Rök-steen

Hans Hildebrand sit langs die Rök-steen.

Die Rök-steen (Sweeds: Rökstenen; Rundata: Ög 136) is een van die beroemdste runestene en bevat die langste aangetekende runegravering. Dit is naby die kerk in Rök, Östergötland (Swede) geleë en word as die eerste stuk geskrewe Sweedse literatuur geag. Dit merk gevolglik die begin van die geskiedenis van Sweedse letterkunde.[1][2]

Aangaande die steen

[wysig | wysig bron]

Die steen is in die 19de eeu ontdek waar dit in die muur van die kerk ingebou is. Dit is 'n paar dekades later uit die muur verwyder. Dit is waarskynlik tydens die 800's gegraveer te oordeel aan die runestyl en die aard van die taal. Die steen is aan vyf sye met runes oortrek — dit is al die sye buiten die basis, wat ondergronds sou bly. 'n Paar gedeeltes van die inskripsie is beskadig, maar die meerderheid van die steen bly leesbaar.

Die naam "Rök-steen" is toutologies, aangesien die steen na die nedersetting "Rök" vernoem is, terwyl die nedersetting self na die steen "Rauk" of "Rök" (wat "steen" in Oud-Noors beteken) vernoem is.

Die steen is uniek in die sin dat dit 'n gedeelte van die verlore Noorse mitologie bevat. Dit maak ook 'n geskiedkundige verwysing na die Ostrogotiese koning Feodor die Grote.

Die gravering is op twee maniere gedeeltelik geënkripteer: deur verplasing en deur die gebruik van spesiale koderunes. Die inskripsie is moontlik opsetlik moeilik leesbaar: miskien as deel van die magiese ritueel, of dalk bloot net om die graveerder se runevaardighede af te wys.

Inskripsie

[wysig | wysig bron]

Die volgende is 'n transliterasie van die runes:

aft uamuþ stonta runaR þaR n uarin faþi faþiR aft faikion sunu sakum| |mukmini þat huariaR ualraubaR uaRin tuaR þaR suaþ tualf sinum uaRin| |numnaR t ualraubu baþaR somon o umisum| |monum ' þat sakum onart huaR fur niu altum on urþi fiaru miR hraiþkutum auk tu miR on ub sakaR raiþ| |þiaurikR hin þurmuþi stiliR flutna strontu hraiþmaraR sitiR nu karuR o kuta sinum skialti ub fatlaþR skati marika þat sakum tualfta huar histR si kunaR itu| |uituoki on kunukaR tuaiR tikiR suaþ o likia ' þat sakum þritaunta huariR tuaiR tikiR kunukaR satin t siulunti fiakura uintur at fiakurum nabnum burnR fiakurum bruþrum ' ualkaR fim ra=þulfs| |suniR hraiþulfaR fim rukulfs| |suniR hoislaR fim haruþs suniR kunmuntaR fim (b)irnaR suniR * nuk m--- (m)-- alu --(k)(i) ainhuaR -þ... ...þ … ftiR fra sagwm| |mogmeni (þ)ad hOaR igOldga OaRi gOldin d gOonaR hOsli sakum| |mukmini uaim si burin| |niþR troki uilin is þat knuo knati| |iatun uilin is þat (n)(i)(t) akum| |mukmini þur sibi uiauari ul niruþR

Die volgende is 'n transkripsie van die runes in die vroeë 9de eeuse Oud-Oosnoors (Sweedse en Deense) dialek van Oud-Noors:

Die vooraansig van die steen. Die begin van die inskripsie word gelees wanneer die leser sy kop na links draai.
Aft Wǣmōð/Wāmōð stąnda rūnaʀ þāʀ. Æn Warinn fāði, faðiʀ, aft fæigjąn sūnu. Sagum mōgminni/ungmænni þat, hwærjaʀ walraufaʀ wāʀin twāʀ þāʀ, swāð twalf sinnum wāʀin numnaʀ at walraufu, bāðaʀ sąmąn ą̄ ȳmissum mąnnum. Þat sagum ąnnart, hwaʀ fur nīu aldum ą̄n urði/yrði fjaru meðr Hræiðgutum, auk dō meðr hann umb sakaʀ. Rēð Þjoðrikʀ hinn þurmōði, stilliʀ flutna, strąndu Hræiðmaraʀ. Sitiʀ nū garwʀ ą̄ guta sīnum, skjaldi umb fatlaðʀ, skati Mǣringa. Þat sagum twalfta, hwar hæstʀ sē Gunnaʀ etu wēttwąngi ą̄, kunungaʀ twæiʀ tigiʀ swāð ą̄ liggja. Þat sagum þrēttaunda, hwariʀ twæiʀ tigiʀ kunungaʀ sātin at Sjolundi fjagura wintur at fjagurum nafnum, burniʀ fjagurum brø̄ðrum. Walkaʀ fimm, Rāðulfs syniʀ, Hræiðulfaʀ fimm, Rugulfs syniʀ, Hāislaʀ fimm, Hāruðs syniʀ, Gunnmundaʀ/Kynmundaʀ fimm, Bjarnaʀ syniʀ. Nū 'k m[inni] m[eðr] allu [sa]gi. Æinhwaʀʀ … [swā]ð … æftiʀ frā. Sagum mōgminni/ungmænni þat, hwaʀ Inguldinga wāʀi guldinn at kwą̄naʀ hūsli. Sagum mōgminni/ungmænni, hwæim sē burinn niðʀ dræ̨ngi. Wilinn es þat. Knūą/knyią knātti jatun. Wilinn es þat … Sagum mōgminni/ungmænni: Þōrr. Sibbi wīawæri ōl nīrø̄ðʀ.

Die volgende is 'n transkripsie van die runes in die klassieke 13de eeuse Oud-Wesnoors (Noorse en Yslandse) dialek van Oud-Noors:

Eptir Vémóð/Vámóð standa rúnar þær. En Varinn fáði, faðir, eptir feigjan son. Sǫgum múgminni/ungmenni þat, hverjar valraufar væri tvær þær, svát tolf sinnum væri numnar at valraufu, báðar saman á ýmissum mǫnnum. Þat sǫgum annat, hverr fyrir níu ǫldum án yrði fjǫr með Hreiðgotum, auk dó meðr hann umb sakar. Réð Þjóðríkr hinn þormóði, stillir flotna, strǫndu Hreiðmarar. Sitr nú gǫrr á gota sínum, skildi umb fatlaðr, skati Mæringa. Þat sǫgum tolfta, hvar hestr sé Gunnar etu véttvangi á, konungar tveir tigir svát á liggja. Þat sǫgum þrettánda, hverir tveir tigir konungar sæti at Sjólundi fjóra vetr at fjórum nǫfnum, bornir fjórum brœðrum. Valkar fimm, Ráðulfs synir, Hreiðulfar fimm, Rugulfs synir, Háislar fimm, Hǫrðs synir, Gunnmundar/Kynmundar fimm, Bjarnar synir. Nú'k m[inni] m[eð] ǫllu [se]gi. Einhverr … [svá]t … eptir frá. Sǫgum múgminni/ungmenni þat, hvar Ingoldinga væri goldinn at kvánar húsli. Sǫgum múgminni/ungmenni, hveim sé borinn niðr drengi. Vilinn er þat. Knúa/knýja knátti jǫtun. Vilinn er þat … Sǫgum múgminni/ungmenni: Þórr. Sibbi véaveri ól nírœðr.

Vertaling

[wysig | wysig bron]

Die volgende is een vertaalde weergawe van die teks: die meeste navorsers stem oor die wyse van die vertaling saam, maar die interpretasie daarvan bly 'n debatspunt. Die eerste gedeelte is in ljóðaháttr-metrum geskryf.

Die steen word onderdaks beskut en staan naby die kerk waarin dit ontdek is.
Ter nagedagtenis aan Vémóðr / Vámóðr staan hierdie runes.
En Varinn het hulle ingekleur, die vader,
ter nagedagtenis aan sy oorlede seun.
Ek vertel die volksverhaal: aan die jongmanne, wat die 2 oorlogsbuite was, wat 12 keer as oorlogsbuit geneem is, albei saam van verskillende manne.
Ek vertel tweedens: wie 9 geslagte gelede sy lewe saam met die Hreið-gote ingeboet het; en saam met hulle omgekom het vir sy skuld.
Þjóðríkr die dappere,
hoof van seekrygers,
regeer oor die kus van die Hreið-see.
Nou sit hy gewapen
op sy Goth[iese perd],
sy skild vasgegord,
die prins van die Mærings.
Ek vertel dit as 12de: waar die perd van Gunnr voer sien op die slagveld, waar 20 konings lê.
Ek vertel dit as 13de: watter 20 konings vier winters [lank] op Sjólund gesit het, van vier name, gebore uit vier broers: vyf Valkis, seuns van Hráðulfr, vyf Hreiðulfrs, seuns van Rugulfr, vyf Háisl, seuns van Hôrðr, vyf Gunnmundrs / Kynmundrs, seuns van Bjôrn.
Nou vertel ek die verhale volledig. Iemand …
Ek vertel die volksverhaal: aan die jongmanne, wat van die geslag van Ingold deur 'n vrou se offerhande terugbetaal is.
Ek vertel die volksverhaal: aan die jongmanne, vir wie 'n naverwant gebore is, vir 'n dapper man. Dit is Vélinn. Hy kon 'n reus verpletter. Dit is Vélinn … [Nit]
Ek vertel die volksverhaal: vir die jongmanne, Þórr. Sibbi van Vé, 90-jarige, verwek ['n seun].

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • Bugge, Sophus: Der Runenstein von Rök in Östergötland, Schweden, Stockholm 1910
  • von Friesen, Otto: Rökstenen, Uppsala 1920
  • Grönvik, Ottar: Runeinnskriften på Rökstenen in Maal og Minde 1983, Oslo 1983
  • Gustavson, Helmer: Rökstenen (saamgestel deur Riksantikvarieämbetet), Uddevalla 2000, ISBN 91-7192-822-7
  • Jansson, Sven B.F.: Runinskrifter i Sverige, Stockholm 1963, 3de uitgawe in 1984
  • Rydberg, Viktor: Om Hjältesagan å Rökstenen, Stockholm, 1892; vertaal as "The Heroic Saga on the Rökstone" deur William P. Reaves, The Runestone Journal 1, Asatru Folk Assembly, 2007. OCLC 2987129
  • Schück, Henrik: Bidrag till tolkningen af Rökstenen in Uppsala Universitets årsskrift, Uppsala 1908
  • Ståhle, Carl Ivar en Tigerstedt, E.N.: Sveriges litteratur. Del 1. Medeltidens och reformationstidens litteratur, Stockholm 1968
  • Wessén, Elias: Runstenen vid Röks kyrka, Stockholm 1958

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Gustafson, Alrik, Svenska litteraturens historia, 2 volums (Stockholm, 1963). Eerste uitgawe as A History of Swedish Literature (American-Scandinavian Foundation, 1961). Hoofstuk 1.
  2. ↑ Forntid och medeltid, Lönnroth, in Lönnroth, Göransson, Delblanc, Den svenska litteraturen, vol 1.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]

58°17′42″N 14°46′32″O / 58.29500°N 14.77556°O / 58.29500; 14.77556