Veldsampioen

Veldsampioen
Kampernoelie
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:
Fungi
Filum:
Basidiomycota
Klas:
Agaricomycetes
Orde:
Agaricales
Familie:
Agaricaceae
Genus:
Agaricus
Spesie:
A. campestris
Binomiale naam
Agaricus campestris
L. (1753)

Die veldsampioen of kampernoelie (Agaricus campestris) is 'n eetbare en in Suid-Afrika lokaal algemene swamspesie.[1] Dit is een van die kleiner Agaricus-spesies, en is naverwant aan die gekweekte sampioen. Die Latynse spesienaam campestris beteken "van die velde". In Engels staan dit ondermeer as die field mushroom (Engeland), meadow mushroom (Amerika), of pink bottom[2] bekend.

Taksonomie

[wysig | wysig bron]

Die spesie is aanvanklik in 1753 deur Carl Linnaeus vermeld en benaam as Agaricus campestris.[3] In 1872 het Lucien Quélet dit in genus Psalliota geplaas. Sekere variëteite is met verloop van tyd geïsoleer, waaraan enkeles tans die status van spesie toegeken word, byvoorbeeld, A. bernardii Quel., 1878, A. bisporus (J.E. Lange) Imbach, 1946, A. bitorquis (Quel.) Sacc., 1887, A. cappellianus Hlavacek, 1987 en A. silvicola (Vittad.) Peck, 1872. Sekeres was egter so eenders dat hulle tans nie eens variëteit-status geniet nie, terwyl ander dit weer behou het. Agaricus campestris var. equestris (F.H.Moller) Pilat, 1951 is byvoorbeeld steeds geldig, benewens moontlik A. campestris var. isabellinus (F.H.Moller) Pilat (1951) en A. campestris var. radicatus.

'n Ontleding van die ribosoom-DNS van 'n beperkte getal lede van die genus het aangedui dat A. campestris 'n vroeë afstammeling in die genus is, en wel 'n sustertakson van A. cupreobrunneus.[4]

Beskrywing

[wysig | wysig bron]

Die hoed is wit, en mag fyn skubbe hê, en is 3 tot 12 cm in deursnee;[5] dit is aanvanklik hemisferies in vorm, voordat dit met volgroeidheid uitplat. 'n Residuele fraiing-gordyntjie bly al langs die rand van die effens donsige hoed aanwesig. Die kieue is aanvanklik rosig, dan rooibruin en laastens 'n donkerbruin tot swarterige kleur, soos tewens die spoorafdruk. Die stewige stingel staan 3 tot 10 cm hoog en 1 tot 2 cm wyd,[5] is oorwegend wit en dra 'n enkele dun wit steelrompie.[6] Dit het 'n "eetbare" geur en milde smaak. Die wit flees kneus tot 'n vuil-rooibruin kleur, in teenstelling met die geel kneuskleur van die giftige A. xanthodermus en soortgelyke spesies, wat ook aan hul chemiese geure onderskeibaar is. Die dikwandige, donkerbruin, elliptiese spore[5] het elk 'n afmeting van 5.5–8 μm by 4–5 μm. Cheilosistiede is afwesig.[7]

Soortgelyke spesies

[wysig | wysig bron]

Etlike spesies kan met A. campestris verwar word. In die Noordelike Halfrond is die mees gevaarlike verwarring met die dodelik giftige Amanita virosa (klewerige knolamaniet),[8] of met die insgelyk dodelik giftige A. hygroscopica (blosende knolamaniet).[9] In die Verenigde State kan dit met die giftige Agaricus californicus[5] of A. hondensis verwar word. 'n Meer algemene maar minder ernstige verwarring is met Agaricus xanthodermus,[8] die geelvlekpaddastoel, wat maagaandoening by baie mense veroorsaak. Die eenderse perdesampioen, A. arvensis, is besonder eetbaar. Dit is ook byna identies, behalwe mikroskopies, aan die eetbare Agaricus andrewii en A. solidipes.[10][11] Wit Clitocybe-spesies groei insgelyk in grasryke areas en kan toksies wees.

Verspreiding en habitat

[wysig | wysig bron]
'n Heksekring van die veldsampioen in Spanje

A. campestris word wêreldwyd na laatsomerreëns in weiveld en grasryke areas gevind. Dit word dikwels op grasperke in voorstede aangetref, waar dit klein heksekringe vorm,[12] of as enkelinge voorkom. Weens die hedendaagse afwesigheid van perderytuie en die gevolglike afname van perde op weiveld, is die eenvormige uitbrake van vergange dae nou 'n toenemend seldsame verskynsel.[13] Die spesie word by uitsondering in boomveld aangetref. Die swam is in Asië, Europa, Noord- en Suidelike Afrika, Australië,[14] Nieu-Seeland en Noord-Amerika aangeteken.[15][16]

Gebruike

[wysig | wysig bron]

Alhoewel eetbaar en 'n keurgereg,[5][17] word hierdie paddastoel nie kommersieel verbou nie, en wel weens die vinnige maturering en kort raklewe.[18] Kulinêre gebruike van die veldsampioen sluit in om dit gesauteer of gebraai te eet, in souse, of selfs om dit rou gesny in slaaie in te sluit. Wat geur en tekstuur betref is hierdie sampioen soortgelyk aan die gekweekte sampioen wat in kruidenierswinkels in die meeste Westerse lande beskikbaar is.[8]

Bioaktiewe eienskappe

[wysig | wysig bron]

Waterekstrakte van A. campestris bevoordeel die afskeiding van insulien, en het in vitro insulienagtige effekte op glukosemetabolisme, alhoewel die meganisme nog nie verstaan word nie.[19]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Gorter, G.J.M.A.; Eicker, A. (27 Maart 1988). "Vaktaalrubriek: Gewone Afrikaanse en Engelse name vir die meer algemene Suid-Afrikaanse sampioene en ander makroswamme". Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie. 7 (1): 55–64. doi:10.4102/satnt.v7i1.900. ISSN 0254-3486. Besoek op 10 Maart 2024.
  2. ↑ Roody, W.C. (2003). Mushrooms of West Virginia and the Central Appalachians. Lexington, Kentucky: University Press of Kentucky. p. 48. ISBN 978-0-8131-9039-6.
  3. ↑ Linnaeus C. (1753). Species Plantarum (in Latyn). Vol. 2. Stockholm: Lars Salvius. p. 1173.
  4. ↑ Geml J, Geiser DM, Royse DJ (2004). "Molecular evolution of Agaricus species based on ITS and LSU rDNA sequences". Mycological Progress. 3 (2): 157–76. doi:10.1007/s11557-006-0086-8. S2CID 40265528.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Davis, R. Michael; Sommer, Robert; Menge, John A. (2012). Field Guide to Mushrooms of Western North America. Berkeley: University of California Press. pp. 224–225. ISBN 978-0-520-95360-4. OCLC 797915861.
  6. ↑ Nilsson S., Persson O. (1977). Fungi of Northern Europe 2: Gill-Fungi. Penguin, New York. ISBN 978-0-14-063006-0. {{cite book}}: Vancouver style error: punctuation in name 1 (hulp)
  7. ↑ Miller H.R., Miller O Jr (2006). North American Mushrooms: A Field Guide to Edible and Inedible Fungi. Guilford, Connecticut: Falcon Guides. p. 283. ISBN 978-0-7627-3109-1. {{cite book}}: Vancouver style error: punctuation in name 1 (hulp)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Meuninck, Jim (2017). Foraging Mushrooms Oregon: Finding, Identifying, and Preparing Edible Wild Mushrooms. Falcon Guides. p. 107. ISBN 978-1-4930-2669-2.
  9. ↑ "Amanita hygroscopica - Amanitaceae.org - Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella". www.amanitaceae.org.
  10. ↑ Phillips, Roger (2010). Mushrooms and Other Fungi of North America. Buffalo, NY: Firefly Books. p. 219. ISBN 978-1-55407-651-2.
  11. ↑ Murrill, William (1922). "Dark-Spored Agarics". Mycologia. New York Botanical Garden. 14: 203.
  12. ↑ Fox R.T.V. (2006). "Fungal foes in your garden: fairy ring mushrooms". Mycologist. 20 (1): 36–37. doi:10.1016/j.mycol.2005.11.013.
  13. ↑ Mabey R. (1972). Food For Free, A Guide to the Edible Wild Plants of Britain. Fontana/Collins.
  14. ↑ J. H. Maiden (1889). The useful native plants of Australia: Including Tasmania. Turner and Henderson, Sydney.
  15. ↑ Roberts P., Evans S. (2011). The Book of Fungi. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. p. 35. ISBN 978-0-226-72117-0. {{cite book}}: Vancouver style error: punctuation in name 1 (hulp)
  16. ↑ Alonso-Aguilar L.E., Montoya A., Kong A., Estrada-Torres A., Garibay-Orijel R. (2014). "The cultural significance of wild mushrooms in San Mateo Huexoyucan, Tlaxcala, Mexico". Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 10: 27. doi:10.1186/1746-4269-10-27. PMC 3996006. PMID 24597704. {{cite journal}}: Vancouver style error: punctuation in name 1 (hulp) Sjabloon:Open access
  17. ↑ Miller Jr., Orson K.; Miller, Hope H. (2006). North American Mushrooms: A Field Guide to Edible and Inedible Fungi. Guilford, CN: FalconGuide. p. 283. ISBN 978-0-7627-3109-1.
  18. ↑ Grigson J. (1975). The Mushroom Feast. Londen, UK: Penguin. ISBN 978-0-14-046273-9.
  19. ↑ Gray A.M., Flatt P.R. (1998). "Insulin-releasing and insulin-like activity of Agaricus campestris (mushroom)". The Journal of Endocrinology. 157 (2): 259–66. CiteSeerX 10.1.1.490.7952. doi:10.1677/joe.0.1570259. PMID 9659289. {{cite journal}}: Vancouver style error: punctuation in name 1 (hulp)