Pêrel
'n Pêrel is 'n klein, ronde verdikking wat deur weekdiere rondom sandkorrels of ander vreemde voorwerpe wat in die dier se liggaam of tussen sy liggaam en die skulp beland, gevorm word. Die belangrikste bron van pêrels is die pêreloesters, en pêrels wat hieruit gevorm word, is baie gesog in die juweliersbedryf. Die Japanners het meer as 'n halfeeu gelede begin om vreemde voorwerpe in pêreloesters in te plant om pêrelvorming kunsmatig te stimuleer.
Pêrels wat so verkry word, word gekweekte pêrels genoem. Daarenteen word nagemaakte pêrels heeltemal kunsmatig vervaardig en bestaan uit glas- of plastiekkrale wat met ʼn lagie pêrelekstrak (wat uit visskubbe verkry word) oorgetrek word. Daar is vroeër geglo dat pêrels gestolde doudruppels of trane van meerminne was. Hoewel die Chinese waarskynlik reeds sedert die 13e eeu pêrels in varswatermossels gekweek het. het dit eers teen die middel van die 19e eeu algemeen bekend geword dat pêrels gevorm word wanneer 'n vreemde voorwerp soos 'n sandkorreltjie in die dier se liggaam of tussen die liggaam en die skulp van 'n weekdier beland.
Die weekdier reageer op die prikkel of irritasie deur skulpmateriaal daaromheen af te skei, wat 'n verdikking veroorsaak en in ʼn tempo van 0,3 tot 0,6 mm per jaar tot 'n pêrel uitgroei. Indien die proses in die sagte liggaam van die weekdier plaasvind, word ʼn sogenaamde vrye pêrel gevorm. In die geval dring 'n klein parasitiese wurm die mantel of omhulsel van die diertjie binne - die pêrel wat daaromheen gevorm word, staan soms as die "wurm se kis" bekend. 'n Pêrel kan ook teen die binnewand van die skulp vorm en die soort word skulp- of blasiepêrels genoem. Wanneer dit van die skulpwand losgemaak word, is dit aan die een kant beskadig en word dus meestal in borsspelde gebruik.
Afhangende van die samestelling van die skulpmateriaal wat om die vreemde voorwerp afgeskei word, word daar onderskei tussen periostrakonpêrels (wat uit chitien of kongiolin gevorm word), prismapêrels (wat uit kalk gevorm word) en perlemoenpêrels (wat uit aragoniet gevorm word). Laasgenoemde is die enigste waardevolle pêrels aangesien dit 'n mooi kleurspeling (pêrelglans) het wat deur ligweerkaatsing in die baie dun lagies aragoniet ('n vorm van kalsiumkarbonaat) veroorsaak word.
Hoewel alle skulpdraende weekdiere potensieel pêrels kan vorm, lewer die skulpe van die pêreloesters (familie Pteriidae) en die pêrelmossels (families Unionidae en Margaritanidae) die beste pêrelopbrengs. Die gewone oester (Ostrea edulis) en die gewone mossel (Mytulis edulis), die perlemoen (genus Haliolus) en die reuse-gapermossel (Tridacna gigas) vorm ook pêrels.
Pêrelvissers
[wysig | wysig bron]Seepêreloesters is die vernaamste bron van pêrels en die pêrels wat hieruit gevorm word, is gesog in die juweliersbedryf. Pinctada maxima en Pinctada margaritifera lewer baie pêrels op en die belangrikste visserygebiede is in die Rooi See, in die Persiese Golf, om Sri Lanka, by Noord-Australië en by Venezuela. Die oesters word met sleepnette gevang of deur pêrelduikers uit die see gehaal. Die skulpe moet van die bodem losgewoel of losgesny word, aangesien hulle met bissusdrade, wat deur die oesters self afgeskei word, daaraan vasgeheg is.
Die perlemoer, wat aan die binnekant van die skulp gevind word, is veral baie gewild en word in sierartikels gebruik. Trouens, die duikers beskou dikwels die pêrels wat hulle vind, as 'n bonus, want net gemiddeld 1 pêrel word in elke 100 oesters gevind en net 1 uit elke 100 pêrels is waardevol. Suid-Afrikaanse pêreloesters is waardeloos as 'n bron van perlemoer, maar pêrels word wel soms in die skulpe gevind. Pêrelmosselvissery was voorheen 'n winsgewende bedryf in Skotland, Sentraal-Europa, Noord-Amerika en Japan. Die varswaterweekdiere se getalle is egter in groter mate as die van die seepêrel-oesters uitgedun weens besoedeling.
Gekweekte en imitasie (nagemaakte) pêrels
[wysig | wysig bron]Gekweekte pêrels het hul oorsprong by die Chinese, wat reeds eeue gelede Boeddhabeeldjies in pêrelmossels geplaas het sodat die diertjies ʼn laag perlemoer daarom kon vorm. Dit het die gedagte laat ontstaan om pêrels op 'n kunsmatige manier te kweek, en in 1893 het die Japanner Kokitsji Mikimoto na jare se proefnemings daarin geslaag om 5 halfbolvormige pêrels in Pinctata martensii te kweek. Sy sukses het die grondslag gelê vir die bloeiende pêrelbedryf in Japan.
Die pêreloester moet 3 jaar oud wees voordat pêrels daarin gekweek kan word. Hulle word deur Japanse vroueduikers (amas) versamel en in 'n laboratorium met 'n kalkbolletjie asook 'n stukkie mantelepiteel (weefsel van die manteloppervlak) van 'n ander oester "geënt”. Daarna word die oester in mandjies in die see teruggeplaas. Die epiteelselle van die diertjies skei gaandeweg perlemoer af oor die bolletjie. Na 3 jaar is die gekweekte pêrel volgroei en word die oesters uit die see gehaal.
Nagemaakte of imitasiepêrels is daarenteen heeltemal sinteties en word van plastiek- of glaskrale gemaak, wat met pêrelekstrak (wat uit visskubbe verkry word) geverf word. Dit is 'n belangrike bedryf op die Spaanse eiland Majorka.
Pêrelhandel
[wysig | wysig bron]Pêrels se waarde hang af van die onderskeid tussen egte, nagemaakte en gekweekte pêrels. Nagemaakte (imitasiepêrels) kan maklik aan hul soortlike gewig herken word, maar dit is moeilik om tussen egte en gekweekte pêrels te onderskei. Indien 'n pêrel deurboor is, kan daar met behulp van ʼn spesiale apparaat vasgestel word of daar 'n kern is; so nie is X-strale nodig om dit te evalueer. Namate die bedryf in gekweekte pêrels ontwikkel het, het die waarde van egte pêrels baie gedaal en die produksie (van gekweekte pêrels) moes beperk word ten einde die wêreldprys van pêrels te handhaaf.
Die kleur en vorm van 'n pêrel is belangrike maatstawwe in die bepaling van die prys daarvan. Pêrels is selde heeltemal rond en die meeste is onreëlmatig (barokpêrels). Hulle kom in verskillende kleure voor, naamlik wit, grys, pienk, geel, groen, blou en swart. Hulle gewig word per grein bepaal (1 grein = 50 mg) en gekweekte pêrels van 3 mm, 5 mm en 8 mm weeg onderskeidelik ongeveer 0,7, 3,6 en 14,2 grein. Die prys word bepaal deur die kwadraat van die gewig met die basiese prys (die prys van 'n kwalitatief vergelykbare pêrel wat 1 grein weeg) te vermenigvuldig. Die afgelope aantal jare het waterbesoedeling die oesterpêrelbedryf gekortwiek en gevolglik het die Japanse uitvoerhandel geweldig afgeneem.
Lees ook
[wysig | wysig bron]Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 142
