Pierre-Joseph Proudhon

Proudhon (1862)

Pierre-Joseph Proudhon (Besançon, 15 Januarie 1809 – Passy (Seine) naby Parys, 19 Januarie 1865) was 'n Franse selfgeleerde ekonoom, sosioloog, filosoof en teoretikus van sosialisme wat beskou word as een van die eerste anargistiese denkers. Proudhon was die eerste persoon wat homself 'n anargis genoem het en hy het die woord anargisme in 1840 bekendgestel.^[1][2][3] Hy het outoritêre sosialisme en kapitalisme teëgestaan. In plaas daarvan pleit hy vir 'n samewerkende vereniging sonder regering. Proudhon was van mening dat anargisme vreedsaam moet realiseer. Proudhon het Mikhail Bakunin en Pjotr Kropotkin sterk beïnvloed. Behalwe 'n teoretikus, was Proudhon ook 'n praktisyn. Hy het probeer om 'n bank op te rig wat rentevrye lenings sou verleen en die grondslag gelê vir 'n gesondheidsversekeringsstelsel, waarvan die beginsels steeds in die versekeringswêreld toegepas word.

Jeug

Proudhon kom uit 'n arm gesin. Sy vader en moeder het aanvanklik in 'n brouery gewerk totdat dit in 1814 deur die oorlog vernietig is. Sy pa begin toe 'n kuipery, waarin hy ook wil hê dat sy seun vanaf twaalfjarige ouderdom moet werk. Sy ma Catherine Proudhon-Tournesi het dit stopgesit: met finansiële steun van die bierbrouer vir wie sy vroeër gewerk het, het sy daarin geslaag om vir haar seun 'n plek by die Latynse skool te reël.

Proudhon was 'n baie suksesvolle student vanweë sy ywer, terwyl hy weens armoede nie een handboek kon bekom nie. Hy het boeke by vriende geleen en getranskribeer; later was hy gereeld tuis in die stadsbiblioteek van Besançon.

Op agtienjarige ouderdom het Proudhon as proefleser en tipograaf by 'n drukkery begin werk, waar hy veral Latynse wetlike en teologiese werke gesien het. Proudhon het in sy vrye tyd verder studeer deur die drukproewe te gebruik wat hy by die werk bekom het.

In 1837 skryf Proudhon sy eerste eie werk: Essai de grammaire générale, 'n aanhangsel tot 'n taalboek wat deur sy werkgewer gedruk is. H.P.G. Quack merk op dat hierdie werk van min wetenskaplike waarde was, as gevolg van Proudhon se swak kennis van die taalkunde van sy tyd.^[4]

Die stad Besançon het in 1838 aan Proudhon 'n driejarige beurs toegeken met 'n jaarlikse fooi van 1500 frank (destyds 'n aansienlike bedrag), wat hom drie jaar ongestoord kon laat studeer.

Sosiale kritiek

Proudhon publiseer sy eerste sosialistiese werk, De la célébration du Dimanche ("Oor die Sondagviering") in 1839. In hierdie werk gee hy 'n uiteensetting van die sosiale aspekte van die Sondag rusdag, wat vir die werkersklas 'n breek beteken van die konstante ritme van werk, maar is van min waarde vir die besittersklas.

In 1840 het sy boek Qu'est-ce que la propriété? ("Wat is eienaarskap?"). Op die vraag beantwoord hy die stelling: la propriété c'est le vol ("eiendom is diefstal;" dikwels verkeerd vertaal as "besittings is diefstal"). Uit 'n ontleding van eiendom en arbeid het Proudhon tot die slotsom gekom dat die kollektiewe faktor van arbeid die toewysing van die produk van daardie arbeid onregverdig maak. Hy het betoog vir die afskaffing van private eiendom en die vervanging daarvan deur spesifieke eiendom en vruggebruik.

In 1843 verhuis Proudhon na Lyon en werk daar as rekenmeester. Proudhon word 'n lid van die organisasie van die mutualiste. Proudhon gebruik die term mutualisme as 'n naam vir sy ekonomiese idees en anargisme vir sy politieke idees.^[1][5]

Van 1844 tot 1846 werk Proudhon aan Système des contradictions économiques, ou philosophie de la misère ("Stelsel van ekonomiese teenstrydighede, of filosofie van armoede"), 'n sosio-ekonomiese uiteensetting wat beter bekend is onder die subtitel Philosophie de la misère (" Filosofie van armoede "). Philosophie de la misère is gebaseer op die Hegel se dialektiek. Dit kritiseer Proudhon se teoretiese voorgangers kras, wat hy beskuldig as utopiese denke.

Proudhon vestig die aandag van die owerhede en van Karl Marx wat 'n korrespondensie met hom begin. Proudhon se beroemde antwoord, die eerste en laaste, sal hom die lewenslange vyandskap van Marx besorg. Daarin veroordeel hy die onverdraagsaamheid van Marx en sy teorie van historiese materialisme. Hierdie brief dui op die kontras tussen die Marxiste en anargiste. Marx sal sy hele lewe lank 'n diep wrewel teenoor Proudhon hê. Marx reageer op Philosophie de la misère met die polemiese "Armoede van die Filosofie".

Politieke aksies

In 1847 verhuis hy na Parys. Gedurende die Februarie-rewolusie van 1848 neem hy deel aan die gewelddadige bestorming van die Tuileries-paleis en die oprigting van versperrings. Die rewolusie het koning Louis-Phillip afgesit en 'n republiek uitgeroep. Proudhon publiseer die koerant Le Représentant du Peuple sedert 7 Februarie 1848.^[2]

In die eerste helfte van Junie 1848 het Proudhon aan die parlementêre verkiesing deelgeneem, nadat hy die parlement voorheen gekritiseer het omdat hy nutteloos was vir sosiale hervorming. Proudhon was van mening dat hy hierdie beginsels moes laat vaar omdat hy die parlement wou betree om geweld teen die bevolking te voorkom. Proudhon is met ongeveer 77 000 stemme in die parlement verkies.^[1] Hy verdedig die Junie opstandelinge en veroordeel die harde optrede teen die betogers. Na die Junie-opstand is Proudhon se koerant verbied. In die parlement het Proudhon 'n mosie ingedien waarin hy eis dat byna alle skuld gekanselleer word. Hy het gou vertroue in die parlement verloor en dit as nutteloos beskou.^[1]

Proudhon het op 31 Januarie 1849 'n ruilbank begin. Hierdie ruilbank sou rentevrye lenings uitreik waarmee werknemers self produksiemiddele kon koop om hul eie ondernemings of koöperasies op te rig. Deur middel van die ruilbank kon die lede produkte met mekaar koop en verkoop via arbeidsbewyse. Proudhon het gehoop om 'n netwerk van selfstandige mense en koöperasies te skep wat die kapitalisme sou vervang.^[1] Ongeveer 12 000 Parysenaars was verbonde aan die ruilbank.^[4]

Proudhon beskuldig president Louis-Napoleon Bonaparte van die beplanning van 'n staatsgreep. Hiervoor het die parlement die parlementêre immuniteit van Proudhon opgehef, waarna hy tot drie jaar gevangenisstraf gevonnis is. Hy het na België gevlug. Hy keer later terug na Parys om sy werk vir Le Peuple voort te sit. Proudhon is in Junie 1849 in hegtenis geneem en die ruilbank is gesluit.^[1]

As politieke gevangene het hy weekliks verlof gekry om die gevangenis te verlaat.^[1] Tydens sy gevangenskap is hy getroud. Le Peuple is verban en die redaksie en drukkery is deur die polisie vernietig. Op 30 September 1849 verskyn Proudhon se nuwe koerant Le Voix du Peuple met 'n oplaag van 60 000.^[1]

Proudhon is weer tydens sy gevangenis vervolg vir 'n artikel waarin hy voorspel dat Louis-Napoleon 'n staatsgreep sou uitvoer. Proudhon is weens die tegniese fout deur die hof nie weer skuldig bevind nie. Le Voix du People is in Mei 1850 verban. Hierna het Proudhon 'n nuwe koerant met die naam Le Peuple begin, maar dit is dieselfde jaar verbied. Louis-Napoleon het 'n staatsgreep in 1851 uitgevoer.^[1]

Na sy vrylating

Proudhon is in 1852 vrygelaat. In 1858 publiseer hy die boek De la justice dans la révolution et dans l'église, waarvoor Proudhon tot drie jaar gevangenisstraf gevonnis is. Hy vlug na België en na 'n algemene amnestie vir politieke oortreders keer Proudhon in 1862 terug na Frankryk.^[1]

Proudhon skryf in sy boek Du principe federatif uit 1863 dat hy glo dat anargisme slegs 'n ideaal is wat nie gerealiseer kan word nie.^[6] Proudhon wou die regering desentraliseer deur die regering in 'n federasie van gemeenskappe te verander. 'n Konfederasie van nasionale federasies sou op Europese skaal gevorm word.^[1]

In sy laaste boek De la capacité politique des classes ouvriéves uit 1865 het hy 'n beroep op loonwerkers, handelaars en boere gedoen om hulself in 'n federasie te organiseer, sodat hulle gesamentlik hul regte en belange kan verdedig.^[1]

Mutualisme

Proudhon wou die regering tydens sy anargistiese periode afskaf en vervang deur 'n konfederasie van onafhanklike gemeenskappe, waar lidmaatskap van die gemeenskap vrywillig was. Die wette sou vervang word deur vrywillige ooreenkomste en onderling aanvaarde verpligtinge tussen gemeenskappe en individue. Volgens Proudhon sou kapitalisme deur die onderlinge ruilbank afgeskaf word. Die mutualistiese bank sal demokraties deur sy lede bestuur word.^[1][7]

Die ruilbank sou krediet verleen aan selfstandige ambagsmanne, boere en koöperasies waarmee hulle die produksiemiddele kon koop, uitbrei, verbeter of in stand hou. Die kapitalistiese loonstelsel sou volgens Proudhon hierdeur verdwyn. Geen rente word op hierdie lenings gehef nie. 'n Bydrae moet egter betaal word om statistieke en boekhouding by te hou. Die bedrag van hierdie fooi sal afneem namate meer mense by die uitruilbank aansluit. Die bank bied ook versekering en pensioene. Die lenings en pensioene word in sertifikate vir arbeidswaarde verskaf.^[1][7]

Lede van die onderlinge vereniging kon hul geproduseerde goedere vir hierdie koepons verruil waarmee hulle goedere en dienste kon koop. Die afleweraar kry die waarde van die produk op grond van die hoeveelheid arbeidsure wat gemiddeld benodig word om die produk te vervaardig. Met hierdie koopbewyse kan produkte gekoop word by die pakhuise, winkels en maatskappye verbonde aan die mutualistiese vereniging. Uiteindelik het Proudhon gehoop dat alle verkope en aankope deur hierdie koepons sou geskied.^[7]

Bibliografie

• Qu'est ce que la propriété? (Wat is eiendom?, 1840)
• Avertissement aux Propriétaires (Waarskuwing aan alle besitters, 1842)
• Système des contradictions économiques ou Philosophie de la misère (Die sisteem van ekonomiese teenstrydighede of Die filosofie van die armoede, 1846)
• Solution of the Social Problem, (Oplossing van die sosiale vraagstuk,1849)
• Idée générale de la révolution au XIXe siècle (Algemene idee van die revolusie in die negentiende eeu, 1851)
• Le manuel du spéculateur à la bourse (Die handleiding vir die beurspekulant, 1853)
• De la justice dans la révolution et dans l'Eglise (Oor geregtigheid in die revolusie en binne die kerk, 1858)
• La Guerre et la Paix (Oorlog en vrede, 1861)
• Du principe Fédératif (Oor die federale beginsel, 1863)
• De la capacité politique des classes ouvrières (Oor die politieke vermoëns van die werkersklasse, 1865)
• Théorie de la propriété (Teorie van eiendom, 1866)
• Théorie du mouvement constitutionnel (Teorie van die konstitusionele beweging, 1870)
• Du principe de l'art (Die beginsel van die kuns, 1875)
• Correspondence (Korrespondensies, 1875)

Verwysings

1. George Woodcock: Anarchism; A History of Libertarian Ideas and Movements; 1962.
2. Anton Constandse: Anarchisme van de Daad; 1969; bladsye 26 en 27.
3. Daniel Guerin: Anarchisme; 1965.
4. H.P.G. Quack De socialisten: Personen en stelsels. Deel 3: Tijdvak tusschen de jaren 1830 en 1850, eerste helft: Frankrijk; 1875–1897.
5. In 1873 het die bioloog Pierre van Beneden die term mutualisme in die biologie bekendgestel. Anarcho: Mutual Aid: An Introduction and Evaluation.
6. Karl Diehl: Essay Six: The theory of Anarchism.
7. Charles A. Dana: Proudhon and his "Bank of the People"; 1896.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.