Switserse frank
| Rang | Geldeenheid | Simbool ISO 4217 |
% daaglikse aandeel (Des. 2015) |
|---|---|---|---|
| 1 |  Amerikaanse dollar |
USD ($) | 87,0% |
| 2 |  Euro |
EUR (€) | 33,4% |
| 3 |  Japannese jen |
JPY (¥) | 23,0% |
| 4 |  Pond sterling |
GBP (£) | 11,8% |
| 5 |  Switserse frank |
CHF (CHF) | 8,6% |
| 6 |  Kanadese dollar |
CAD ($) | 5,2% |
| 7 |  Australiese dollar |
AUD ($) | 4,6% |
| 8 |  Meksikaanse peso |
MXN ($) | 2,5% |
| 9 |  Chinese juan |
CNY (¥) | 2,2% |
| 10 |  Nieu-Seelandse dollar |
NZD ($) | 2,0% |
| 11 |  Sweedse kroon |
SEK (kr) | 1,8% |
| 12 |  Russiese roebel |
RUB (₽) | 1,6% |
| 13 |  Hongkong-dollar |
HKD ($) | 1,4% |
| 14 |  Noorse kroon |
NOK (kr) | 1,4% |
| 15 |  Singapoer-dollar |
SGD ($) | 1,4% |
| 16 |  Turkse lira |
TRY (₺) | 1,3% |
| 17 |  Suid-Koreaanse won |
KRW (₩) | 1,2% |
| 18 |  Suid-Afrikaanse rand |
ZAR (R) | 1,1% |
| 19 |  Brasiliaanse real |
BRL ($) | 1,1% |
| 20 |  Indiese roepee |
INR (₹) | 1,0% |
| Ander | 6,3% | ||
| Totaal[n 1] | 200% | ||
Die Switserse frank (Duits: Schweizer Franken, Frans: franc suisse, Italiaans: franco svizzero, Romansch: franc svizzer; ISO 4217-kode: CHF) is die amptelike geldeenheid van Switserland en Liechtenstein. Gewoonlik word afkortings soos CHF en SFr gebruik.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]
Die benaming frank is afgelei van 'n Franse goudmunt van 1360 (ter waarde van een livre of 20 sols) met die Latynse opskrif Rex francorum ("Koning van die Franke"). In 1577 is die frank in Frankryk ook as silwermunt geslaan.[3]
Die eerste muntstuk, waarna as Switserse frank (Frans: livre suisse) verwys is, was 'n silwermunt ter waarde van 10 batzen wat vanaf 1757 in Bern, later ook in Basel, Solothurn en Luzern geslaan is. In die tyd van die Helvetiese Republiek is pogings onderneem om die Switserse geldstelsel volgens die Bernse eenheid na 'n desimale stelsel oor te bring. So is beplan om vanaf 1799 die Switserse frank (met 'n fynsilwerinhoud van 6,6149 g en onderverdeel in 10 batzen of 100 rappen) as wettelike betaalmiddel in te voer. Weens 'n tekort aan edele metale is dié plan egter uiteindelik gestaak.
In die tydperk van die sogenaamde Mediasie (tussen 1803 en 1813), toe Switserland de facto as Franse vasalstaat bestaan het, is die reg om munte te slaan en in omloop te bring weer aan die enkele kantonne toegestaan. Ondanks pogings, om 'n enkele geldeenheid vir die hele Switserland in te voer, was daar tot die federale munthervorming 'n verkeidenheid munte in omloop, waarvan sommige "frank" genoem is, maar ten opsigte van hul metaalgehalte, gewig en ontwerp van mekaar verskil het.
In 1848 is die muntreg weer aan die Switserse Konfederasie oorgedra en die franken, wat onderverdeel is in 100 rappen, as nasionale silwergebaseerde geldeenheid ingevoer. Sy gewig, silwerghalte en deursnee het gelykgestaan aan dié van die Franse franc (5 g, silwergehalte van 900/1000, vanaf 1875 835/1000). Die eerste silwermuntstukke ter waarde van 5, 2, 1 en 1⁄2 frank is in 1850-51 nog in Parys geslaan voordat die voormalige Bernse Munt in 1855 tot Federale Munt van Switserland verklaar is. Tussen 1851 en 1852 is alle vroeëre muntstukke deur die nuwe frank vervang.
In die volgende dekades is silwer toenemend deur goud verdring. Die Switerse Konfederasie het vanaf 1883 begin om goue twintigfrank-muntstukke te slaan, vanaf 1911 ook tienfrankmunte en in 1925 - as uitsondering - ook honderdfrankmunte. Switserland het vanaf 1865 saam met Frankryk, België en Italië die sogenaamde Latynse Monetêre Unie gevorm. Met dié ooreenkoms het die Konfederasie dekades lank sekere bevoegdhede op monetêre gebied aan die Paryse regering afgestaan. Tot in die tyd van die Eerste Wêreldoorlog was daar in die Latynse Monetêre Unie alle silwermuntstukke in omloop wat deur die lidstate geslaan is. Hul onderlinge wisselkoers is deur wetgewing bepaal. In 1868 het ook Griekeland tot die Unie toegetree.
Die Frans-Duitse Oorlog van 1870/71 en die gepaardgaande monetêre krisis het die deurbraak gebring vir banknote wat deur nasionale reserwebanke uitgereik is en op dié tydstip reeds 'n halfeeu in omloop was, maar nooit aanklank gevind het by die publiek nie. Die Switserse Konfederasie het al vanaf 1891 die monopolie op die uitreiking van banknote verkry wat egter eers vanaf 1910 met die daarstelling van die Switserse Nasionale Bank uitgeoefen kon word. Teen die begin van die Eerste Wêreldoorlog het die Federale Raad van Switserland 'n amptelike koers vir banknote vasgestel wat nie meer aan dié van muntstukke gekoppel was nie.
Uiteenlopende inflasionêre tendense en wisselkoersontwikkelinge ná die oorlog het in 1920/21 aanleiding tot die nasionalisering van silwermunte gegee. In 1926 is die Latynse Monetêre Unie amptelik ontbind. Die Switerse frank was vir die eerste keer die enigste geldeenheid wat in Switserland in omloop was en is in 1924 ook eensydig deur die Prinsdom Liechtenstein as geldeenheid ingevoer. Eers in 1980 is die monetêre unie tussen Switserland en Liechtenstein amptelik bekragtig.
Deflasionêre tendense in die naoorlogse tydperk het tot 'n massiewe waardestyging van die Switserse frank teenoor ander geldeenhede gelei sodat in 1924 die pariteit tussen banknote en muntgeld herstel is. In 1929 is 'n goudstandaard gevestig waarvolgens die Switserse Nasionale Bank verplig is om 290 mg fyngoud vir een frank te ruil. In 1936 het die Federale Raad die frank met dertig persent gedevalueer tot tussen 190 en 215 mg fyngoud.
Gedurende die Tweede Wêreldoorlog was die Switserse frank die enigste sterk en verwisselbare geldeenheid in Europa - rede genoeg vir die Duitse Ryk se Nasionaal-Sosialistiese bewind om sy transaksies in verband met sogenaamde roofgoud (goud wat in Duits-besette lande gesteel is) in Switserse frank af te handel.
Met die afkondiging van die hersiene Muntgeldwet van 1952 het Switserland teruggekeer tot 'n vaste ruilverhouding van 203,2 g fyngoud vir een frank. Die goudstandaard is beperk tot muntgeld. Vir banknote is dit deur die Federale Raad aanvanklik vir 'n onbeperkte tyd uitgestel en uiteindelik in 2000 volledig opgehef. Die goudstandaard was sodoende slegs vir die frank se buitewaarde van belang. Goudmunte ter waarde van 25 en 50 frank, wat tussen 1955 en 1959 geslaan is, is gevolglik nooit in omloop gebring nie.
Die stygende silwerprys het die frank se metaalwaarde in die 1960's bo sy nominale waarde laat klim. So is vanaf 1968 vir frankmuntstukke, wat gedeeltelik ook in Londen geslaan is, 'n koper-nikkel-legering gebruik. Daarnaas het ook die stelsel van vaste wisselkoerse in die laat sestigerjare onder druk gekom sodat die Federale Raad in 1973 ten gunste van swewende koerse besluit het.
Notas
[wysig | wysig bron]- ↑ Die somtotaal is 200% want elke verhandeling behels 'n geldeenheidpaar.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (en) "World's Most Traded Currencies By Value 2012". investopedia.com. Besoek op 10 Junie 2013.
- ↑ (en) "Report on global foreign exchange market activity in 2013" (PDF). Triennial Central Bank Survey. Basel, Switserland: Bank for International Settlements. April 2013. p. 12. Besoek op 22 Oktober 2013.
- ↑ Historisches Lexikon der Schweiz: Franken. Besoek op 19 Junie 2016
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Switserse frank.- (en) (de) (fr) Historische en actuele bankbiljetten van Switserland
