en intelligent, maar ook ietwat naïef – eienskappe wat vir Raskolnikof van groot belang is in sy desperate situasie. Razoemichin bewonder Raskolnikof se intelligensie en karakter, en weier om enige geloofwaardigheid aan ander se vermoedens te gee. Hy ondersteun hom te alle tye. Hy sorg vir Raskolnikof se gesin toe hulle in Sint Petersburg kom, en raak verlief op Doenja.

Doenja (Awdotja Romanowna Raskolnikowa) – Raskolnikof se pragtige en wilskragtige suster wat as goewernante werk. Sy beplan aanvanklik om met die welgestelde, maar onaangename prokureur Loezjin te trou, en meen dat dit haar in staat sal stel om haar gesin se desperate finansiële situasie te verbeter en uit die kloue van haar voormalige werkgewer Swidrigailof te ontsnap. Haar situasie speel 'n rol in Raskolnikof se besluit om die moord te pleeg. In Sint Petersburg is sy uiteindelik in staat daartoe om uit die kloue van sowel Loezjin as Swidrigailof te ontsnap, en sy trou later met Razoemichin.

Loezjin (Pjotr Petrowitsj) – 'n welgestelde prokureur wat aan die begin van die roman aan Doenja verloof is. Sy motiewe vir die huwelik is twyfelagtig, omdat hy min of meer sê dat hy 'n vrou soek wat heeltemal afhanklik van hom sal wees. Hy belaster en beskuldig Sonja valslik van diefstal in 'n poging om Raskolnikof se verhouding met sy familie skade te berokken. Loezjin verteenwoordig immoraliteit, in teenstelling met Swidrigailof se amoraliteit en Raskolnikof se skeefgetrekte moraliteit.

Swidrigailof (Arkadi Iwanowitsj) – die sensuele, verdorwe en welgestelde voormalige werkgewer en agtervolger van Doenja. Hy luister Raskolnikof se bekentenisse aan Sonja af, en maak gebruik van hierdie kennis om sowel Doenja as Raskolnikof te treiter, maar stel nie die polisie in kennis nie. Ondanks sy skynbare kwaadwilligheid, blyk Swidrigailof vrygewig en deernisvol te wees. Toe Doenja vir hom sê dat sy hom nooit kan liefhê nie (nadat sy hom probeer skiet het), laat hy haar gaan. Hy vertel Sonja dat hy finansiële reëlings getref het vir die Marmeladof-kinders om na 'n weeshuis te gaan, en hy gee aan haar drieduisend roebels, wat haar in staat stel om Raskolnikof na Siberië te volg. Nadat hy die res van sy geld aan sy jeugdige verloofde nagelaat het, pleeg hy selfmoord.

Porfiri Petrowitsj – die hoof van die ondersoekafdeling wat verantwoordelik is vir die oplos van die moorde op Lizaweta en Aljona Iwanowna, en wat saam met Sonja vir Raskolnikof nader daaraan bring om te bieg. Anders as Sonja, doen Porfiri dit op 'n sielkundige manier, en probeer hy om Raskolnikof te verwar en uit te lok. Hy los later hierdie metodes en vra Raskolnikof opreg om vir sy eie beswil te bely.

Ander karakters

[wysig | wysig bron]
  • Poelcheria Aleksandrowna Raskolnikowa – Raskolnikof se naïewe, hoopvolle en liefdevolle moeder. Ná Raskolnikof se vonnis word sy (geestelik en liggaamlik) siek en sterf sy uiteindelik. Sy sinspeel op haar sterfbed daarop dat sy bewus is van haar seun se lot, al het Doenja en Razoemichin dit vir haar weggesteek.
Sonja by 'n sterwende Marmeladof (Igor Grabar, 1894).
  • Semjon Zacharowitsj Marmeladof – 'n hopelose dronkaard met wie Raskolnikof kennis maak terwyl hy nog die moord oorweeg. Raskolnikof word diep ontroer deur sy hartstogtelike, byna ekstatiese bekentenis oor hoe sy alkoholisme gelei het tot die verwoesting van sy lewe en die nood van sy vrou en kinders, en uiteindelik sy dogter Sonja tot prostitusie gedwing het.
  • Katerina Iwanowna Marmeladowa – Semjon Marmeladof se humeurige tweede vrou en stiefma van Sonja. Sy dryf in 'n vlaag van woede vir Sonja tot prostitusie, maar betreur dit later. Sy slaan haar kinders, maar werk ywerig om hul lewenstandaard te verbeter. Sy is behep daarmee om tydens elke beskikbare oomblik te toon dat die lewe in 'n krotbuurt benede haar is. Ná Marmeladof se dood gebruik sy die geld wat Raskolnikof aan haar gee om 'n begrafnis te hou. Uiteindelik sterf sy aan tuberkulose.
  • Andrei Semjonowitsj Lebezjatnikof – Loezjin se utopies-sosialistiese kamermaat wat getuie is tot sy poging om Sonja te blameer en hom daarna blootlê. Hy word reg bewys deur Raskolnikof, die enigste een wat van Loezjin se motiewe bewus is.
  • Aljona Iwanowna – ’n wantrouige ou pandjieshouer wat op genadelose wyse met haar kliënte omgaan. Sy is Raskolnikof se teiken, en hy vermoor haar aan die begin van die boek.
  • Lizaweta Iwanowna – Aljona se gestremde, onskuldige en onderdanige suster. Raskolnikof vermoor haar nadat sy instap onmiddellik nadat Raskolnikof vir Alyona vermoor het. Lizaweta was 'n vriend van Sonja.
  • Zosimof (Зосимов) – 'n vrolike vriend van Razoemichin en 'n dokter wat Raskolnikof versorg. Hy word beskryf as lank en vet met 'n skoon geskeerde gesig en blonde hare.
  • Nastasja Petrowna (Пастасья Петровна) – die vrolike dienskneg van Raskolnikof se huisvriend wat baie omgee vir Raskolnikof en dikwels vir hom kos en drank bring. Sy word beskryf as baie spraaksaam.
  • Nikodim Fomitsj (Никодим Фомич) – die vriendelike polisiehoof.
  • Ilja Petrowitsj (Плья Петрович) – 'n polisiebeampte en Fomitsj se assistent, met die bynaam "Buskruit" as gevolg van sy baie slegte humeur.
  • Aleksander Grigorijewitsj Zamjotof (Александр Григорьевич Замётов) – hoofklerk by die polisiekantoor en vriend van Razoemichin.
  • Praskowja Pawlowna Zarnitsina – Raskolnikof se verhuurder (Pasjenka genoem). Die skaam Praskowja Pawlowna is nie 'n prominente karakter nie. Raskolnikof was verloof aan haar dogter, 'n sieklike meisie wat gesterf het, en Praskowja Pawlowna het hom uitgebreide krediet verleen op grond van hierdie verlowing.
  • Marfa Petrowna Swidrigailowa – die oorlede vrou van Swidrigailof, van wie se moord hy verdink word en wat hy beweer hom as 'n gees besoek. In Poelcheria Aleksandrowna se brief aan haar seun word daar vermeld dat Marfa Petrowna heftig vir Doenja teen Swidrigailof verdedig het en haar aan Loezjin voorgestel het. Sy laat 3 000 roebels aan Doenja na in haar testament.
  • Nikolai Dementjef (Николай Дементьев), ook bekend as Mikolka – 'n huisverwer wat toevallig in die omgewing was ten tyde van die moord en aanvanklik verdink word van die moord. Hy word gedryf deur herinneringe aan die leringe van sy sekte, die Ougelowiges, wat meen dat dit uiters deugsaam is om vir 'n ander persoon se misdaad te ly, en derhalwe erken hy dat hy die moorde gepleeg het.
  • Polina Michailowna Marmeladowa (Полина Михайловна Мармеладова) – die tienjarige aangenome dogter van Semjon Zacharowitsj Marmeladof, en jonger stiefsuster van Sonja, soms bekend as Poletsjka en Polja.

Struktuur

[wysig | wysig bron]

Die roman is in ses dele verdeel, met 'n epiloog. Daar is al verskeie kere kommentaar gelewer op die idee van "intrinsieke dualiteit" in Misdaad en Straf, met die suggestie dat daar 'n mate van simmetrie aan die boek is.[21] Edward Wasiolek, wat aangevoer het dat Dostojefski 'n bekwame vakman was wat baie bewus was van die formele patroon in sy kuns, het die struktuur van Misdaad en Straf vergelyk met 'n "platgemaakte X"

Dele I-III [van Misdaad en Straf] toon die oorwegend rasionele en trotse Raskolnikof, en Dele IV–VI, die opkomende "irrasionele" en nederige Raskolnikof. Die eerste helfte van die roman toon die progressiewe dood van die eerste oorheersende beginsel van sy karakter; die laaste helfte, die progressiewe geboorte van die nuwe oorheersende beginsel. Die punt van verandering kom in die middel van die roman.[22]

Hierdie komposisionele balans word verkry deur middel van die simmetriese verdeling van sekere sleutelepisodes deur die ses dele van die roman. Die herhaling van hierdie episodes in die twee helftes van die roman, soos David Bethea aanvoer, is volgens 'n spieëlagtige-tipe beginsel georganiseer, waardeur die "linkerhelfte" van die roman die "regterhelfte" weerspieël.[21]

Die sewende deel van die roman, die Epiloog, het baie aandag gekry en omstredenheid veroorsaak. Sommige van Dostojefski se kritici het die finale bladsye van die roman as oorbodig, antiklimakties, en onwaardig teenoor die res van die werk gekritiseer,[23] terwyl ander dit verdedig het en verskillende skemas aanbied wat volgens hulle die onvermydelikheid en noodsaaklikheid daarvan verduidelik. Steven Cassedy argumenteer dat "Misdaad en Straf formeel twee afsonderlike, maar nou verwante, dinge is, naamlik 'n bepaalde soort tragedie in die klassieke Griekse vorm en 'n Christelike "opstandingsverhaal".[24] Cassedy kom tot die gevolgtrekking dat "die logiese eise van die tragiese model as sodanig bevredig word sonder die Epiloog in Misdaad en Straf . . . Terselfdertyd, bevat hierdie tragedie 'n Christelike komponent, en die logiese eise van hierdie komponent word slegs bevredig deur die opstanding wat in die Epiloog belowe word."[25]

Temas

[wysig | wysig bron]

Dostojefski se brief aan Katkof onthul die onmiddellike inspirasie waartoe hy getrou gebly het, selfs nadat sy oorspronklike plan ontwikkel het tot 'n veel meer ambisieuse skepping, naamlik: 'n begeerte om die skadelike gevolge teen te staan wat spruit uit die leerstellinge van Russiese nihilisme.[26] In die roman wys Dostojefski op die gevare van utilitarisme en rasionalisme, waarvan die belangrikste idees die radikales geïnspireer het, en wat 'n voortsetting is van die heftige kritiek wat hy alreeds met sy Notas uit die Ondergrondse van stapel gestuur het.[27]

’n Illustrasie vir Misdaad en Straf uit 1893.

Dostojefski het die karakters, dialoog en verhaal in Misdaad en Straf gebruik om 'n argument teen verwestersing te voer en te artikuleer. Hy het dus 'n eienaardige Russiese mengsel van Franse utopiese sosialisme en Benthamitiese utilitarisme aangeval, wat gelei het tot wat revolusionêre soos Nikolai Tsjernisjefski "rasionele egoïsme" noem. Die radikales het geweier om hulself in die bladsye van die roman te herken, aangesien Dostojefski nihilistiese idees tot hul uiterste gevolge gevoer het. Dimitri Pisaref het die idee bespot dat Raskolnikof se idees vereenselwig kan word met die radikales van die tyd. Die radikale doelstellings was altruïsties en humanitêr, maar dit moes bereik word deur op rede te vertrou en die spontane uitvloeiing van Christelike deernis te onderdruk. Tsjernisjefski se utilitaristiese etiek stel voor dat die denke en die wil by die mens onderworpe is aan die wette van die fisiese wetenskap.[28] Dostojefski het geglo dat sulke idees die mens beperk tot 'n produk van fisika, chemie en biologie, en sodoende spontane emosionele reaksies ontken. In sy mees onlangse vorm het die Russiese nihilisme die skepping van 'n elite van voortreflike individue aangemoedig aan wie die toekomshoop toevertrou moes word.[29]

Raskolnikof is 'n voorbeeld van die potensieel rampspoedige gevare wat in so 'n ideaal voorkom. Frank merk op dat "die moraal-sielkundige eienskappe van sy karakter hierdie teenstrydigheid inkorporeer tussen instinktiewe goedhartigheid, simpatie en jammerte enersyds, en andersyds 'n trotse en idealistiese egoïsme wat in 'n minagtende houding teenoor die onderdanige kudde gemanifesteer word."[30] Die innerlike konflik van Raskolnikof in die openingsgedeelte van die roman lei tot 'n utilitaristies-altruïstiese regverdiging vir die voorgestelde misdaad: waarom nie 'n ellendige en "nuttelose" ou geldskieter doodmaak ten einde menslike ellende te verlig nie? Dostojefski wil aantoon dat hierdie utilitaristiese redeneringstyl wydverspreid en alledaags geword het; dat dit geensins die uitvindsel van Raskolnikof se gekwelde en wanordelike verstand was nie.[31] Sulke radikale en utilitaristiese idees help om die aangebore egoïsme van Raskolnikof se karakter te versterk, en help ook om sy minagting vir die laer eienskappe en ideale van die mensdom te regverdig. Hy word selfs gefassineer deur die majestueuse beeld van 'n Napoleontiese persoonlikheid wat, in die belang van die hoër sosiale goedheid, glo dat hy 'n morele reg het om dood te maak. Sy "Napoleon-agtige" plan dryf hom inderdaad tot 'n berekende moord, die uiteindelike afsluiting van sy selfbedrog met utilitarisme.[32]

In sy uitbeelding van Sint Petersburg beklemtoon Dostojefski die haglike omstandighede en die menslike ellende wat voor Raskolnikof se oë afspeel. Hy gebruik Raskolnikof se ontmoeting met Marmeladof om die harteloosheid van Raskolnikof se oortuigings te kontrasteer met 'n Christelike benadering tot armoede en ellendigheid.[31] Dostojefski is van mening dat die morele "vryheid" wat deur Raskolnikof voorgestel word, 'n vreeslike vryheid is "wat geen waardes bevat nie, omdat dit waardes voorafgaan". In die poging om hierdie "vryheid" in homself te bevestig, is Raskolnikof in ewige opstand teen die samelewing, homself en God.[33] Hy dink dat hy selfversorgend en selfstandig is, maar aan die einde "moet sy grenslose selfvertroue verdwyn in die aangesig van iets groters as hyself, en sy selfvervaardigde regverdiging moet verneder word voor die hoër geregtigheid van God."[34] Dostojefski vra vir die herlewing en vernuwing van die "siek" Russiese samelewing deur die herontdekking van sy nasionale identiteit, sy godsdiens en sy wortels.[35]

Styl

[wysig | wysig bron]

Misdaad en Straf is geskryf uit 'n derdepersoon- alwetende perspektief. Dit word hoofsaaklik vanuit die oogpunt van Raskolnikof vertel, maar kan soms oorgaan na die perspektief van ander karakters soos Swidrigailof, Razoemichin, Loezjin, Sonja of Doenja. Hierdie verteltegniek, wat die verteller baie nou laat saamsmelt met die bewussyn en standpunt van die sentrale karakters, was besonder oorspronklik vir die tydvak waarin dit geskryf is. Frank merk op dat Dostojefski se gebruik van tydsverskuiwings van geheue en manipulering van chronologie die latere eksperimente van Henry James, Joseph Conrad, Virginia Woolf en James Joyce voorafgaan. Die laat-19de-eeuse leser was egter gewoond aan meer ordelike en lineêre tipe vertelstyle. Dit het gelei tot die volharding van die legende dat Dostojefski 'n slordige en nalatige skrywer was, en tot opmerkings soos die volgende deur Melchior de Vogüé:

'n Woord … 'n mens kom dit nie eers agter nie, 'n klein feit wat slegs 'n lyn in beslag neem; en dit kom weer vyftig bladsye later ter sprake … [sodat] die kontinuïteit onverstaanbaar word as 'n paar bladsye oorgeslaan word.[36]

Dostojewski maak gebruik van uiteenlopende spraakmaniërismes asook sinne van verskillende lengtes vir verskillende karakters. Diegene wat kunsmatige taal gebruik – byvoorbeeld Loezjin – word geïdentifiseer as onaantreklike mense. Mev. Marmeladof se verstrooide gedagtes word weerspieël in haar taal. In die oorspronklike Russiese teks het die name van die hoofkarakters iets van 'n dubbele betekenis, maar in vertaling gaan die subtiliteit van die Russiese taal oorwegend verlore weens verskille in taalstruktuur en kultuur. Die oorspronklike Russiese titel (Преступление и наказание) is byvoorbeeld nie die direkte ekwivalent van "Misdaad en Straf" nie. Die fisiese beeld van misdaad, as die oorsteek van 'n hindernis of 'n grens, gaan verlore in vertaling, asook die godsdienstige implikasie van oortreding.[37]

Ontvangs

[wysig | wysig bron]
Die Januarie 1866-uitgawe van Die Russiese Boodskapper.

Die eerste deel van Misdaad en Straf, wat in die Januarie- en Februarie-uitgawes van Die Russiese Boodskapper gepubliseer is, het openbare sukses behaal. In sy memoires onthou die konserwatiewe bellettris Nikolai Strachof dat Misdaad en Straf in Rusland die letterkundige sensasie van 1866 was.[38][39] Tolstoi se roman Oorlog en Vrede is in dieselfde tyd as Misdaad en Straf in Die Russiese Boodskapper opgesom.

Die roman het spoedig kritiek van liberale en radikale kritici ontvang. G.Z. Jelisejef het tot die verdediging van die Russiese studentekorporasies gekom en homself afgevra: "Was daar al ooit 'n geval waar 'n student moord pleeg ter wille van roof?" Pisaref, bewus van die artistieke waarde van die roman, het Raskolnikof as 'n produk van sy omgewing beskryf en aangevoer dat die hooftema van die werk armoede en die resultate daarvan was. Hy het die uitnemendheid van die roman gemeet aan die akkuraatheid waarmee Dostojefski die hedendaagse maatskaplike werklikheid uitgebeeld het, en gefokus op wat hy as teenstrydighede in die storielyn van die roman beskou. Strachof het Pisaref se bewering dat die tema van omgewingsgebaseerde determinisme noodsaaklik vir die roman was, verwerp en daarop gewys dat Dostojefski se houding teenoor sy held simpatiek was: "Dit is nie 'n bespotting van die jonger geslag nie, ook nie 'n verwyt of 'n beskuldiging nie – dit betreur dit."[40] Solowjof was van mening dat die betekenis van die roman, ondanks die algemene mislukking daarvan, duidelik en eenvoudig is: 'n Man wat homself beskou as "iemand wat kan oorstap en so te sê die sprong neem", ontdek dat wat volgens sy eie siening 'n intellektueel en selfs moreel verantwoordbare oortreding van 'n arbitrêre wet was, later ingevolge sy gewete "'n sonde, 'n skending van innerlike morele geregtigheid was … dat die ingekeerde sonde van die 'eie ek' en absolute vooropstelling van slegs jou eie belange slegs gebreek kan word deur 'n innerlike daad van selfverloëning."[41]

Die vroeë Simboliese beweging wat die Russiese letterkunde in die 1880's oorheers het, het meer te doen gehad met estetika as die werklike realisme en intellektualiteit van Misdaad en Straf, maar 'n neiging tot mistisisme onder die nuwe generasie Simboliste in die 1900's het gelei tot die herwaardering van die roman as die aanspreek van die dialektiek van gees en materie.[42] In die karakter van Sonja (Sofja Semjonowna) het hulle 'n beliggaming gesien van beide die Ortodokse vroulike beginsel van hagia sophia (heilige wysheid) – "tegelyk seksueel en onskuldig, verlossend in beide haar lyding en haar eerbied vir lyding", en die belangrikste vroulike godheid van Russiese folklore mat sira zemlja (vogtige moeder aarde).[43] Raskolnikof is 'n "seun van die aarde" wie se egoïstiese strewes hom lei tot idees en optredes wat hom vervreem van die bron van sy krag, en hy moet voor haar buig voordat sy hom van die vreeslike las van sy skuld kan verlig.[44] Die filosoof en die Ortodokse teoloog Nikolai Berdjajef het Solowjof en die Simboliste se gevoel van die spirituele betekenis van die roman gedeel, en dit gesien as 'n illustrasie van die moderne era se hubris en selfvoldaanheid en selfingenomenheid, of wat hy "selfmoord van die mens" noem. Raskolnikof beantwoord die vraag of hy die reg het om alleenlik met verwysing na sy eie arbitrêre wil te moor, maar volgens Berdjajef is dit vrae wat slegs deur God beantwoord kan word, en "hy wat nie buig voor daardie hoër gesag nie, vernietig sy medemens en vernietig homself: Dit is die betekenis van Misdaad en Straf".[45]

'n 1883-illustrasie vir Misdaad en Straf.

Misdaad en straf is beskou as 'n belangrike werk in 'n aantal Europese kultuurbewegings uit die 20ste eeu, veral die Bloomsbury-, psigoanalise- en eksistensialistiese groepe. Van die skrywers wat met die Bloomsbury-groep verbind word, het Virginia Woolf, John Middleton Murry en DH Lawrence die werk bespreek. Freud het Dostojefski se werk hoog aangeslaan, en baie van sy volgelinge het probeer om psigoanalitiese interpretasies aan Raskolnikof toe te dig.[46] Onder die eksistensialiste het veral Sartre en Camus Dostojefski se invloed erken.[47]

Die verwantskap van Misdaad en Straf met sowel godsdienstige mistisisme as psigoanalise het gelei tot die onderdrukking van die bespreking in Sowjet-Rusland: Interpretasies van Raskolnikof was geneig om in lyn te wees met Pisaref se idee van reaksie op onregverdige sosio-ekonomiese toestande.[48] 'n Uitsondering hierop was die werk van Michail Bachtin, wat deur baie kommentators as die oorspronklikste en insiggewendste ontleder van Dostojefski se werk beskou is. In Problems of Dostoevsky's Poetics argumenteer Bachtin dat pogings om Dostojefski se karakters vanuit die oogpunt van 'n bestaande filosofie te begryp, of as geïndividualiseerde 'objekte' wat sielkundig geanaliseer moet word, altyd die unieke "artistieke argitektoniese aard of struktuur" van sy werke sal binnedring.[49] In sulke gevalle is beide die kritiese benadering en die veronderstelde doel van ondersoek "monologies": alles word beskou as dat dit plaasvind binne die raamwerk van 'n enkele oorkoepelende perspektief, hetsy dié van die kritikus of dié van die skrywer. Dostojefski se kuns, argumenteer Bachtin, is inherent 'dialogies': Gebeure gaan voort op die basis van interaksie tussen selfbevestigende, subjektiewe stemme, dikwels binne die bewussyn van 'n individuele karakter, soos die geval is met Raskolnikof. Raskolnikof se bewussyn word uitgebeeld as 'n stryd vir al die botsende idees wat uitdrukking vind in die roman: Almal en alles wat hy teëkom, word weerspieël en gesplits in 'n interne monoloog wat die vorm van dialoog aanneem.[50] Hy het eksterne verhoudings verwerp en in plaas daarvan die pynlike interne dialoog gekies; net Sonja kan ondanks sy wreedheid aanhou om aanklank by hom te vind. Sy dialoog met Sonja is al wat hom in staat stel om terug oor "die drempel te beweeg na die werklike kommunikasie (bekentenis en openbare verhoor) – nie uit skuld nie, want hy vermy die erkenning van sy skuld, maar vanweë moegheid en eensaamheid, want hierdie versoenende stap is die enigste manier waarop verligting gebring kan word en waarop ontsnap kan word van die kakofonie en geraas van 'n oneindige, voortgesette innerlike dialoog."

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ University of Minnesota – Study notes for Crime and Punishment – besoek op 1 Mei 2006
  2. ↑ Frank (1995), bl. 96
  3. ↑ Yousef, About Crime and Punishment
    * Fanger (2006), bl. 17–18
  4. ↑ Frank (1994), bl. 168
  5. ↑ Frank, bl. 170
    * Peace (2005), bl. 8
    * Simmons (2007), bl. 131
  6. ↑ Miller (2007), bl. 58
    * Peace (2008), bl. 8
  7. ↑ Frank (1994), bl. 179
  8. ↑ Miller (2007), bl. 58–59
  9. ↑ Miller (2007), bl. 58
  10. ↑ Dostojefski het aanvanklik vier eerstepersoonsplanne oorweeg: memoires wat deur Raskolnikof geskryf is, sy bekentenis wat agt dae ná die moord aangeteken is, sy dagboek wat vyf dae ná die moord begin is, en 'n gemengde vorm waarin die eerste helfte in die vorm van memoires, en die tweede helfte in die vorm van 'n dagboek (Rosenshield (1973), bl. 399) geskryf is.
  11. ↑ Carabine (2000), bl. x
    * Frank (1994), bl. 170–72
    * Frank (1995), bl. 80
  12. ↑ Frank (1994), bl. 185
  13. ↑ Frank (1994), 174
  14. ↑ Frank (1994), bl. 177
  15. ↑ Frank (1994), bl. 179–80, 182
  16. ↑ Frank (1994), bl. 170, 179–80, 184
    * Frank(1995), bl. 93
    * Miller (2007), bl. 58–59
  17. ↑ Frank (1995), bl. 39
    * Peace (2005), bl. 8
  18. ↑ Simmons (2007), bl. 131
  19. ↑ Frank (1995), 97
  20. ↑ Rosenshield (1978), 76. Sien ook Fanger (2006), 21
  21. ↑ 21,0 21,1 Davydov (1982), bl. 162–63
  22. ↑ "On the Structure of Crime and Punishment," in: PMLA, Maart 1959, vol. LXXIV, No. 1, bl. 132–33.
  23. ↑ Michail Bachtin beskou byvoorbeeld die Epiloog as onwaardig van die res van die boek (Wellek (1980), bl. 33).
  24. ↑ Cassedy (1982), bl. 171
  25. ↑ Cassedy (1982), bl. 187
  26. ↑ Frank (1995), bl. 100
  27. ↑ Donald Fanger glo dat "Misdaad en Straf weinig gedoen het omdat dit die polemiek voortgesit het, en daardeur die tragedie van nihilisme in Raskolnikof geïnkarneer het en in Lebezjatnikof gekarikaturiseer het en, gedeeltelik, ook in Loezjin". (Fanger (2006), bl. 21 – sien ook Frank (1995), bl. 60; Ozick (1997), 114; Sergeyef (1998), 26).
  28. ↑ Frank (1995), bl. 100–01
    * Hudspith (2003), bl. 95
  29. ↑ Pisaref het die buitelyne van 'n nuwe proto-Nietzscheaanse held geskets. (Frank (1995), bl. 100–01; Frank (2002), bl. 11).
  30. ↑ Frank (1995), bl. 101
  31. ↑ 31,0 31,1 Frank (1995), bl. 104
  32. ↑ Frank (1995), p. 107
    * Sergeyef (1998), bl. 26
  33. ↑ Wasiolek (2005), bl. 55
  34. ↑ Wladimir Solowjof soos aangehaal deur McDuff (2002), bl. xiii–xiv
    * Peace (2005), bl. 75–76
  35. ↑ McDuff (2002), bl. xxx: "Dit is die voortgesette nasporing van hierdie tema van 'n 'Russiese siekte' van geestelike oorsprong en die genesing daarvan, wat die skrywer se karakterisering daarvan as 'n 'Ortodokse roman' regverdig."
    * Wasiolek (2005), bl. 56–57
  36. ↑ Frank (1994), bl. 184
    * Frank (1995), bl. 92–93
  37. ↑ Morris (1984), bl. 28
    * Peace (2005), bl. 86
    * Stanton–Hardy (1999), bl. 8
  38. ↑ McDuff, bl. x–xi
  39. ↑ McDuff, bl. x–xi
  40. ↑ Jahn, Dostoevsky's Life and Career
    * McDuff, bl. xi–xii
  41. ↑ Solowjof se gedenktoespraak (1881), aangehaal deur McDuff (2002), bl. xii–xiii
  42. ↑ Cox, Gary (1990). bl. 14–15
  43. ↑ Cox, Gary (1990). bl. 15
  44. ↑ Cox, Gary (1990). bl. 15–16
  45. ↑ Cox, Gary (1990). bl. 17
  46. ↑ In "Raskolnikov's transgression and the confusion between destructiveness and creativity" bespreek Richard Rosenthal Raskolnikof se misdaad in terme van die projeksie van intra-psigiese geweld: "Raskolnikof is van mening dat frustrasie en pyn vermy kan word deur dié deel van die geestesapparaat aan te val wat hulle kan waarneem. Gedagtes word behandel as ongewenste dinge, slegs geskik vir uitsetting. Sulke patologiese projeksie-identifikasie lei tot gewelddadige fragmentering en die disintegrasie van die persoonlikheid; die ontruimde deeltjies word ervaar asof hulle 'n onafhanklike lewe van buite af bedreig." Uit Do I Disturb the Universe (red. James Grotstein) (1981). Caesura Press. bl. 200
  47. ↑ Cox, Gary (1990). bl. 18–21
  48. ↑ Cox, Gary (1990). bl. 22
  49. ↑ Bachtin, Michail (1984). Problems of Dostoevsky's Poetics. bl. 9
  50. ↑ Bachtin (1984). bl. 74–75

Skakels

[wysig | wysig bron]