Thesaurus Linguae Latinae

Biblioteek van die Thesaurus linguae Latinae
Kartoteek van die Thesaurus linguae Latinae

Die Thesaurus Linguae Latinae (afgekort TLL, ThlL of ThLL onderskeidelik)[1][2], is die onvoltooide eentalige woordeboek van die Latynse taal, wat al die Latynse woordeskat vanaf sy beginjare vaslê tot en met die woordgebruik deur die aartsbiskop en ensiklopedieskrywer, Isidorus van Sevilla, dit wil sê, rondom 600 n.C. Wanneer dit kant en klaar is sal die woordeboek in die toekoms as gesaghebbende navorsingsbron van die Latynse taal en kultuur dien.

Taakstelling

[wysig | wysig bron]

Die doel van die woordeboek is om alle lemmas grondig te ondersoek en die gegewens te boek te stel wat op die een of ander wyse van taalkundige belang is. Op grond van die bronmateriaal word hierdie lemmas dus bewerk. In die woorde van Wölfflin, stel die woordeboekmakers hul dit ten doel om "die lewensverhaal van die individuele woorde, hul oorsprong, verbinding, vermenigvuldiging, verandering in vorm en betekenis, hul wedersydse verteenwoordiging en vervanging, en uiteindelik hul dood deur die eeue heen waarin Latyn nog springlewendig was, dus, tot met die ontwikkeling van die Romaanse dogtertale" vas te vang.[3]

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Oprigting

[wysig | wysig bron]

Die Switser Eduard Wölfflin (München) stel ná 'n lang gewik en weeg die projek op die proef met 'n paar ondersoeke, voordat hy sedert 1884 hiervoor 'n spesiale tydskrif op die been bring. Hier word Wölfflin bygestaan deur Friedrich Leo (Göttingen) en Franz Bücheler (Bonn). Theodor Mommsen en Wölfflin het hieroor korrespondeer; teen die vroeë 1890's reik Mommsen saam met Martin Hertz 'n deskundige verslag uit wat die oprigting van die instituut 'n treetjie nader bring. Nog verdere samesprekings is gevoer en uiteindelik kom vyf Duitstalige akademies op 22 Oktober 1893 onder een dak as die Thesaurus Kommission byeen (aan huis van die oudheidkenner, Hermann Diels, in Berlyn).[4] Volgende op die agenda moes besluit word presies hoe die bronmateriaal ingesamel moes word en hoe om met hierdie inligting om te gaan. Op Diels se voorstel word toe besluit om die Latynse taalgebruik tot 150 n.C. af te baken (en so volledig moontlik op te teken), maar slegs die leksikale kenmerke dan nog speling te gee tot 600 n.C.[5] Nadat die voorbereidingswerk in München en Göttingen uiteindelik afgehandel is, open die sentrale instituut Thesaurus Linguae Latinae sy deure in 1899 te München. Die artikels is en word tot vandag toe nog steeds sonder uitsondering in München geskryf, bygewerk en korrigeer; die drukproewe word op sy beurt wel na 'n handjievol buitelandse geleerdes gestuur om te proeflees. Buitelandse instellings stuur ter ondersteuning van die projek gereeld hul beurshouers na München.[6] In München is ook die biblioteek en kartoteek te vinde.[7] Die eerste bundel verskyn in 1900 by B.G. Teubner Verlag. Aanvanklik is vyf jaar opsygesit vir die insameling van bronmateriaal en daarna vyftien jaar vir die woordeboekmakery.[8] Die instelling is in München gesetel by die Bayerischen Akademie der Wissenschaften.

Vanaf 1893 tot 1949 ontvang die Thesaurus leiding en finansiering deur die volgende akademies en hul opvolgers:

  • die Bayerischen Akademie der Wissenschaften,
  • die Preußischen Akademie der Wissenschaften,
  • die Akademie der Wissenschaften te Göttingen,
  • die Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften in Leipzig,
  • die Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wene en
  • die Schweizerischen Altphilologenverband (sedert 1934).

Hierdie Thesaurus Kommission sit dan jaarliks koppe bymekaar oor geldsake, die wetenskaplike rigting wat ingeslaan moet word en ander reëlings wat getref moet word. Die verslag van die hoofredakteur word onder die loep geneem, verdere werksaamhede beplan, die begroting afgesluit en die nuwe begroting opgestel.[9][10] Die finansiering kom direk uit die staatskas van die deelstaatregerings waarin die akademies hulle bevind, maar ook van ander wetenskaplike organisasies (soos die Straßburger wissenschaftliche Gesellschaft), asook fondsinsamelings en privaatskenkings. Die betrokke deelstate maak onder meer Beiere, Pruise en Oostenryk uit, asook die owerhede in Hamburg, Karlsruhe en Stuttgart.[11]

1914 tot 1945

[wysig | wysig bron]

Die Eerste Wêreldoorlog bring nie alleen 'n arbeidstekort in Duitsland mee nie (vier uit agtien medewerkers sterf sommer binne die eerste paar maande), maar ook 'n nypende geldtekort. Hiervoor word die Notgemeinschaft der deutscher Wissenschaft, die voorganger van die Deutsche Forschungsgemeinschaft, in die lewe geroep om die instituut aan die lewe te hou. Toe die ontslag in 1921 van alle werknemers selfs met die steun van die Notgemeinschaft onvermydelik begin lyk, hou die Switserse universiteite op inisiatief van Jacob Wackernagel 'n fondsinsameling ten bate van die instituut. Maar reeds in 1919 vloei kontant uit die buiteland vir hierdie doel in, aanvanklik uit Swede, gevolg deur Nederland en die VSA in 1920, in 1921 ook uit Suid-Afrika benewens die reeds vermelde Switserland. Beurshouers word ook uit Switserland en Denemarke gewerf en gestuur om te help met die arbeid. Vanaf 1933 tot 1937 kry die Thesaurus 'n groot kontantinspuiting van die Amerikaanse Rockefellerstigting. Aan die einde van die 1930's finansier die Deutsche Forschungsgemeinschaft die Thesaurus. Benewens die beurshouers wat handjie bygesit het, was daar ook byvoorbeeld 'n gimnasiumonderwyser uit Oostenryk en 'n professor uit München (albei met vakansie) wat die wa deur die drif help trek het.[12] In die jare veertig word die Thesaurus as onderneming van die Reichsakademie (die opvolgorganisasie van die Reichsverbands der deutschen Akademien der Wissenschaften) bestuur.[13] Tydens die Tweede Wêreldoorlog word die biblioteek ter beskerming teen bomaanvalle leeggemaak en alle bronmateriaal van die Thesaurus ook verskuif na die Benediktynse klooster Scheyern tussen München en Ingolstadt.[14]

Ná 1945

[wysig | wysig bron]

Pas toe die oorlog verby is fungeer die Switserse Indogermanis Manu Leumann, wat sedert 1939 lid was van die Thesaurus Kommissie, as die spilpunt waarom die hulp van die Thesaurus gedraai het. In 1946 word die Thesaurus-medewerker Heinz Haffter namens hom na München gestuur. Hier word Haffter in opdrag van die Switserse Thesaurus Kommission, die American Philological Association, die British Academy en die Stockholm Akademie vanaf 1 April 1947 aangewys as hul verteenwoordiger in oorleg met die toesighoudende kommissie en gevra om die leiding van die Thesaurus Linguae Latinae oor te neem. Haffter word daarmee as die nuwe Hoofredakteur aangewys.

Op 7 April 1949 is die Internationale Thesaurus-Kommission gevolglik gestig, wat die Thesaurus-Kommission van die Duitstalige stigtingsakademies vervang en hom voortaan met die publikasie van die TLL bemoei. Die Kommissie bestaan ondertussen uit een-en-dertig afgevaardigdes (naas individuele lede) van verskeie wetenskaplike instellings, akademies en verenigings uit drie-en-twintig lande, waaronder uit Europa, Japan en die VSA. Die eerste voorsitter was Manu Leumann.[15] Die Hoofredakteur sedert 2014 is Michael Hillen, wat sy voorganger, Silvia Clavadetscher, opgevolg het.[16]

Tot 1999 verskyn die bundels van die Thesaurus Linguae Latinae by Teubner Verlag; daarna, tot 2006, by K. G. Saur Verlag. Sedert 2007 tot op hede dien Verlag Walter de Gruyter as die instituut se uitgewer.

Hede en toekoms

[wysig | wysig bron]

Boekdele A tot M asook O en P het reeds verskyn. In 2019 is daar gelyktydig aan N en R gewerk.[17] In 1995 skat Dietfried Krömer die woordeboek sal nog omtrent 50 jaar duur om te voltooi.[18]

Die lemmas word, kompleet soos die Woordeboek van die Afrikaanse Taal van 1977, nog handmatig met woordkaartjies beskryf en verwerk, om die eenvoudige rede dat die antieke bronmateriaal (soos manuskripte) handgeskrewe is en die letters nie maklik deur 'n rekenaar gelees kan word nie.[19] Vergeleke met hierdie soortgelyke (slakkepas) handmatige metode is die WAT se voltooiingsdatum op 1 November 1977 aanvanklik op 2120 geraam.[20] Die modernisering en die gebruik van die digitale korpus het die proses versnel en die voltooiingsdatum van die WAT (soos bereken in 2019) op 2029 gestel.[21]

Literatuur

[wysig | wysig bron]
  • Theodor Bögel: Thesaurus-Geschichten. Beiträge zu einer Historia Thesauri linguae Latinae. Mit einem Anhang: Personenverzeichnis 1893–1995. Herausgegeben von Dietfried Krömer und Manfred Flieger. Teubner, Stuttgart u. a. 1996, ISBN 3-8154-7101-X.
  • Georg Dittmann: Wölfflin und der Thesaurus Linguae Latinae. In: Eduard Wölfflin: Ausgewählte Schriften. Herausgegeben von Gustav Meyer. Dieterich, Leipzig 1933, S. 336–344 (Nachdruck. Olms, Hildesheim 1977, ISBN 3-487-06137-6).
  • Dietfried Krömer (Hrsg.): Wie die Blätter am Baum, so wechseln die Wörter. 100 Jahre Thesaurus linguae Latinae. Vorträge der Veranstaltungen am 29. und 30. Januar 1994 in München. Teubner, Stuttgart u. a. 1995, ISBN 3-8154-7100-1.
  • Bianca-Jeanette Schröder: Thesaurus linguae Latinae. In: Ulrike Haß (Hg.), Große Lexika und Wörterbücher Europas. Europäische Enzyklopädien und Wörterbücher in historischen Porträts. De Gruyter, Berlin/Boston 2012, ISBN 978-3-11-019363-3.
  • Richard Schumak (Hrsg.): Neubeginn nach dem Dritten Reich. Die Wiederaufnahme wissenschaftlichen Arbeitens an der Ludwig-Maximilians-Universität und der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Tagebuchaufzeichnungen des Altphilologen Albert Rehm 1945 bis 1946 (= Studien zur Zeitgeschichte. Bd. 73). Dr. Kovac, Hamburg 2009, ISBN 978-3-8300-4469-7.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Thesaurus linguae latinae, editus iussu et auctoritate consilii ab academiarum quinque germanicarum Berolinensis Gottingensis Lipsiensis Monacensis Vindobonensis. Leipzig 1900 ff.
  2. ↑ Thesaurus linguae latinae, editus iussu et auctoritate consilii ab academiis societatibusque diversarum nationum electi. Leipzig [1956–1979]
  3. ↑ Wilhelm Ehlers: Der Thesaurus linguae Latinae. Prinzipien und Erfahrungen. In: Dietfried Krömer (Hrsg.): Wie die Blätter am Baum, so wechseln die Wörter. 1995, S. 223.
  4. ↑ Dietfried Krömer: Ein schwieriges Jahrhundert. In: Dietfried Krömer (Hrsg.): Wie die Blätter am Baum, so wechseln die Wörter. 1995, S. 13–18.
  5. ↑ Wilhelm Ehlers: Der Thesaurus linguae Latinae. Prinzipien und Erfahrungen. In: Dietfried Krömer (Hrsg.): Wie die Blätter am Baum, so wechseln die Wörter. 1995, S. 223–224.
  6. ↑ Dietfried Krömer: Ein schwieriges Jahrhundert. In: Dietfried Krömer (Hrsg.): Wie die Blätter am Baum, so wechseln die Wörter. 1995, S. 26.
  7. ↑ Wilhelm Ehlers: Der Thesaurus linguae Latinae. Prinzipien und Erfahrungen. In: Dietfried Krömer (Hrsg.): Wie die Blätter am Baum, so wechseln die Wörter. 1995, S. 236.
  8. ↑ Dietfried Krömer: Ein schwieriges Jahrhundert. In: Dietfried Krömer (Hrsg.): Wie die Blätter am Baum, so wechseln die Wörter. 1995, S. 18.
  9. ↑ Bericht über den Thesaurus Linguae Latinae im Geschäftsjahr 1939/40. In: Bayerische Akademie der Wissenschaften. Jahrbuch. Jg. 1939, 0084-6090, S. 62–64
  10. ↑ Dietfried Krömer, Manfred Flieger (Hrsg.): Thesaurus Geschichten. Beiträge zu einer Historia Thesauri linguae Latinae von Theodor Bögel (1876–1973). Teubner, Stuttgart u. a. 1996, ISBN 3-8154-7101-X, S. 183–185.
  11. ↑ Hermann Diels: Bericht der Kommission für den Thesaurus linguae latinae über die Zeit vom 1. April 1921 bis 31. März 1922. In: Bayerische Akademie der Wissenschaften. Jahrbuch. Jg. 1922/1923, S. 30–32.
  12. ↑ Johannes Stroux: Thesaurus Linguae Latinae. Bericht.: In: Jahrbuch der Preußischen Akademie der Wissenschaften. Jg. 1940, 0936-420X, S. 61–63.
  13. ↑ Jahrbuch der Preußischen Akademie der Wissenschaften. Jg. 1942, S. 28.
  14. ↑ Dietfried Krömer: Ein schwieriges Jahrhundert. In: Dietfried Krömer (Hrsg.): Wie die Blätter am Baum, so wechseln die Wörter. 1995, S. 20–24.
  15. ↑ Dietfried Krömer: Ein schwieriges Jahrhundert. In: Dietfried Krömer (Hrsg.): Wie die Blätter am Baum, so wechseln die Wörter. 1995, S. 26–28.
  16. ↑ Pressemitteilung der Bayerischen Akademie der Wissenschaften vom 13. August 2014
  17. ↑ Let op die oorsig van die navorsingsprojekte en inrigtings: Thesaurus linguae Latinae, besoek op 24 Junie 2019.
  18. ↑ Dietfried Krömer: Ein schwieriges Jahrhundert. In: Dietfried Krömer (Hrsg.): Wie die Blätter am Baum, so wechseln die Wörter. 1995, S. 27.
  19. ↑ Radio Bayern 2. Sozusagen: Thesaurus linguae Latinae. 25 Oktober 2019 (Potgooi)
  20. ↑ Die Burger. 1977. Word die W.A.T. dalk eers in 2120 voltooi? 1 November: 17
  21. ↑ Peens, B. 2019. Die hoe, waar en wanneer van die WAT. Kaapse bibliotekaris. Mei/Junie uitgawe. 63 (3): 22-25

Webskakels

[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Duitse Wikipedia vertaal.