Ontwikkeling van die menslike liggaam

Deel van ’n reeks oor
Menslike groei en ontwikkeling
Stadiums
Sigoot  • Embrio  • Fetus  • Baba  • Peuter  • Kind  • Adolessent  • Volwassene
Biologiese mylpale
Bevrugting  • Swangerskap  • Geboorte  • Taalverwerwing  • Puberteit  • Menopouse  • Veroudering  • Dood
Ontwikkeling en menslike sielkunde
Kind  • Volwassenheid  • Moraal
s • b • w

Die ontwikkeling van die menslike liggaam is die proses om van ’n eensellige sigoot tot ’n volwasse mens te groei. Dit begin met bevrugting, wanneer ’n eiersel wat deur die eierstok van ’n vrou vrygestel word, binnegedring word deur die spermsel van ’n man. Die daaropvolgende sigoot ontwikkel deur mitose en seldifferensiasie tot ’n embrio, wat aan die wand van die baarmoeder heg waar dit deur ’n fetusstadium ontwikkel tot met geboorte. Verdere groei en ontwikkeling kom ná geboorte voor en sluit in beide fisieke en sielkundige ontwikkeling, wat beïnvloed word deur genetiese, hormonale, omgewings- en ander faktore. Dit duur deur die lewe voort: deur die kinderjare en adolessensie tot volwassenheid.^[1]

Voor geboorte

Ontwikkeling voor geboorte is die proses waarin ’n sigoot, later ’n embrio en dan ’n fetus gedurende swangerskap groei. Dit begin met bevrugting en die vorming van die sigoot, die eerste stadium in die embrio-ontwikkeling wat tot met geboorte voortduur.

’n Spermsel bevrug ’n eiersel.

Bevrugting vind plaas wanneer ’n spermsel daarin slaag om deur ’n eiersel se membraan te dring. Die chromosome van die spermsel kombineer met dié van die eiersel om ’n enkele sel, die sigoot, te vorm – en die kiemstadium van embrio-ontwikkeling begin.^[2] Die kiemstadium verwys na die tyd vanaf bevrugting, deur die ontwikkeling van die vroeë embrio tot met die vashegting aan die baarmoederwand. Dié stadium is ná sowat 10 dae verby.^[3]

Die sigoot bevat ’n volledige stel genetiese materiaal, met al die biologiese eienskappe van ’n nuwe mens, en ontwikkel tot ’n embrio. Aanvanklik bly die embrio in ’n proteïendop en ondergaan ’n reeks vinnige selverdelings.^[4] ’n Week ná bevrugting het die embrio nog nie groter geword nie, maar heg dit aan die wand van die baarmoeder. Dit laat ’n proses begin waarin die baarmoederselle vermeerder en die embrio omring sodat dit ingeplant raak in die baarmoederweefsel. Die embrio vermenigvuldig intussen deur deling en ontwikkel tot beide embrioniese en ekstraembrioniese weefsel, waarvan laasgenoemde die fetusmembrane en plasenta vorm. By mense word na die embrio as die fetus verwys in die latere stadiums van die voorgeboortelike ontwikkeling. Die oorgang van embrio tot fetus geskied sowat agt weke ná bevrugting. In vergelyking met die embrio het die fetus meer herkenbare eksterne eienskappe en ’n stel progressief ontwikkelende organe. ’n Feitlik identiese proses kom by ander spesies voor.

Ná geboorte

Baba- en kinderjare

Die kinderjare is die tyd van geboorte tot adolessensie.^[5] In ontwikkelingsielkunde word die kinderjare opgedeel in die stadiums peuterjare (leer loop), vroeë kinderjare (speelouderdom), middelkinderjare (skoolouderdom) en adolessensie (puberteit tot ná puberteit). Verskeie faktore in die kinderjare kan ’n mens se houding help vorm.^[5]

Die Tannerfases kan help om ’n kind se ontwikkelingstadium en dalk ouderdom te raam.

Vir meisies	Vir seuns
Telarg (ontwikkeling van die borste), gemiddeld 11 jaar Pubarg (skaamhare), gemiddeld 11 jaar Groeivlaag, gemiddeld 11,25 jaar Menarg (eerste maandstonde), sowat 12,5 jaar Verstandtande, gemiddeld 15 jaar Volwasse lengte, gemiddeld 15 jaar	Gonadarg (testikulêre ontwikkeling), gemiddeld 12 jaar Pubarg (skaamhare), gemiddeld 12 jaar Groeivlaag, gemiddeld 13 jaar Spermarg (eerste ejakulasie), gemiddeld 13,5 jaar Verstandtande, gemiddeld 17 jaar Volwasse lengte, gemiddeld 17 jaar

Puberteit

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Puberteit.

Puberteit is die proses van fisieke veranderings waardeur ’n kind se liggaam gaan om volwassenheid te bereik en in staat te wees om voort te plant. Dit word aan die gang gesit deur hormonale tekens van die brein aan die geslagskliere: die meisie se eierstokke en die seun se testikels. In reaksie op die tekens vervaardig die geslagskliere hormone wat die libido en die groei, funksie en transformasie van die brein, bene, spiere, bloed, vel, hare, borste en geslagsorgane stimuleer. Die persoon se lengte en gewig neem toe in die eerste helfte van puberteit en is voltooid wanneer ’n volwasse liggaam ontwikkel het. Tot met puberteit is die primêre eienskappe, die seksorgane, die belangrikste uitwendige verskille tussen seuns en meisies.

Meisies se puberteit begin op gemiddeld 10 tot 11 jaar en eindig op sowat 15 tot 17 jaar; seuns s’n begin op gemiddeld 11 tot 12 jaar en eindig op sowat 16 tot 17 jaar.^[6][7][8] Die grootste baken van puberteit vir meisies is menarg, die begin van menstruasie op gemiddeld 12 tot 13 jaar;^[9][10] vir seuns is dit die eerste ejakulasie op gemiddeld 13 jaar.^[11]

Wat veral merkbaar is onder die morfologiese veranderings in die grootte, vorm, samestelling en funksionering van die liggaam gedurende puberteit, is die ontwikkeling van sekondêre eienskappe, die "invul" van die kind se liggaam van meisie tot vrou en van seun tot man. Die woord "puberteit" is afgelei van die Latynse puberatum (rypheidsouderdom), en beskryf die fisieke veranderings na seksuele volwassenheid, nie die psigososiale en kulturele rypwording wat in die Westerse kultuur betrekking het op die geestelike oorgang van kind tot volwassene nie, hoewel die twee oorvleuel.^[12]

Volwassenheid

Biologies gesproke is ’n volwassene ’n mens of ander organisme wat seksuele rypheid bereik het. Wat die mens betref, het die term "volwassene" bykomende betekenisse wat verbind word met sosiale en regsbegrippe. In teenstelling met ’n minderjarige word ’n volwassene beskou as "meerderjarig" en dus onafhanklik, selfonderhoudend en verantwoordelik. Die gewone ouderdom waarop iemand meerderjarig word, is 18, maar dit verskil van land tot land.

Mneslike volwassenheid behels sielkundige volwasse ontwikkeling. Definisies van wat ’n volwassene is, is dikwels wisselvallig en teenstellend; iemand wat biologies ’n volwassene is en soos ’n volwassene optree, kan steeds soos ’n kind behandel word as hulle regtens minderjarig is. ’n Mens kan ook ’n volwassene wees sonder om die volwassenheid en verantwoordelikheid te hê wat met die term "volwassene" gepaardgaan. Die geestelike en fisieke ontwikkeling en rypheid van ’n individu word grootliks bepaal deur die omstandighede waarin hy lewe.

Verwysings

1. The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Human body/Basic form and development". Encyclopedia Britannica (in Engels). Besoek op 8 April 2020. {{cite web}}: |author= has generic name (hulp)
2. Sherk, Stephanie Dionne. "Prenatal Development". Gale Encyclopedia of Children's Health, 2006. Gale. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Desember 2013. Besoek op 6 Oktober 2013.
3. "germinal stage". Mosby's Medical Dictionary, 8th edition. Elsevier. Besoek op 6 Oktober 2013.
4. Tortora, G; Derrickson, B (2012). Principles of anatomy & physiology (13de. uitg.). Wiley. p. 1183. ISBN 978-0470-91777-0.
5. Macmillan Dictionary for Students Macmillan, Pan Ltd. (1981), bl. 173. Besoek op 2010-7-15.
6. Kail, RV; Cavanaugh JC (2010). Human Development: A Lifespan View (5de uitg.). Cengage Learning. p. 296. ISBN 978-0495600374. Besoek op 11 September 2014.
7. "Teenage Growth & Development: 11 to 14 Years". Palo Alto Medical Foundation/pamf.org. Besoek op 9 November 2013.
8. "Teenage Growth & Development: 15 to 17 Years". Palo Alto Medical Foundation/pamf.org. Besoek op 9 November 2013.
9. (Tanner, 1990).
10. Anderson SE, Dallal GE, Must A (April 2003). "Relative weight and race influence average age at menarche: results from two nationally representative surveys of US girls studied 25 years apart". Pediatrics. 111 (4 Pt 1): 844–850. doi:10.1542/peds.111.4.844. PMID 12671122.
11. (Jorgensen & Keiding 1991).
12. The Oxford Dictionary of English Etymology, C. T. Onions ed. Oxford University Press, 1996, p. 720.

Skakels

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.