Thomas Smartt

Thomas William Smartt
Minister van Landbou
Ampstermyn 1921 – 1924
Eerste minister	Jan Christian Smuts
Voorafgegaan deur	François Stephanus Malan
Opgevolg deur	Jan Kemp
Leier van die Parlementêre Opposisie
Ampstermyn 1912 – 1920
Eerste minister	Louis Botha Jan Christian Smuts
Voorafgegaan deur	Leander Starr Jameson
Opgevolg deur	Barry Hertzog
Persoonlike besonderhede
Gebore	22 Februarie 1858 Ierland
Sterf	17 April 1929 (op 71) Kaapstad, Unie van Suid-Afrika
Politieke party	Unionisteparty

Genl. Jan Christian Smuts en sy kabinet in 1923. Voor: sir Thomas Watt, sen. F.S. Malan, Smuts, sir Thomas Smartt en mnr. Henry Burton. Agter: sen. Nicolaas de Wet, kol. Deneys Reitz, sir Patrick Duncan, mnr. John William Jagger en kol. Hendrik Mentz.

Sir Thomas William Smartt (Ierland, 22 Februarie 1858 - Kaapstad, 17 April 1929) was 'n Suid-Afrikaanse politikus, stigter en leier van die Unionisteparty.

Hy studeer in die medisyne aan die Universiteit van Dublin en kom in 1880 na Suid-Afrika waar hy hom op Britstown as arts vestig en aangestel word as distriksgeneesheer. Hy toon ook 'n lewendige belangstelling in boerdery en stig die Smartt Syndicate, wat een van die grootste damme in die destydse Kaapkolonie by Houwater naby Britstown gebou het. Hy het 'n goeie verhouding met die boere opgebou en word 'n geesdriftige lid van die Afrikanerbond.

Smartt was voorsitter van die bekend Scab-kommissie in 1892 en die voortreflikheid van sy verslag lei daartoe dat die Afrikanerbond hom nomineer as hul kandidaat vir die kiesafdeling Wodehouse in 1894 se algemene verkiesing. So neem hy sy plek in in die Kaapse Wetgewende Vergadering. Sy nooienstoespraak het gewys hy was 'n kenner op die gebied van Kaapse aangeleenthede.

Die Jameson-inval het die Kaapse politieke toneel ontwrig en Smartt, wat uit aanvoeling met die Bond geraak het, sluit by die groepering van Cecil John Rhodes aan wat die Progressiewe Party stig. In 1897 kom Rhodes se regering tot 'n val en Smartt word minister van binnelandse sake in sir Gordon Sprigg se kabinet. In 1898 kom ook die Sprigg-regering tot 'n val en Smartt word as lid van die Wetgewende Vergadering vir Cathcart verkies. Met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog in 1899 word hy saam met Rhodes in Kimberley beleër. Daar word hulle boesemvriende.

Hy word in 1900 kommissaris (minister) vir openbare werke, maar onttrek sy steun aan Sprigg toe laasgenoemde gekant is teen die opheffing van die Grondwet. Smartt staan sy aansprake op premierskap van die Kaapkolonie in 1904 aan Leander Starr Jameson af en word minister van lande en openbare werke in Jameson se kabinet van 1904 tot 1908. As waarnemende eerste minister in 1905 ondersteun hy die uitbreiding van die kolonie vir armblanke-vestiging op Kakamas en stel 'n gekose komitee aan oor die toewysing van onbewoonde Kroongrond aan geskikte aansoekers.

Van 1908 tot 1909 is Smartt lid van die Nasionale Konvensie wat die weg baan vir Uniewording in 1910. In 1911 word hy geridder en stig hy die Britsgesinde Unionisteparty, die Amptelike Opposisie in die Volksraad vir die Suid-Afrikaanse Party. Hy volg Jameson as partyleier op in 1912. Intussen is hy tydens die eerste verkiesing na Uniewording verkies as Volksraadslid vir Fort Beaufort. Hy haal in 1915 en 1920 weer die paal as Unionis en in 1924 as S.A.P.-kandidaat. In 1920 sluit hy 'n koalisie met genl. Jan Smuts se S.A.P. en word hy minister van landbou. Toe genl. Jan Smuts in 1924 verslaan word, tree Smartt op as die tweede in bevel van die Amptelike Opposisie van die Pakt-regering.

Hy tree voor die verkiesing van 1929 uit die politiek en sterf op 17 April daardie jaar in die Moederstad. Ondanks die sterk imperialistiese neigings van sy Unionisteparty was hy gewild by sy politieke teenstanders.

Bronne

• Albertyn, dr. C.F. (red.) 1962. Afrikaanse Kinderensiklopedie. Kaapstad, Bloemfontein, Johannesburg: Nasionale Boekhandel Bpk.
• Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).