Provinsiale wetgewer

KwaZulu-Natalse wetgewer in Pietermaritzburg.

Noord-Kaapse provinsiale wetgewer in Galeshewe.

Vrystaatse wetgewer in Bloemfontein.

In Suid-Afrika is 'n provinsiale wetgewer die wetgewende tak van die regering van 'n provinsie.^[1] Dit het 'n eenkamerinstelling en wissel in grootte van 30 tot 80 lede, afhangende van die bevolking van die provinsie.^[2] Elke wetgewer het 'n speaker en 'n adjunkspeaker.

Geskiedenis

Die oorspronklike vier provinsies van Suid-Afrika (die provinsies wat van 1910 tot 1994 bestaan het) het provinsiale rade gehad wat deur die blanke bevolking van die provinsies verkies iss. Die provinsiale rade was het nie baie mag gehad nie; hulle het 'n uitvoerende raad ('n provinsiale kabinet) aangestel, maar kon nie die administrateur (die uitvoerende hoof) van die provinsie aanstel of verwyder nie. Die administrateurs is deur die goewerneur-generaal (voor 1961) of die staatspresident (na 1961) gekies. Die wetgewende magte van die provinsiale rade was ook streng beperk tot spesifieke onderwerpe. In 1986 het die nasionale parlement die provinsiale rade heeltemal afgeskaf, maar die staatspresident was toegelaat om die uitvoerende rade aan te stel.

Die huidige provinsiale wetgewers is van stapel gestuur deur die tussentydse Grondwet van Suid-Afrika van 1993 met die totstandkoming van die nuwe nege provinsies. Die Grondwet van 1993 het op 27 April 1994 in werking getree (en die provinsies het ontstaan); die verkiesing op dieselfde dag het die eerste provinsiale wetgewers verkies. Die provinsiale wetgewers word meestal deur die African National Congress beheer. Die uitsonderings is die wetgewer in KwaZulu-Natal, wat van 1994 tot 2004 deur die Inkatha Freedom Party beheer is; en die Wes-Kaapse Provinsiale Parlement, wat van 1994 tot 2004 deur die Nuwe Nasionale Party beheer is (soms in koalisie met die Demokratiese Party) en sedert 2009 deur die Demokratiese Alliansie beheer word.

Verkiesing

Die lede van die provinsiale wetgewer (LPW's) word gekies deur die proporsionele verteenwoordiging van die partylys met 'n geslote lys, volgens die grootste resmetode met die Droop-kwota om enige surplus toe te ken.^[3] Die gewone termyn van 'n provinsiale wetgewer is vyf jaar. Verkiesings word deur die Onafhanklike Verkiesingskommissie gehou en is in 1994, 1999, 2004, 2009, 2014 en 2019 gehou. Alhoewel dit nie grondwetlik vereis word nie, is al die verkiesings tot dusver gelyktydig met die verkiesing tot die Nasionale Vergadering gehou.

Magte

Die wetgewer het die mag om wetgewing deur te voer op verskillende terreine wat in die nasionale grondwet gespesifiseer word; op sommige terreine word die wetgewende mag met die nasionale parlement gedeel, terwyl dit op ander terreine slegs aan die provinsie gereserveer word. Die velde sluit in sake soos gesondheid, onderwys (behalwe universiteite), landbou, behuising, omgewingsbeskerming en ontwikkelingsbeplanning. In velde buite die mag van 'n provinsiale wetgewer kan dit wetgewing aanbeveel by die Nasionale Vergadering.

'n Provinsiale wetgewer kan ook 'n grondwet vir daardie provinsie instel as twee derdes van die lede daarvoor stem. Die magte van die provinsiale wetgewer is slegs gebonde aan die nasionale grondwet en die provinsiale grondwet (indien daar een is). Slegs die Wes-Kaap het 'n provinsiale grondwet.

Die provinsiale wetgewer van 'n provinsie kies die premier, die hoof van die provinsiale uitvoerende gesag. Die wetgewer kan die premier dwing om te bedank deur 'n mosie van wantroue in te dien. Alhoewel die Uitvoerende Raad (kabinet) deur die premier gekies word, kan die wetgewer 'n mosie van wantroue aanneem om die premier te dwing om die samestelling van die Raad te verander. 'n Provinsiale wetgewer benoem ook die afgevaardigdes van die provinsie na die Nasionale Raad van Provinsies, wat afgevaardigdes aan partye toewys in verhouding tot die aantal setels wat elke party in die wetgewer beklee.

Die wetgewer hou toesig oor die administrasie van die provinsiale regering, en daar word van die premier en die lede van die Uitvoerende Raad verwag om aan die wetgewer verslag te doen oor die uitvoering van hul verantwoordelikhede. Die wetgewer beheer ook die finansies van die provinsiale regering deur middel van die bewilligingswetsontwerpe wat die provinsiale begroting bepaal.

Lys van provinsiale wetgewers

Hierdie lys toon nege provinsiale wetgewers en hul partysamestelling na die verkiesing van 2019.

Wetgewer	Sitplekke
	ANC	DA	EFF	IVP	VF +	Ander	Totaal
Oos-Kaapse Provinsiale Wetgewer	44	10	5	0	1	3 [lower-alpha 1]	63
Vrystaatse provinsiale wetgewer	19	6	4	0	1	0	30
Gauteng provinsiale wetgewer	37	20	11	1	3	1 [lower-alpha 2]	73
KwaZulu-Natalse Provinsiale Wetgewer	44	11	8	13	0	4 [lower-alpha 3]	80
Limpopo provinsiale wetgewer	38	3	7	0	1	0	49
Mpumalanga provinsiale wetgewer	22	3	4	0	1	0	30
Noordwes provinsiale wetgewer	21	4	6	0	2	0	33
Noord-Kaapse Provinsiale Wetgewer	18	8	3	0	1	0	30
Wes-Kaapse Provinsiale Parlement	12	24	2	0	1	3 [lower-alpha 4]	42
Totale	255	89	50	14	11	11	430

Notas

1. Sluit 2 UDM & 1 ATM LPW's in
2. Sluit 1 ACDP LPW in
3. Sluit 1 NFP, 1 MF, 1 ATM, & 1 ACDP LPW's
4. Sluit 1 Good, 1 ACDP, & 1 Al Jama-ah LPP's in.

Verwysings

1. Chapter 6: Provinces, Grondwet van Suid-Afrika
2. "Seats Available Report - Provincial" (PDF). Independent Electoral Commission. Besoek op 28 Mei 2009.^{[dooie skakel]}
3. Schedule 1 to the Electoral Act, 1998, as amended