Ulmaceae
| Ulmaceae | |
|---|---|
| |
| Ulmus laciniata | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| (geen rang): | |
| (geen rang): | |
| (geen rang): | |
| Orde: | |
| Familie: | Ulmaceae |
| Genera | |
| |
Ulmaceae is die Olm-familie wat hoort tot die orde Rosales. Daar is vyf spesies wat tot die familie hoort wat in Suider-Afrika voorkom en almal is bome.
Die familie bestaan uit nagenoeg 150 spesies en sluit in bome en struike wat in gematigde streke in die berge van tropiese Asië voorkom. Die bekendste lede van hierdie familie is die iepbome, waarvan daar ongeveer 45 verskillende spesies is. Die iepbome het ʼn pragtige voorkoms en word dikwels in parke aangeplant. Verskillende spesies word in Europa aangetref. Sommige soorte word langs strate aangeplant, maar daar is ook andere wat nie geskik is vir straataanplantings nie aangesien so ʼn boom maklik deur die wind omgewaai kan word en sy takke ook maklik breek.
Die bekendste lid van hierdie familie in Suid-Afrika is die kamdeboostinkhout, ook bekend as die witstinkhout (Celtis africana). Hulle word van Kaapland tot in Gauteng aangetref en word veral as skadubome aangeplant. Hierdie boom groei ewe goed op die Vrystaatse koppies as op die kusduine of rivierbanke en oerwoude. Dit varieer egter baie in groeiwyse en vorm. In Klipperige grond sal dit 'n struik van 'n meter of meer vorm, maar in die oerwoude kan dit tot 30 m hoog word. Die blare wissel van 12 mm tot 100 mm en kan glad, fluweelagtig of baie harig wees.
Soms groei die takke en blare afwaarts soos ʼn wilgerboom. Die blare kom afwisselend aan verskillende kante uit die takkies en is enkelvoudig, gesteeld, drienerwig by die basis, effens asimmetries, eiervormig tot ellipties en getand na die gepunte top. Sodra die blare ontvou, het hulle 'n mooi groen kleur en is hulle betreklik harig. Namate die somer vorder, word die blare donkerder en in die herfs verkleur dit uiteindelik tot 'n aantreklike geel, terwyl die haarbedekking al hoe yler word. In die lente verskyn klein, gelerige, een- of tweeslagtige blomme een-een of in klein byskermpies in die oksels van die nuwe blare. Teen die einde van die somer ontwikkel hulle tot klein, effens vlesige, gesteelde vrugte, omtrent 4 mm in deursnee.
Die hout is strooikleurig of bleek, groenbruin met aantreklike donker merke. Dit het 'n middelmatige tekstuur en digtheid, is sterk, hard en elasties, maar tog betreklik maklik om te verwerk. Die hout kan gebruik word om meubels uit geboë hout, paneelwerk en gesplete graafstele te maak en word ook vir brandhout gebruik. Oor die algemeen lewer die iep waardevolle timmerhout wat bale geskik is vir houtkonstruksies in die water (byvoorbeeld hawehoofde) omdat dit nie maklik verrot nie.
Boompies kan maklik van saad gekweek word en is bestand teen heelwat droogte en ryp. Dit sal in die meeste soorte grond aard en groei in gunstige toestande maklik tot 2 m in een seisoen. Die witstinkhout is veral geskik vir aanplanting in strate en parke waar daar heelwat ruimte is. Verskeie soorte witstinkhoutbome is by die Uniegebou in Pretoria aangeplant. Die gewone of sagte soort iep (Ulmus campestris) word veral in Dullstroom in Mpumalanga aangetref.
Dit is in 1880 deur setlaars van Nederland aangeplant. Celtis durandii is 'n spesie wat in die digte woude van tropiese Afrika suidwaarts tot by Port St. Johns groei. Hierdie spesie het 'n growwe blaaroppervlak wat soos skuurpapier vertoon. Een van die seldsaamste bome ter wêreld wat ook tot hierdie genus behoort, is die Celtis franksiae van Durban. In Durban word 'n nou strook wilde bosgebied, Stellabos, beskerm, en hier groei die digte, blaarryke bome tot 14 m hoog. Die Celtis dioica 'n spesie wat in Zimbabwe groei, verskaf 'n uiters goeie hout, maar word nie juis gebruik nie omdat dit so 'n slegte reuk het. Die Swartmense van Zimbabwe hang smal strokies van die hout in hul hutte op omdat dit slange glo buite hou. Hierdie bome word dus dikwels aangetref met strokies hout daaruit gesny.
Spesies
[wysig | wysig bron]Die vyf Suid-Afrikaanse spesies is:
- Doringolm Chaetachme aristata
- Growweblaarstinkhout Celtis gomphophylla
- Hophout Trema orientalis
- Rooivrugwitstinkhout Celtis mildbraedii
- Witstinkhout Celtis africana
Sien ook
[wysig | wysig bron]Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Watter Boom is dit? Eugene Moll 2013 ISBN 978 1 77007 832 1
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409524 band
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ulmaceae.
