Nefertiti

Die borsstuk van Nefertiti (Neues Museum, Berlyn).

Neferneferoeaten Nefertiti (omstreeks 1370-1330 v.C.) was die hoofvrou van Achenaten, ’n Egiptiese farao. Sy en haar man is bekend vir hul godsdiensrevolusie waarin hulle net een god, Aten, of die sonskyf, aanbid het.

Neferneferoeaten Nefertiti (Nfr nfrw itn Nfr.t jy.tj) in hiërogliewe

Achenaten het regeer tydens wat moontlik die rykste tydperk van Antieke Egipte was.^[1] Sommige geleerders glo Nefertiti het vir ’n rukkie as Neferneferoeaten regeer ná haar man se dood en voordat Toetankamen die troon bestyg het, hoewel dié feit betwis word.^[2]

Sy het baie titels gehad soos Erfprinses (iryt-p`t); Dame van Grasie (nbt-im3t), Meesteres van die Twee Lande (nbt-t3wy), Groot Koninklike Vrou, Sy Geliefde (hmt-niswt-‘3t meryt.f), Meesteres van Bo- en Benede-Egipte (hnwt-Shm’w-mhw), ens.^[3]

Nefertiti het beroemd geword danksy haar borsstuk (foto regs), wat nou in die Neues Museum in Berlyn is. Dit is een van die mees gekopieerde werke van Antieke Egipte en is waarskynlik gemaak deur die beeldhouer Toetmoses; dit is in sy werkwinkel ontdek. Dit is ’n uitstekende voorbeeld van die begrip wat Antieke Egiptenare gehad het van die realistiese proporsies van ’n gesig.

Lewe

’n Staande of lopende Nefertiti, gemaak van kalksteen. (Oorspronklik uit Amarna, en nou in die Ägyptisches Museum in Berlyn.)

Daar is verskeie teorieë oor Nefertiti se herkoms, maar nie een is nog bevestig nie. Sy verskyn in Thebe vir die eerste keer in tonele. In die beskadigde tombe TT188 van die koninklike butler Parennefer word die nuwe koning, Amenhotep IV, vergesel van ’n koninklike vrou; dit is vermoedelik ’n vroeë uitbeelding van Nefertiti. Die koning en koningin word uitgebeeld waar hulle die god Aten aanbid. In tombe TT55 van die visier Ramose staan Nefertiti agter Amenhotep IV in ’n muurskildering van ’n seremonie vir die visier.^[4]

’n Nabyskoot van ’n kalksteenreliëf wat wys hoe Nefertiti ’n vroulike gevangene slaan (Museum of Fine Arts, Boston).

Gedurende sy eerste jare in Thebe het Achenaten (toe nog bekend as Amenhotep IV) verskeie tempels by Karnak laat bou. Een van die geboue, die Huis van Benben, is aan Nefertiti gewy. Sy word uitgebeeld saam met haar dogter Meritaten, en in sommige tonele verskyn ’n ander dogter, Meketaten, ook. Op die klipstene word Nefertiti amper twee keer soveel as haar man uitgebeeld. Sy staan soms agter haar man in ’n ondersteunende rol tydens offerandes, maar sy verskyn ook in tonele wat normaalweg die voorreg van die koning sou wees. Sy word uitgebeeld waar sy vyande verslaan, en haar troon is versier met gevange vyande.^[5]

In die vierde jaar van sy bewind het Amenhotep IV sy hoofstad na Achetaten (die moderne Amarna) geskuif. In sy vyfde jaar het hy sy naam amptelik na Achenaten verander en Nefertiti was sedertdien bekend as Neferneferoeaten Nefertiti. Die naamsverandering weerspieël die toenemende belangrikheid van die kultus van Aten. Daarmee het Egipte se godsdiens van politeïsme verander in wat beskryf kan word as monolatrie (wanneer verskeie gode erken word, maar net een aangeroep word asof hy die enigste god is).^[6]

Die grensstele van jaar 4 en 5 sit die nuwe stad se grense uiteen en suggereer dat Achenaten sy hoofstad min of meer in dié tyd geskuif het. Die stad Achetaten het verskeie groot opelugtempels gehad wat aan Aten gewy was. Nefertiti en haar gesin sou in die Groot Koninklike Paleis in die middel van die stad gewoon het, asook in die Noordelike Paleis. Hulle verskyn op baie tonele in dié paleise en in die tombes van die adellikes.

Die presiese datum waarop Nefertiti met Achenaten getrou en die koningin van Egipte geword het, is onseker. Hul ses bekende dogters (en geskatte geboortedatums) was:^[4]

• Meritaten: nie later as jaar 1 nie; sy was moontlik later farao Neferneferoeaten.
• Meketaten: jaar 4.
• Anchesenamen/Anchesenpaaten; later Toetankamen se vrou.
• Neferneferoeaten Tasjerit: jaar 8; moontlik later farao Neferneferoeaten.
• Neferneferoere: jaar 9.
• Setepenre: jaar 11.

Meketaten is vermoedelik in jaar 13 of 14 dood. Nefertiti, Achenaten en drie prinsesse word gewys waar hulle oor haar rou.^[7] Dit lyk of Nefertiti kort daarna van die toneel af verdwyn.^[4]

Dood

Nefertiti, met die titel Meesteres van die Twee Lande, aanbid die god Aten (Ashmolean-museum, Oxford).

Ou teorieë

Voor 2012 het Egiptoloë gedink Nefertiti het omstreeks die 12de jaar van Achenaten se bewind uit die historiese rekords verdwyn, sonder ’n verdere woord oor haar. Verduidelikings het ingesluit ’n skielike dood, deur ’n pes wat die stad getref het of weens ’n ander natuurlike oorsaak. Dié teorie is gebaseer op die ontdekking van verskeie skerwe van begrafnisfigure waarop Nefertiti se naam staan (hulle is nou in die Louvre en Brooklyn-museum).

’n Vorige teorie, dat sy in onguns geraak het, is verkeerd bewys toe besef is monumente van ’n koningin van Achenaten wat vernietig is, was dié van Kija.^[8]

Gedurende Achenaten se bewind (en dalk daarna) het Nefertiti ongekende mag gehad. Teen die 12de jaar van sy bewind is daar tekens dat sy dalk tot medeheerser verhef is,^[9] met ’n status gelykstaande aan dié van die farao.

Daar is ’n moontlikheid dat sy die heerser Neferneferoeaten was. Volgens sekere teorieë het sy ’n invloed uitgeoefen op die jonger koninklikes. As dit die geval is, moes sy omstreeks die 3de jaar van Toetankamen se bewind gesterf het (1331 v.C.); in dié jaar het Toetankaten sy naam na Toetankamen verander. Dit bewys hy het amptelik teruggekeer na die aanbidding van Amoen. Die hoofstad is ook toe teruggeskuif na Thebe.^[2]

Nuwe teorieë

In 2012 is ’n inskripsie ontdek van die 16de jaar, 3de maand en 15de dag van Achenaten se bewind waarop die teenwoordigheid genoem word van die "Groot Koninklike Vrou, Sy Geliefde, Meesteres van die Twee Lande, Neferneferoeaten Nefertiti".^[10][11] Die skaars leesbare teks van vyf reëls "noem ’n bouprojek in Amarna" (Achenaten se hoofstad).^[12][13] Die inskripsie is ontdek in ’n kalksteengroef by Deir Aboe Hinnis, net noord van Deir el-Bersja, wat noord van Amarna geleë is.^[14][15] Volgens Athena van der Perre beteken die inskripsie beide Achenaten en Nefertiti het nog gelewe in die 16de jaar van Achenaten se bewind en dat hulle nog dieselfde posisie gehad het as aan die begin van sy bewind. "Daarom is dit nodig om te herbesin oor die laaste jare van die Amarna-tydperk."^[16]

Dié jaar was die tweede laaste jaar van Achenaten se bewind en dit wys hy het steeds alleen regeer, met sy vrou aan sy sy. Dus moet die bewind van die vroulike farao bekend as Neferneferoeaten geplaas word tussen die dood van Achenaten en die troonbestyging van Toetankamen. Sy het die bynaam "Doeltreffend vir Haar Man" gebruik in een van haar cartouches,^[17] wat beteken sy was óf Nefertiti óf haar dogter Meritaten (wat met farao Smenchkare getroud was).

Identifikasie

’n Portretstudie van Nefertiti.

Daar is baie teorieë oor haar dood en begrafnis, maar tot nou is die mummies van hierdie beroemde koningin, haar ouers of haar kinders nog nie ontdek en amptelik geëien nie. In 1898 het die argeoloog Victor Loret twee vroulike mummies in die tombe van Amenhotep II (KV35) in die Vallei van die Konings ontdek. Hulle is "Die Ouer Dame" en "Die Jonger Dame" gedoop en daar is gedink een van hulle kan Nefertiti wees.

Die tydskrif oor Antieke Egipte, Kmt, het in 2001 voorgestel Die Ouer Dame is dalk Nefertiti.^[18] Die mummie was vermoedelik in haar middel 30's of vroeë 40's, wat Nefertiti se geskatte ouderdom met haar dood was. Nog bewyse vir die teorie was dat die mummie se tande soos dié van ’n 29-38-jarige vrou lyk, wat Nefertiti se mees waarskynlike ouderdom met haar dood was. Onvoltooide borsbeelde van Nefertiti het ook gelyk of hulle ooreenstem met die mummie se gesig, hoewel ander voorstelle Anchesenamoen ingesluit het.

Ná onlangse toetse op die mummie se tande het dit eindelik duidelik geword die Ouer Dame is eintlik koningin Tije, die ma van Achenaten. Volgens DNS-toetse is daar ’n nabye of direkte verband tussen die mummie en ’n haarlok wat in Toetankamen se tombe gevind is. Dit is gevind in ’n kissie met ’n inskripsie op wat na Tije verwys.^[19] Die toetse het ook bewys die mummie was die dogter van Joeja en Thoeja, wat die ouers van Tije was, en daarom kon dit nie Nefertiti gewees het nie.^[19]

In 2015 het die Britse argeoloog Nicholas Reeves aangekondig hy het in hoëresolusieskanderings van Toetankamen se tombe "aanduidings gevind van twee voorheen onbekende deure, een in ’n groter skeimuur, en albei is blykbaar onaangeraak sedert die antieke tyd ... Dit lyk of daar aan die noordekant ’n uitbreiding van tombe KV62 is, en in hierdie ongekarteerde dieptes ’n koninklike liggaam wat vroeër begrawe is – dié van Nefertiti self."^[20]

Die Jonger Dame

Hoofartikel: Die Jonger Dame.

Op 9 Junie 2003 het die argeoloog Joann Fletcher, ’n spesialis in antieke hare van die Universiteit van York in Engeland, aangekondig Die Jonger Dame kan Nefertiti se mummie wees. Hy het voorgestel Nefertiti was die farao Smenchkare. Sommige Egiptoloë deel dié mening, maar die meeste glo Smenchkare was iemand anders. Fletcher het ’n ekspedisie gelei wat deur die Discovery Channel geborg is om die mummie te ondersoek. Sy span het beweer die manier waarop die mummie beskadig is, dui daarop dat dit in antieke tye met opset geskend is. Mummifikasietegnieke het gewys dit is ’n koninklike mummie van die 18de Dinastie. Hulle het ook ’n pruik gevind wat ooreenstem met dié wat Nefertiti gedra het. Verder het hulle beweer die mummie se arm was oorspronklik gebuig op ’n manier wat vir farao's gereserveer is, maar dat dit later afgebreek en met ’n ander arm in ’n normale posisie vervang is.

Volgens ander Egiptoloë is dit egter onmoontlik om ’n mummie sonder DNS-toetse as ’n spesifieke persoon te eien. Omdat die oorskot van Nefertiti se ouers en kinders nooit geïdentifiseer is nie, is dit onmoontlik om haar vir seker te eien. Enige omstandigheidsgetuienis soos ’n haarstyl of armposisie is nie betroubaar genoeg om op ’n spesifieke historiese figuur te dui nie. Daar kan net bespiegel word oor die rede vir die beskadiging van die mummie en die wraakteorie kan nie bewys word nie. Gevoude arms is, in teenstelling met Fletcher se bewerings, nie vir farao's gereserveer nie; dit is ook vir ander lede van die koninklike familie gebruik. Die pruik wat naby die mummie gekry is, is van onbekende oorsprong en kan nie vir seker aan die spesifieke liggaam verbind word nie. Laastens was die 18de Dinastie een van die grootste en mees vooruitstrewende dinastieë van Antieke Egipte. ’n Vroulike koninklike mummie kon enigeen van 100 koninklike vroue of kinders gewees het uit die dinastie se meer as 200 jaar aan die bewind.

Daarbenewens was daar twyfel oor die ouderdom en geslag van die mummie.^[21][22] In ’n onlangse ondersoek deur Zahi Hawass, hoof van die Egiptiese Opperraad van Oudhede, is CT-skanderings van die mummie geneem en navorsers het tot die gevolgtrekking gekom sy kan Toetankamen se biologiese ma wees, ’n onbekende dogter van Amenhotep III en koningin Tije.

Stukke been in die sinus en bloedklonte is gevind, wat teorieë weerlê dat die beserings ná haar dood opgedoen is. Daar word vermoed sy is vermoor. Daar is ook bewys die afgebreekte arm wat naby die mummie gelê het, is nie Die Jonger Dame s’n nie. Kenners glo Toetankamen het, nadat hy die ou godsdiens heringestel het, sy naaste familielede – sy pa, ouma en biologiese ma – by hom in die Vallei van die Konings laat herbegrawe (volgens die lys figure en tekeninge in sy tombe).

Die Hetitiese Briewe

’n Dokument is in die antieke Hetitiese hoofstad Hattoesa ontdek wat uit die Amarna-tydperk dateer, die sogenaamde Handelinge van Soeppiloelioema I. Die Hetitiese heerser het ’n brief van ’n Egiptiese koningin ontvang terwyl hy Karkemisj beleër het. Dit lui:

"My man is dood en ek het geen seuns nie. Hulle sê van jou dat jy baie seuns het. Jy kan dalk vir my een van jou seuns gee om my man te word. Ek wil nie een van my onderdane as man neem nie . . . ek is bang."^[23]

Hy was aanvanklik versigtig, maar het later een van sy seuns, Zannanza, na Egipte gestuur. Dié is egter onderweg dood; hy kon vermoor gewees het.^[24]

Dit is nie seker watter koningin die brief geskryf het nie; sy word in die Hetitiese dokumente Dachamoenzoe genoem, wat dalk ’n vertaling van die Egiptiese titel Tahemetnesoe ("die koning se vrou") is.^[25] Die moontlike kandidate is Nefertiti, Anchesenamen of Meritaten. Anchesenamen is lank beskou as die moontlikste kandidaat omdat daar niemand was wat haar man, Toetankamen, ná sy dood kon opvolg nie, terwyl Achenaten minstens twee wettige opvolgers gehad het.^[23] ’n Hersiening van die bewindstydperke van sekere farao's laat dit egter lyk of die afgestorwe koning wel Achenaten kon gewees het en nie Toetankamen nie.

Omdat Nefertiti as net so magtig soos haar man uitgebeeld word, kan sy die Dakhamunzu wees in die Hetitiese Briewe, soos Nicholas Reeves glo.^[26]

Galery

• 
  Granietkopbeeld van Nefertiti. Die uitsteeksel bo die kop is om verskillende haarstyle aan vas te maak (Altes Museum, Berlyn).
• 
  Nog ’n kopbeeld (Altes Museum).
• 
  Achenaten, Nefertiti en hul dogters voor Aten (Egiptiese Museum, Kaïro).
• 
  Nefertiti offer olie aan Aten (Brooklyn-museum).
• 
  Klipsteen wat Nefertiti uitbeeld waar sy Aten aanbid (Altes Museum).
• 
  Achenaten en Nefertiti (Louvre, Parys).

Verwysings

1. RE Freed, S D'Auria, YJ Markowitz, (1999) "Pharaohs of the Sun: Akhenaten, Nefertiti, Tutankhamen" (Museum van die Skone Kunste, Leiden)
2. Dodson, Aidan, Amarna Sunset: Nefertiti, Tutankhamun, Ay, Horemheb, and the Egyptian Counter-Reformation. The American University in Cairo Press. 2009, ISBN 978-977-416-304-3
3. Grajetzki, Ancient Egyptian Queens: A Hieroglyphic Dictionary, Golden House Publications, London, 2005, ISBN 978-0-9547218-9-3
4. Tyldesley, Joyce. Nefertiti: Egypt's Sun Queen. Penguin. 1998. ISBN 0-670-86998-8
5. Redford, Donald B. Akhenaten: The Heretic King. Princeton University Press. 1987. ISBN 978-0-691-00217-0
6. Dominic Montserrat, Akhenaten: History, Fantasy and Ancient Egypt, Psychology Press, 2003
7. Murnane, William J., Texts from the Amarna Period in Egypt, Society of Biblical Literature, 1995 ISBN 1-55540-966-0
8. Dodson, Aidan en Hilton, Dyan. The Complete Royal Families of Ancient Egypt. Thames & Hudson. 2004. ISBN 0-500-05128-3
9. Reeves, Nicholas. Akhenaten: Egypt's False Prophet. bl. 172 Thames & Hudson. 2005. ISBN 0-500-28552-7
10. Athena Van der Perre, "Nefertiti's last documented reference (for now)," in: In the light of Amarna: One hundred years of the Nefertiti discovery, red. Frederike Seyfried. Berlyn: Ägyptisches Museum und Papyrussammlung, Staatliche Museen zu Berlin, ble. 195–197
11. Van de Perre, Athena. 2014. "The Year 16 graffito of Akhenaten in Dayr Abū Ḥinnis: A contribution to the study of the later years of Nefertiti." Journal of Egyptian History 7:67-108.
12. Dayr al-Barsha-projek in die Ägyptisches Museum und Papyrussammlung in Berlyn Geargiveer 19 Desember 2012 op Wayback Machine 12/06/2012 (ontsyfer en vertaal deur Athena van der Perre)
13. "A. van der Perre, 'Nefertiti's last documented reference [for now]', in F. Seyfried (red.) In the Light of Amarna. 100 Years of the Nefertiti Discovery, (Berlyn, 2012), 195-197". Academia.edu. Besoek op 8 Junie 2016.
14. Christian Bayer, "Ein Gott für Aegypten - Nofretete, Echnaton und der Sonnenkult von Amarna" Epoc, 04-2012. - ble. 12-19
15. Athena van der Perre, The Year 16 graffito of Akhenaten in Dayr Abū Ḥinnis. A Contribution to the Study of the Later Years of Nefertiti, Journal of Egyptian History (JEH) 7 (2014), ble. 67-108
16. van der Perre, JEH 7, p.77
17. Marc Gabolde, ‘Under a Deep Blue Starry Sky’, in P. Brand (red.), "Causing His Name to Live: Studies in Egyptian Epigraphy and History in Memory of William J. Murnane", ble. 17-21
18. Susan E. James, "Who is the mummy The Elder Lady?" Kmt, v. 12 no. 2 (Somer 2001)
19. Hawass, Zahi et al. "Ancestry and Pathology in King Tutankhamun's Family" The Journal of the American Medical Association bl. 640-641
20. "Archaeologist believes hidden passageway in tomb of Tutankhamun leads to resting place of Nefertiti". Yahoo.com. URL besoek op 29 November 2015
21. "Weekly Column - Dr. Zahi Hawass". Web.archive.org (in Engels). 27 September 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Januarie 2009. Besoek op 8 Junie 2016.
22. "The Times & The Sunday Times". Timesonline.co.uk (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Desember 2008. Besoek op 8 Junie 2016.
23. Manley, Suzie. "Ankhesenamun - Queen of Tutankhamun and Daughter of Akhenaten". Egypt * Pyramids * History (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Junie 2019.
24. Amelie Kuhrt (1997). The Ancient Middle East c. 3000 – 330 BC. Vol. 1. Londen: Routledge. p. 254.
25. William McMurray. "Towards an Absolute Chronology for Ancient Egypt" (pdf). p. 5.
26. Nicholas Reeves,Tutankhamun's Mask Reconsidered BES 19 (2014), ble. 523

Eksterne skakels

• Staatliche Museen zu Berlin: Egiptiese Museum Geargiveer 2 Julie 2010 op Wayback Machine
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Nefertiti.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia