Tikal

Nasionale Park van Tikal*
Unesco-wêrelderfenisterrein
Tikal se Tempel I
Ligging van Tikal op 'n kaart (Guatemala)
Tikal
Tikal
Ligging van Tikal in Guatemala
Koördinate: 17°13′20″N 89°37′25″W / 17.22222°N 89.62361°W / 17.22222; -89.62361
Lande Vlag van Guatemala Guatemala
Tipe Verskeie
Kriteria i, iii, iv, ix, x
Verwysings 64
Streek† Noord-Amerika
Inskripsiegeskiedenis
Inskripsie 1979  (3de Sessie)
* Naam soos dit in die Wêrelderfenislys verskyn.
† Streek soos deur Unesco geklassifiseer.
Maya-hiëroglief van Tikal
Kaart wat Tikal vertoon
Stele 31, met 'n afbeelding van Siyaj Chan K'awiil II[1]

Tikal ([tiˈkäl], Tik’al in moderne Maya-ortografie) is een van die grootste argeologiese vindplekke en stedelike gebiede van die Voor-Colombiaanse Maya-beskawing met merkwaardige ziggoerate. Dit is in die argeologiese streek van die Petén-bekken in die noorde van die huidige Guatemala geleë. Tikal lê in die department El Petén, maak deel uit van Guatemala se Nasionale Park Tikal en is in 1979 deur UNESCO as wêrelderfenisgebied gelys. Die historiese naam van die stad was vermoedelik Mutal, maar die presiese vertaling is onduidelik, moontlik kan dit met "blom" vertaal word.[2]

Tikal was die hoofstad van 'n verower-staat, wat die nabygeleë kleinstate verower het en een van die mees magtigste koninkryke van die antieke Maya geword het. Daarmee het Tikal in 'n intensiewe wedywering met Calakmul begin, wat met die latere verowering van Calakmul geëindig het. Hoewel monumentale argitektuur op die terrein so ver as die 4de eeu v.C. terug dateer, het Tikal sy hoogtepunt tydens die Klassieke periode bereik, wat ca. tussen 200 en 900 n.C. geduur het. Gedurende hierdie tyd, het die stad baie van die Maya-streek polities, ekonomies en in militêre oorheers, terwyl dit kontakte gehad het met gebiede in Meso-Amerika soos die groot metropool van Teotihuacan in die verre vallei van Meksiko. Daar is bewyse dat Tikal in die 4de eeu n.C. deur Teotihuacan verower is. Na die einde van die Laat-Klassieke tydperk is geen nuwe groot monumente in Tikal gebou nie en daar is bewyse dat die paleise van die elite verbrand is. Saam met 'n geleidelike afname van die bevolking het dit uitgeloop tot die plek se oorgawe aan die einde van die 10de eeu.

Tikal is een van die mees ondersoekte Maya-stede, met 'n lang dinastiese leierlys, die ontdekking van die grafte van baie van die leiers op die lys en die ondersoek van hul monumente, tempels en paleise.

Leiers

[wysig | wysig bron]

Die dinastiese linie van Tikal, gestig in die vroeë 1ste eeu n.C., het oor 800 jare gestrek en 33 leiers ingesluit.[3]

Naam (of bynaam)[4][5] Regeer Dinastiese
opvolging no.		 Alternatiewe name
Yax Ehb' Xook c. 90 1 Yax Moch Xok, Yax Chakte'l Xok, Eerste Steierplanke-haai[6]
Gefolieerde Jaguar c. 292 ? –
Dier-hooftooisel ? 10? Kinich Ehb'?
Siyaj Chan K'awiil I c. 307 11 –
Dame Une' B'alam c. 317 12? –
K'inich Muwaan Jol I ? –359 13 Mahk'ina Voëlskedel, Veerskedel
Chak Tok Ich'aak I 360–378 14 Jaguar-poot, Groot poot, Groot Jaguar-poot
Yax Nuun Ayiin I 379 –404? 15 Krul snoet, Krul neus
Siyaj Chan K'awiil II 411–456 16 Stormagtige hemel, Mannetjie gesplete hemel
Kan Chitam 458–c. 486 17 Kan Boar, K'an Ak
Chak Tok Ich'aak II c. 486–508 18 Jaguar Poot II, Jaguar Poot-skedel
Dame van Tikal Kaloomte' B'alam c. 511–527+ 19 Krul kop
Voël-klou ? 20? Dier-skedel I
Wak Chan K'awiil 537?–562 21 Dubbele voël
Dier-skedel c. 593–628 22 –
K'inich Muwaan Jol II c. 628–650 23 or 24 –
Nuun Ujol Chaak c. 650–679 25 Skild-skedel, Nun Bak Chak
Jasaw Chan K'awiil I 682–734 26 Leier A, Ah Cacao
Yik'in Chan K'awiil 734–c. 766 27 Leier B, Yaxkin Caan Chac, Son-hemel-reën
Leier 28 c. 766–768 28 –
Yax Nuun Ayiin II 768–c. 794 29 –
Nuun Ujol K'inich c. 800? 30? –
Donker son –810+ 31? –
Jewel K'awiil –849+ ? –
Jasaw Chan K'awiil II –869+ ? –

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) Miller, Mary Ellen (1999). Maya Art and Architecture. London and New York: Thames & Hudson. p. 97. ISBN 0-500-20327-X. OCLC 41659173.
  2. ↑ (en) Peter D. Harrison: The Lords of Tikal. Rulers of an Ancient Maya City. Thames & Hudson, Londen 2000, ISBN 0-500-28129-7, bl. 30.
  3. ↑ (en) Martin, Simon; Nikolai Grube (2000). Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya. London and New York: Thames & Hudson. p. 25. ISBN 0-500-05103-8. OCLC 47358325.
  4. ↑ (en) Sharer, Robert J.; Loa P. Traxler (2006). The Ancient Maya (6de uitg.). Stanford, CA: Stanford University Press. pp. 310–2. ISBN 0-8047-4817-9. OCLC 57577446.
  5. ↑ (en) Martin, Simon; Nikolai Grube (2000). Chronicle of the Maya Kings and Queens: Deciphering the Dynasties of the Ancient Maya. London and New York: Thames & Hudson. pp. 26–52. ISBN 0-500-05103-8. OCLC 47358325.
  6. ↑ (en) Drew, David (1999). The Lost Chronicles of the Mayan Kings. Los Angeles: University of California Press. p. 187.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]