Neogotiese styl
Neogotiese styl
Gotiese Herlewing
Victoriaanse Gotiek
Bloeitydperk
Verspreiding
Verenigde Koninkryk
Vastelandse Europa
Britse Ryk
Noord- en Suid-Amerika
Die Neogotiese styl, dikwels ook Victoriaanse Gotiek of Gotiese Herlewing (Gothic Revival) genoem, was 'n stroming in die 18de en 19de eeuse boukuns wat sy oorspronge in die laat 1740's in Engeland gehad het. Dit het in die vroeë 19de eeu baie gewild geraak toe steeds meer argitekte en ander bewonderaars van Middeleeuse Gotiese argitektuur 'n poging onderneem het om dié boustyl te laat herleef.
Die huis in die agtergrond, Dibble House, is 'n voorbeeld van Amerikaanse Carpenter Gothic
Olieverf op beaverboard, 1930. Art Institute of Chicago
Neogotiese argitektuur is een van die vroegste strominge of neostyle binne die historisme, 'n beweging in kuns en argitektuur wat sy inspirasie en voorbeelde in style van die afgelope twee millennia probeer vind het en as sulks in die 19de eeu met 'n ander historiserende styl, die neoklassieke stroming, meegeding en gekontrasteer het.
Die Neogotiese styl het vinnig ook belangstelling op die vasteland van Europa gewek en het verder uitgebrei na alle dele van die Britse Ryk, waaronder Australië, Kanada, Nieu-Seeland en Suid-Afrika, die Verenigde State en Latyns-Amerika. In die Verenigde State het 'n verskeidenheid Goties-geïnspireerde style ontwikkel, waaronder 'n spesifiek landelike vorm van Neogotiese argitektuur, die sogenaamde Carpenter Gothic, wat aan tradisionele plaaslike houtboukuns aangepas is.
In Engeland, die bakermat en sentrum van die neogotiese beweging, was die styl nou verweef met wysgerige en godsdienstige bewegings en Middeleeuse studies (mediëvistiek). Hoe meer die nywerheidsomwenteling die leefstyle van mense, landskappe en stadsgesigte verander het, was daar ook sterk emosionele teenreaksies wat felle kritiek op tegniese vooruitgang, masjienvervaardiging en die ontstaan van 'n industriële samelewing gebied het. Skrywers en filosowe soos Thomas Carlyle het die voor-industriële Middeleeuse samelewing as die "goue tydperk" in die mens se geskiedenis beskryf. Vir die Engelse argitek en ontwerper Augustus Welby Northmore Pugin, die belangrikste 19de eeuse verteenwoordiger van Neogotiese boukuns en wetenskaplike van formaat, was die Gotiese boukuns nou verbind met Christelike waardes wat volgens hom deur die klassisisme verdring en deur industrialisasie uitgewis is. Victoriaanse argitekte het 'n ambisieuse bouprogram begin waarvolgens oral in die Verenigde Koninkryk en in dele van die Britse Ryk met Christelike bevolkings kerkgeboue in die Neogotiese styl ontstaan het.[1]
Daar is ook politieke konnotasies aan die Gotiese Herlewing geheg. So is die "rasionele" en "radikale" Neoklassieke styl dikwels verbind met republikeinse en liberale strominge, na aanleiding van sy gewildheid in die Verenigde State en in mindere mate ook in Republikeinse Frankryk, terwyl die meer "spirituele" en "tradisionele" Neogotiese styl met monargisme en konserwatisme geassosieer is, soos in die boustyle van die heropgeboude Paleis van Westminster in Londen en die Parlementsheuwel in Ottawa weerspieël is.
Die Neogotiese styl het uitgestraal na die 19de-eeuse lewenstyle en selfs die literatuur. Na mate die kultuur, geesteswêreld en vryheidstrewe van Middeleeuse stede en stadstate geïdealiseer is, het die Neogotiese ontwerpe vir kerk- en parlementsgeboue, raadsale en universiteite, maar ook die vir ander openbare geboue soos poskantore, skole en treinstasies probeer aanknoop by die Middeleeuse ideaal.
In die Engelse en Duitse literatuur het 'n nuwe genre van digkuns en prosa ontstaan. In Engeland het Horace Walpole, die 4de graaf van Orford, se Castle of Otranto, wat in 1746 gepubliseer is, as inspirasie vir 19de-eeuse digkuns met 'n Middeleeuse inslag gedien. Gedigte soos Alfred Tennyson se Idylls of the King het moderne onderwerpe in 'n Middeleeuse omgewing van Artus-romantiek geplaas.
Vir die Duits-Amerikaanse kunshistorikus Erwin Panofsky (1892−1968) was die Gotiese Herlewing 'n soort romantiese verlange na 'n verlede wat vir altyd verlore was, en dit het volgens hom gekontrasteer met die Renaissance-tydperk waartydens mense gepoog het om 'n beter toekoms te bou, gegrond op klassieke ideale.
Neo-Gotiek in Duitsland
[wysig | wysig bron]
Die eerste Neogotiese gebou in die Duitssprekende gebied en vermoedelik op die Europese vasteland, die Nauener Tor in Potsdam, het in opdrag van die Pruisiese koning Frederik II die Grote ontstaan en is geïnspireer deur Neogotiese boukuns in die Verenigde Koninkryk. Die koning het self die skets gelewer vir Johann Gottfried Büring se ontwerp vir die stadspoort.[2]
Neogotiese boukuns het danksy die Pruisiese koning nasionale betekenis gekry as argitektoniese verwysing na die Middeleeuse Duitse Ryk, die Heilige Romeinse Ryk. Die styl is aanvanklik veral toegepas op boukuns in openbare tuine soos die Gotisches Haus in die Wörlitzer Park (1786−1787) of die Löwenburg (Leeuekasteel) in die Bergpark Wilhelmshöhe te Kassel, Hesse wat tussen 1793 en 1800 volgens planne van Heinrich Christoph Jussow ontstaan het - met Middeleeuse Engelse kasteelboukuns as voorbeeld.
In sy essay Von Deutscher Baukunst, wat in 1773 gepubliseer is, het Johann Wolfgang von Goethe nuwe geesdrif vir Gotiese boukuns gewek, al berus dit op 'n misverstand. So word Erwin von Steinbach (omstreeks 1244−1318) as Middeleeuse genius en enigste boumeester beskryf wat by die oprigting van die Katedraal van Straatsburg betrokke was, terwyl ook Gotiese argitektuur en vormgewing, wat sy oorsprong histories in Noord-Frankryk het, as 'n suiwer Duitse verskynsel voorgestel word.
Die Romantiese stroming van die vroeë 19de eeu het gepaard gegaan met 'n herbesinning oor Middeleeuse kultuur en boukuns waarin groot katedrale en kastele sentraal gestaan het. Die filosoof, skrywer en historikus Friedrich Schlegel (1772−1829) het in sy werk Grundzüge der gotischen Baukunst (1804/05) Gotiese boukuns binne die konteks van die Christelike godsdiens beskryf - as steengeworde oneindelikheid wat by die klimaattoestande van Noord-Europa aangepas is en sodoende kontrasteer met die klassieke antieke marmerboukuns van Rome en Griekeland.[3]
Neo-Gotiek in Suid-Afrika
[wysig | wysig bron]
Die Neo-Gotiek het kort na die sogenaamde Griekse Herlewing in 1820 aan die Kaap posgevat. Dit was 'n heeltemal onbekende styl in Suid-Afrika omdat hier geen voorbeelde van Middeleeuse geboue bestaan het nie en omdat die kerkboukuns wat van Holland af oorgedra is, meer op die 17de eeuse Protestantse kerkboukuns van die Nederlandse Renaissance en die Klassisisme gegrond was. Die eerste kerkgeboue wat in die styl opgerig is, was die Rooms-Katolieke kapel met sy torinkies en spitsboogvensters (1820- 1821) in Kaapstad en die Londense sendingkerk (1822-1825) op Pacaltsdorp naby George.[4]
Teen die tyd dat die Neo-Gotiek Suid-Afrika bereik het, was daar reeds ʼn eie, kenmerkende volksboustyl aan die Kaap gevestig. Die kerke is dus meestal in die kenmerkende volksboustyl gebou, maar met Gotiese fasades. Die belangrikste figure van die Neo-Gotiese boustyl aan die Kaap was Carl Otto Hagar (1813- 1898) en Sophia Gray, vrou van die eerste Anglikaanse biskop van Kaapstad, Robert Gray. Hulle was vir die oprigting van talle Neo-Gotiese kerkgeboue verantwoordelik, maar Sophia Gray het 'n meer Europese benadering in haar ontwerpe gehad.
Nie alle geboue is egter in die Kaapse Neo-Gotiese styl gebou nie: die Anglikaanse katedraal in Grahamstad (1830), wat sedertdien verskeie kere vergroot is, en die Metodistekerk op die Groentemarkplein in Kaapstad (1871; Charles Freeman) is in die oorspronklike Neo-Gotiese styl ontwerp.
Neo-Gotiek in die Verenigde State
[wysig | wysig bron]In die Verenigde State was die Rooms-Katolieke Kerk een van die dryfkragte agter die verspreiding van die nuwe styl. Saam met die Amerikaanse bevolking in sy geheel het ook die getal kerklidmate vinnige groei getoon. In 1808 het die pous nuwe diosese gevestig waarvan een, dié in New York, in 1850 tot aartsbisdom verhef is. Die New Yorkse aartsbiskop het dadelik begin met die planne vir 'n nuwe katedraal wat aan Sint Patrick gewy sou wees. Sy boukuns sou op gelyke voet staan met dié van Europese katedrale - as 'n simbool van die Kerk se gesag en invloed in die jong nasie. Die taak om die eerste Gotiese katedraal in die VSA te ontwerp en bou is aan die New Yorkse argitek James Renwick toevertrou. Franse sakrale boukuns het net soos die Gotiese domkerk van Keulen as inspirasie vir die projek gedien.
Vanaf 1830 het die Neogotiese styl genoeg belangstelling gewek om vir 'n groter verskeidenheid geboue in aanmerking te kom; vir tersiêre instellings soos kolleges en universiteite sou dit baie dekades lank selfs die voorkeurstyl wees - en 'n verwysing na prestigieuse akademiese instellings in die ou Moederland Engeland soos Oxford en Cambridge wat in Middeleeuse Gotiese geboue gevestig is.[5]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ The Royal Institute of British Architects (RIBA) - Architecture.com: Gothic. Besoek op 17 April 2019
- ↑ www.potsdam.de: Nauener Tor. Besoek op 17 April 2019
- ↑ Klaus Jan Philipp: Um 1800: Architekturtheorie und Architekturkritik in Deutschland zwischen 1790 und 1810. Fellbach: Edition Axel Menges 1997, bl.196
- ↑ Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409613, volume 20, bl. 174
- ↑ Mark Gelernter: A History of American Achitecture. Buildings in Their Cultural and Technological Context. First paperback edition. Hanover and London: University Press of New England 2001, bl. 148
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Tydskrifartikels
- Neogotiese stylvorme in die Verenigde State
