Mongoolse Cyrilliese skrif

Die naam Mongolië (Mongol) in Cyrilliese skrif.

Die Mongoolse Cyrilliese skrif (Mongools: Монгол Кирилл үсэг, Mongol kirill üseg) is die skryfstelsel wat in die hedendaagse staat Mongolië gebruik word vir die standaarddialek van Mongools. Dit het ’n grootliks fonemiese ortografie, wat beteken daar is ’n redelike ooreenkoms tussen die geskrewe letters en die klanke. Die skrif is nie as ’n skryfstelsel aanvaar in Binne-Mongolië in China nie; daar word die tradisionele Mongoolse skrif steeds gebruik.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Mongoolse Cyrillies is die mees onlangse van baie skryfstelsels wat al vir Mongools gebruik is. Dit is ’n Cyrilliese alfabet soortgelyk aan dié wat vir Bulgaars en Russies gebruik word, maar het twee bykomende letters: Өө (getranslitereer as ö) en Үү (ü).

Dit is in die 1940's onder Sowjet-invloed in Mongolië begin gebruik ná ’n kort tydperk waarin die Latynse alfabet gebruik is. Ná die Mongoolse demokratiese rewolusie van 1990 is kortliks oorweeg om weer die tradisionele Mongoolse skrif te gebruik, maar dit is nooit gedoen nie. Laasgenoemde skrif is ’n verpligte vak op skool en raak geleidelik gewilder.[1] Dit is egter ’n hoogs uitsonderlike vertikale skrif en anders as byvoorbeeld die Sjinese skrif, kan dit nie maklik aangepas word om horisontaal te skryf nie, en dit is die groot nadeel daarvan. Die Cyrilliese skrif word dus gebruik in die alledaagse lewe en op die internet.

Beskrywing

[wysig | wysig bron]

Die Cyrilliese alfabet wat vir Mongools gebruik word, lyk soos volg (met geleende klanke tussen hakies):

Pos. Cyrillies Braille Naam IFA[2] ISO 9 Standaard-transliterasie
(MNS 5217:2012)[3]		 Library of
Congress
1 Аа а a а
2 Бб бэ p, pʲ b
3 Вв вэ w̜, w̜ʲ v
4 Гг гэ ɡ, ɡʲ, ɢ g
5 Дд дэ t, tʲ d
6 Ее е ji~jө e ye e
7 Ёё ё jɔ ë yo ë
8 Жж жэ tʃ ž j zh
9 Зз зэ ts z
10 Ии и i i
11 Йй хагас и i j i ĭ
12 Кк ка kʰ, kʲʰ, x, xʲ k
13 Лл эл ɮ, ɮʲ l
14 Мм эм m, mʲ m
15 Нн эн n, nʲ, ŋ n
16 Оо о ɔ o
17 Өө ө ө~o ô ö
18 Пп пэ pʰ, pʰʲ p
19 Рр эр r, rʲ r
20 Сс эс s s
21 Тт тэ tʰ, tʰʲ t
22 Уу у ʊ u
23 Үү ү u ü
24 Фф фэ, фа, эф f, pʰ f
25 Хх хэ, ха x, xʲ h kh
26 Цц цэ tsʰ c ts
27 Чч чэ tʃʰ č ch
28 Шш ша, эш ʃ š sh
29 Щщ ща, эшчэ (ʃt͡ʃ)[4] ŝ sh shch
30 Ъъ хатуугийн тэмдэг none ʺ i ı
31 Ыы эр үгийн ы i y
32 Ьь зөөлний тэмдэг ʲ ʹ i
33 Ээ э e~i è e ê
34 Юю ю jʊ, ju û yu iu
35 Яя я ja â ya ia

Үү en Өө word soms geskryf as Її (of Vv) en Єє onderskeidelik[5] wanneer ’n Russiese toetsbord gebruik word of die letters nie op die toetsbord beskikbaar is nie.

Lang aanvangsklinkers en volle nie-aanvangsklinkers word met ’n dubbele letter geskryf; kort aanvangsklinkers en ingelaste nie-aanvangsklinkers word met ’n enkele letter geskryf. Al die klinkers behalwe у en ү kan ook ’n schwa en sero verteenwoordig in lettergrepe wat nie aanvangslettergrepe is nie. ’n Gepalataliseerde medeklinker word aangedui met die klinkers и (i), е (je), ё (jo), я (ja) en ю (joe) of die sagte teken ь (') ná die medeklinker. Щ word nooit in Mongools gebruik nie, behalwe in Russiese leenwoorde.[6]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Монгол бичиг XXI зуунд хэлэлцүүлгээс уриалга гаргалаа" (in Mongools). GoGo.mn. 13 Mei 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Junie 2019. Besoek op 20 Februarie 2012.
  2. ↑ Svantesson, Jan-Olof, Anna Tsendina, Anastasia Karlsson, Vivan Franzén. 2005. The Phonology of Mongolian. New York: Oxford University Press: 30-40.
  3. ↑ "Монгол кирил үсгийн латин хөрвүүлгийн шинэ стандарт батлагдлаа" (in Mongools). GoGo.mn. 18 Februarie 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Augustus 2019. Besoek op 20 Februarie 2012.
  4. ↑ www.Omniglot.com
  5. ↑ Sühbaatar, B. "Mongol helnij kirill üsgijg latin üsgeer galiglah tuhaj" (in Mongools). InfoCon. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 November 2019. Besoek op 3 Januarie 2009.
  6. ↑ Svantesson et al. 2005: 30-40.