Verlamming

Verlamming is 'n algehele of gedeeltelike kragverlies van een of meer spiere en het sy oorsprong in ʼn afwyking van die senuwee- of spierstelsel. 'n Totale verlamming word ʼn paralise genoem, terwyl by parese nog 'n mate van beweging moontlik is.

Om die verlamming van ʼn bepaalde liggaamsdeel aan te dui, word die agtervoegsel –plegie gebruik, byvoorbeeld hemiplegie (verlamming van 'n helfte van die liggaam). Willekeurige, bewuste beweging kom tot stand via 'n ketting van neurone (senuweeselle) wat in die motoriese skors van die grootbrein begin en by die spiere eindig. Elke senuweesel besit 'n selliggaam, ʼn aantal kort uitlopers (dendriete) en gewoonlik een lang uitloper (akson).

Die aksone van die senuweeselle waarvan die selliggame in die motoriese breinskors geleë is (die sentrale motoriese neurone), loop na die motoriese kerns in die breinstam, van waar die senuwee-impuls via die kopsenuwees voortgelei word na die spiere van die kop. Die orige aksone loop as piramidebane na die rugmurg en eindig by die selle in die voorhorings: Die lang uitlopers van hierdie perifere motoriese neurone verlaat die rugmurg via die voorwortel en loop dan in die rugmurgsenuwees na die willekeurige spiere van die liggaam. Naas die piramidale sisteem bestaan daar ook 'n ekstrapiramidale sisteem, wat saam met die kleinharsings betrokke is by die gladde verloop van bewegings.

By 'n verlamming bestaan 'n kragverlies van een of meer willekeurige spiere, waardeur bewegings in geringer mate of glad nie moontlik is nie. Geringer beweeglikheid word parese genoem, terwyl paralise beteken dat beweging glad nie moontlik is nie. Die verlamming kan berus op 'n anatomiese afwyking (organiese verlamming) of kan suiwer funksioneel wees. By funksionele verlamming speel psigiese faktore 'n belangrike rol; dit tree gewoonlik na vore saam met ʼn toestand van histerie of depressie.

'n Organiese verlamming kan in die spierstelsel self ontstaan (miogene verlamming), of dit kan sy oorsaak in die senuweestelsel hê (neurogene verlamming). Miogene verlamming kom onder andere voor by ontsteking, degeneratiewe prosesse (byvoorbeeld spierdistrofie) of biochemiese steurnisse (byvoorbeeld myasthenia gravis) in die spiere. By neurogeniese verlamming word onderskei tussen aandoeninge van die sentrale motoriese neurone en aandoeninge van die perifere motoriese neurone.

Die oorsake van verlamming is nie altyd identifiseerbaar nie. Bloedings, infeksies, swelsels, letsels en vergiftiging moet almal in aanmerking geneem word. Verlamming kan ook intree as onderdeel van een of ander siektebeeld. Afwykings van die ekstrapiramidale stelsel, waarvan Parkinson se siekte die bekendste voorbeeld is, asook afwykings van die kleinbrein lei almal tot bewegingsteurnisse, maar nie tot verlamming nie.

Spastiese verlamming

By 'n stywe of spastiese verlamming vertoon die verlamde spier hipertonie (verhoogde spierspanning). As die geneesheer die spiere beweeg, sal hy aanvanklik groot weerstand moet oorwin (spastisiteit). Dit is in teenstelling met 'n ander vorm van hipertonie, naamlik rigor, waar die geneesheer gedurende die hele beweging weerstand teëkom. Ander verskynsels sluit in versterkte optrede van reflekse (hiperrefleksie) en die aanwesigheid van patologiese reflekse (wat normaalweg nie aantoonbaar is nie).

'n Klonus, dit is 'n spierkontraksie wat aanhoudend herhaal word en wat deur 'n enkelvoudige prikkel opgewek word, word soms ook aangetref. Die oorsaak van spastiese verlamming is geleë in die sentrale motoriese neurone, dit wil sê in die motoriese breinskors en/ of die piramidebaan.

Slap verlamming

By 'n aandoening van perifere motoriese neurone ontstaan 'n slap verlamming. Die oorsaak word aangetref op die hoogte van die selliggaam (hetsy in die motoriese kerns van die breinstam of in die voorhorings van die rugmurg), die voorwortel of in die senuwee. Spierspanning sowel as die reflekse is verlaag (onderskeidelik hipotonie en hiporefleksie), terwyl die spieromtrek afneem (spieratrofie). Die punt van aandoening kan meestal afgelei word deur te kyk watter spier of groep spiere aangetas is.

So byvoorbeeld sal daar, as net een senuwee aangetas is, slegs verlamming intree in die spiere wat deur daardie senuwee geïnnerveer word. Daarbenewens gaan aandoenings van die senuwees feitlik altyd gepaard met gevoelsteurnisse, aangesien senuwees naas motoriese ook sensoriese senuweevesels besit. Verlamming as gevolg van beskadiging van die voorhoringselle word by onder andere polio (akute anterior poliomiëlitis), 'n virussiekte, asook by spinale spieratrofie waargeneem.

Laasgenoemde degeneratiewe aandoening tree meestal op gedurende die middeljare (Duchenne-Aran se siekte), maar kom soms reeds gedurende die eerste lewensjaar voor (Werdnig-Hoffmann-paralise). Die motoriese kerns in die breinstam kan ook aangetas word. Dit staan bekend as bulbêre paralise en gaan gepaard met spraak-, sluk- en kousteurnisse en lei dikwels tot die dood.

Verskillende vorme

Verlamming van 'n ledemaat of 'n gedeelte van die gesig word monoplegie genoem. Dit word meestal veroorsaak deur ʼn proses wat by die bloedvate ontstaan, of kan die gevolg wees van 'n swelsel (gewas) in of op die brein of rugmurg. Monoplegie tree ook in gedurende die beginfase van amiotrofiese laterale sklerose, ʼn chroniese aandoening van die senuweestelsel, wat egter selde voorkom. Dit begin meestal op ʼn hoë leeftyd en lei binne enkele jare tot die dood.

Dit is 'n degeneratiewe siekte waarby sowel perifere as sentrale motoriese neurone degenereer. By diplegie kom die verlammingsverskynsels, hetsy in stywe of slap vorm, aan beide helftes van die liggaam voor. Die bekendste voorbeeld van die stywe vorm is Little se siekte (diplegia spastica infantilis), waaraan baie spastiese kinders ly. Dit is 'n aangebore (nie-oorerflike) siekte van die senuweestelsel en word dikwels deur 'n geboorte letsel veroorsaak.

Die pasiënt toon ʼn vertraagde motoriese ontwikkel ing. Wanneer die kind begin loop, is die tipiese stand van die bene baie opvallend. Die aandoening verloop meestal progressief (word steeds erger) en gaan dikwels gepaard met 'n vertraagde fisieke ontwikkeling. Paraplegie tree in by 'n onderbreking van die rugmurg. Na gelang van die hoogte van die letsel toon die bene en 'n deel van die romp gevoels - en motoriese steurnisse. 'n

Groot oorsaak van sulke onderbrekings is verkeersongelukke. 'n Spastiese verlamming van die bene word ook aangetref in die beginstadium van laterale sklerose (spinaalparalise). Die verlamming kan later na die arms oorgaan. Dit is 'n oorerflike siekte waarby die piramidebane degenereer. Kragvermindering of verlies van een liggaamshelfte (hemiplegie) is die vorm van verlamming wat die meeste voorkom en berus op 'n aandoening van die gedeelte van die piramidebaan wat bo die verlengde rugmurg geleë is.

Omdat die piramidebaan hier van regs na links en omgekeerd oorbeweeg, is die verlamming altyd aan die teenoorgestelde liggaamshelfte as die aandoening. 'n Klassieke voorbeeld van hemiplegie is beroerte, wat dikwels op ouer leeftyd voorkom en waarvan 'n bloeding of verswakking van breinweefsel weens veranderinge in die vaatwande die belangrikste oorsaak is. Oor die algemeen ontstaan die verskynsel akuut in die vorm van bewusteloosheid wat skielik intree.

As die pasiënt hierdie akute toestand oorleef, volg verskillende stadia van verlamming. 'n Pasiënt met 'n hemiplegiese aandoening is herkenbaar aan sy tipiese wyse van loop. Omdat die spanning van die trekspiere in die bene oorheers, sal die been wat funksioneel te lank geword het, by elke tree 'n boog na buite maak (sirkumduksie).

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 121, 122

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Verlamming.