Tulp

Tulp
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:
Plantae
Divisie:
Angiosperms
Orde:
Liliales
Familie:
Liliaceae
Subfamilie:
Lilioideae
Genus:
Tulipa

L., (1753)
Spesies
Sien teks

Tulpe is meerjarige, bolagtige plante met mooi, helder blomme in die genus Tulipa. Daar is sowat 75 wilde spesies,[1] wat tot die familie Liliaceae behoort.[2]

Die streke waar die plant natuurlik voorkom, is die Iberiese Skiereiland, deur Noord-Afrika tot Griekeland, die Balkan, Turkye, deur die Levant (Sirië, Israel, Palestina, Libanon, Jordanië) en Iran, noord tot Oekraïne, Suid-Siberië en Mongolië, en oos tot Noordwes-China.[1]

Verskeie spesies en talle hibridiese kultivars word in tuine, potte en as snyblomme gekweek.

Eienskappe

[wysig | wysig bron]
’n Tulp se meeldraad met stuifmeel aan.

Tulpe blom in die lente en groei van bolle. Na gelang van die spesie, kan hulle tussen 10 en 71 cm hoog wees. Die groot blomme groei aan ’n bloeistingel met blare in ’n rosetvorm by die basis en ’n enkele bloeisteel wat tussen die blare uitgroei. Die stingels het min blare. Plante het gewoonlik twee tot ses blare, terwyl sommige spesies tot 12 kan hê. Die blare het ’n wasagtige laag en is dikwels blougroen.

Die meeste tulpplante het net een blom per stingel, maar ’n paar spesies het meer as een. Die gewoonlik kelk- of stervormige blom het drie kroonblare en drie kelkblare, wat dikwels blomdekblare genoem word omdat hulle feitlik identies is. Hierdie ses blomdekblare is dikwels donkerder gekleur aan die binnekant naby die basis. Die blomme kan talle kleure wees, behalwe suiwer blou (verskeie tulpe wat "blou" in die naam het, het ’n effens perserige skakering).[3][4]

Die blomme het ses afsonderlike meeldrade met helmdrade wat korter as die blomdekblare is. Elke stempel het drie afsonderlike lobbe, en die vrugbeginsel is bostandig met drie kamers. Die vrug is ’n ellipsoïdale kapsel (saaddoos) met ’n leeragtige bedekking. Elke kapsel bevat verskeie plat sade in twee rye.[5]

Blomdiagram

[wysig | wysig bron]

Siektes

[wysig | wysig bron]
Die gestreepte blomme wat deur ’n virus veroorsaak word.

Botrytis tulipae is ’n swamsiekte wat tulpe aantas en die plant eindelik laat vrot.[6] Verskeie ander swamsiektes kan ook voorkom.

Blomme met veeragtig gestreepte kleure wat voorheen gewild was, word veroorsaak deur ’n mosaïekvirus wat deur ’n plantluis oorgedra word. Hoewel dit die blomme mooi laat lyk, verswak dit ook die plant. Sulke plante moet vernietig word. Vandag is dié virus feitlik uitgewis. Moderne veelkleurige blomme is die gevolg van doelbewuste verbastering en het soliede strepe, nie veeragtige kleure nie.

Tuinbouklassifikasie

[wysig | wysig bron]
'Yonina' is ’n divisie 6-kultivar.
'Flaming Parrot' is ’n divisie 10-kultivar.

In tuinbou word tulpe in 15 groepe (divisies) verdeel, hoofsaaklik na gelang van hul vorm en grootte.[7][8]

  • Div. 1: Enkel-vroeg – met kelkvormige enkelblomme, nie groter as 8 cm breed nie. Blom vroeg- tot middelseisoen. Sowat 15 tot 45 cm hoog.
  • Div. 2: Dubbel-vroeg – met volle dubbelblomme, bakvormig en sowat 8 cm breed. Plante sowat 30–40 cm hoog.
  • Div. 3: Triomf – kelkvormige enkelblomme tot 6 cm breed. Plante 35–60 cm hoog en blom middel- tot laatseisoen.
  • Div. 4: Darwin-hibried – ovaalvormige enkelblom tot 8 cm breed. Plante 50–70 cm hoog en blom middel- tot laatseisoen.
  • Div. 5: Enkel-laat – kelkvormig blomme tot 8 cm breed, sommige het meer as een blom aan ’n stingel. Plante 45–75 cm hoog en blom laatseisoen.
  • Div. 6: Lelieblommig – die blomme het ’n besonderse nou "middel" met gepunte kroonblare.
  • Div. 7: Fraiingrig (Crispa)
  • Div. 8: Viridiflora
  • Div. 9: Rembrandt
  • Div. 10: Papegaai
  • Div. 11: Dubbel-laat – Groot, swaar blomme. Plante 45-55 cm hoog.
  • Div. 12: Kaufmanniana – Waterlelie-tulp. Mediumgroot roomgeel blomme met rooi merke buite en geel in die middel. Plante 15 cm hoog.
  • Div. 13: Fosteriana
  • Div. 14: Greigii – Pers blomme 15 cm breed, stingels 25 cm lank. Blare het bruin merke.[9]
  • Div. 15: Wilde spesies
  • Div. 16: Veelblommig – nie ’n amptelike divisie nie; dié tulpe behoort tot die ander 15 divisies, maar word dikwels apart gelys omdat hulle meer as een blom per bol het.

Hulle kan ook geklassifiseer word volgens hul blomtyd:[10]

  • Vroegseisoen: enkel-vroeg, dubbel-vroeg, Greigii, Kaufmanniana, Fosteriana, wilde spesies
  • Middelsiesoen: Darwin-hibried, Triomf, Papegaai
  • Laatseisoen: enkel-laat, dubbel-laat, Viridiflora, lelieblommig, fraiingrig, Rembrandt

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 Christenhusz, Maarten J.M.; Govaerts, Rafaël; David, John C.; Hall, Tony; Borland, Katherine; Roberts, Penelope S.; Tuomisto, Anne; Buerki, Sven; Chase, Mark W.; Fay, Michael F. (2013). "Tiptoe through the tulips – cultural history, molecular phylogenetics and classification of Tulipa (Liliaceae)". Botanical Journal of the Linnean Society. 172 (3): 280–328. doi:10.1111/boj.12061.
  2. ↑ "Tulipa in Flora of North America @" (in Engels). Efloras.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Januarie 2019. Besoek op 7 Desember 2009.
  3. ↑ King, p.164
  4. ↑ Tenenbaum, Frances, red. (2003). Taylor's Encyclopedia of Garden Plants. Houghton Mifflin. p. 395. ISBN 0-618-22644-3.
  5. ↑ Flora of North America Editorial Committee. 2002. Flora of North America. North of Mexico Vol. 26, orchidales. New York: Oxford University Press. Page 199
  6. ↑ A. Leon Reyes, T.P. Prins, J.-P. van Empel, J. M. van Tuyl ISHS Acta Horticulturae 673: IX International Symposium on Flower Bulbs. Differences in Epicuticular Wax Layer in Tulip Can Influence Resistance to Botrytis Tulipae
  7. ↑ Brickell, Christopher, and Judith D. Zuk. 1997. The American Horticultural Society A–Z encyclopedia of garden plants. New York, N.Y.: DK Pub. ISBN 0-7894-1943-2 page 1028.
  8. ↑ "Tulips". The Plant Expert. 15 Oktober 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 September 2010. Besoek op 14 Maart 2012.
  9. ↑ The Western Garden Book (Third ed.). Menlo Park, CA: Lane Magazine & Book Company. Junie 1972. pp. 448.
  10. ↑ Jauron, Richard. "Iowa State University: Tulip Classes" (in Engels). Ipm.iastate.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Junie 2016. Besoek op 14 Maart 2012.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]