Vioolkonsert in D-majeur, op. 61(a)(Beethoven)

Vioolkonsert
deur Ludwig van Beethoven
Toonaard	D-majeur
Opus	61(a)
Periode	Klassiek/Romantiese periode (oorskakeling)
Genre	Vioolkonsert
Gekomponeer	1806
Opgedra aan	Franz Clement
Bewegings	3
Première
Datum	23 Desember 1806
Plek	Theater an der Wien, Wene
Pianis	Franz Clement

Die Vioolkonsert in D-majeur, op. 61, is in 1806 deur Ludwig van Beethoven gekomponeer. Die eerste uitvoering daarvan deur Franz Clement was nie suksesvol nie en vir 'n paar dekades het die werk in vergetelheid verval, totdat dit in 1844 is deur die destydse 12-jarige violis Joseph Joachim met die orkes van die Londense Filharmoniese Geselskap onder leiding van Felix Mendelssohn. Joachim sou later aanvoer dat dit die "grootste" Duitse vioolkonsert was.^[1] Sedertdien het dit een van die bekendste en gereeld uitgevoerde vioolkonserte geword.

Voorgeskiedenis

Beethoven het voorheen 'n aantal werke vir viool en orkes gekomponeer. In 'n stadium in 1790–2, voor hy musikale volwassenheid bereik het, het hy 'n vioolkonsert in C-majeur aangepak waarvan slegs 'n fragment van die eerste beweging behoue gebly het. Dit is egter onbekend of die werk (of selfs die eerste beweging) ooit voltooi is.^[2] Dit is in elk geval nooit uitgevoer of gepubliseer nie. Later in die 1790's het Beethoven twee Romanse vir viool voltooi: die Romanse no. 1 in G-majeur, op. 40, en die Romanse no. 2 in F-majeur, op. 50.^[3]

Die werke toon 'n sterk invloed van die Franse skool van vioolspel, geïllustreer deur violiste soos Giovanni Battista Viotti, Pierre Rode en Rodolphe Kreutzer. Die twee romanse is byvoorbeeld in 'n soortgelyke styl as stadige bewegings van concerti deur Viotti.^[4] Hierdie invloed kan ook gesien word in die vioolkonsert self: die "militêre" opening op die maat wat die keteltrom aangee, volg die destydse Franse musiekstyl, terwyl die voorkoms van figure in gebroke sesdes en gebroke oktawe baie ooreenstem met elemente van komposisies deur Kreutzer en Viotti.^[5]

Vroeë uitvoerings

Beethoven het die konsert geskryf vir sy kollega Franz Clement, 'n vooraanstaande violis van die tyd, wat Beethoven vroeër tydens die komponering van sy opera Fidelio van nuttige inligting bedien het. Die werk is op 23 Desember 1806 in die Theater an der Wien in Wene gepremière tydens 'n fondskonsert vir Clement. Die eerste gedrukte uitgawe (1808) is egter opgedra aan Stephan von Breuning.

Dit word aanvaar dat Beethoven die klavierparty só laat voltooi het dat Clement 'n gedeelte daarvan tydens die uitvoering moes bladlees.^[6] Sommige bronne meld dat Clement die konsert tussen die eerste en tweede bewegings onderbreek het met 'n solokomposisie van sy eie wat hy op een snaar op die onderste viool uitgevoer het,^[6] maar ander bronne beweer dat hy hierdie stuk eers aan die einde van die aand gespeel het.^[7]

Die première was nie 'n sukses nie, en die konsert is in die daaropvolgende dekades min uitgevoer.

Die werk het in 1844 – lank ná Beethoven se dood – tydens 'n uitvoering deur die destydse 12-jarige violis Joseph Joachim en die orkes van die Londense Filharmoniese Geselskap onder leiding van Felix Mendelssohn herleef. Sedertdien is dit een van die belangrikste werke van die vioolkonsertrepertorium, en dit word vandag gereeld uitgevoer en opgeneem.  

Struktuur

Die werk bestaan uit drie bewegings:

1. Allegro ma non troppo (in D-majeur)
2. Larghetto (in G-majeur)
3. Rondo: Allegro (in D-majeur)

Die orkes bestaan uit 'n fluit, twee hobo's, twee klarinette (in A), twee fagotte, twee natuurhorings, twee natuurtrompette, keteltromme en strykers.

1. Allegro ma non troppo

Die beweging begin met vier maatslae deur die keteltrom en lei na 'n tema wat deur die hobo's, klarinette en fagotte gespeel word. Die strykers tree in met 'n niediatoniese D# wat tot 'n V7-akkoord oorgaan. Die klarinette en fagotte speel 'n ander tema. Dit word skielik onderbreek deur 'n harder gedeelte in B-majeur. Dit lei tot 'n tema in D-majeur en later in die parallelle mineur. Die solis tree in met 'n V7-akkoord in oktawe.

Die beweging duurongeveer 21 minute lank.

2. Larghetto

Dié beweging is in G-majeur en duur ongeveer 10 minute lank.

3. Rondo. Allegro

Hierdie beweging spoel sonder onderbreking uit die tweede beweging oor. Dit begin met die bekende "jaghoring"-tema. Daar is 'n gedeelte in G-mineur. Ná die cadenza eindig dit met 'n tipiese VI-kadens.

Die beweging duur ongeveer 10 minute lank.

Cadenzas

Cadenzas vir die werk is gekomponeer deur verskeie noemenswaardige violiste, insluitend Joachim. Die cadenza's van Fritz Kreisler word waarskynlik die meeste gebruik. Meer onlangs het die komponis Alfred Schnittke kontroversiële cadenzas met 'n kenmerkende 20ste-eeuse styl verskaf. Die violis Gidon Kremer het die concerto met dié Schnittke-cadenza opgeneem opgeneem.^[8] Nuwe klezmer-geïnspireerde cadenxa'sgeskryf deur die Montreal-gebaseerde klezmer-klarinetspeler en -komponis Airat Ichmouratov vir Alexandre Da Costa in 2011 is opgeneem deur die Taipei Simfonieorkes vir Warner Classics.^[9]

Die volgende violiste en komponiste het kadensas geskryf:^{[10] [11]}

• Leopold Auer
• Joshua Bell
• Ferruccio Busoni
• Stephanie Chase
• Ferdinand David
• Jakob Dont
• María Dueñas
• Isaak Dunayevsky
• Mischa Elman
• Carl Flesch
• Joseph Hellmesberger Sr.
• Jenő Hubay
• Joseph Joachim
• Patricia Kopatchinskaja
• Fritz Kreisler
• Christiaan Kriens
• Airat Ichmouratov
• Ferdinand Laub
• Hubert Léonard
• Nathan Milstein
• Bernhard Molique
• Miron Polyakin
• Manuel Quiroga
• Camille Saint-Saëns
• Wolfgang Schneiderhan
• Alfred Schnittke
• Sayaka Shoji
• Ödön Singer
• Louis Spohr
• Maxim Vengerov
• Henri Vieuxtemps
• Jörg Widmann
• Henryk Wieniawski
• August Wilhelmj
• Eugène Ysaÿe

Alternatiewe weergawes

Moontlik weens die onsuksesvolle première van die vioolkonsert, en op versoek van Muzio Clementi, het Beethoven dit hersien in 'n weergawe vir klavier en orkes, wat later as op. 61a gepubliseer is. Vir hierdie weergawe het Beethoven 'n uitgebreide cadenza vir die klavier en keteltrom vir die eerste beweging gekomponeer. Dié cadenza is 'n skets in die outograafpartituur van die vioolkonsert saam met hersienings aan die soloparty.^[12] Hierdie en ander cadenza's vir ander die ander bewegings is later verwerk vir viool (en keteltrom) deur Rudolf Kolisch, Max Rostal, Ottokar Nováček, Christian Tetzlaff en Wolfgang Schneiderhan. Gidon Kremer het die cadenza vir sy opname saam met Nikolaus Harnoncourt verwerk vir viool, keteltrom en klavier, hoewel die klavier in geen van die ander dele van die opname speel nie. Patricia Kopatchinskaja het die cadenza vir die eerste beweging aangepas vir twee viole, tjello's en keteltrom, die ander bewegings slegs vir viool. Seiji Ozawa het ook 'n verwerking vir klavier geskryf. Meer onlangs is dit getranskribeer as 'n klarinetkonsert deur Mikhail Pletnev.^[13] Robert Bockmühl (1820/21–1881) het die vioolparty vir tjello verwerk en dit as 'n tjellokonsert gespeel. Gary Karr het Bockmühl se verwerking as 'n kontrabaskonsert gespeel, op 'n kontrabas wat in vyfdes gestem is.

Opnames

Die eerste opname van Beethoven se vioolkonsert waarvan ons weet, is in 1925 vir Polydor opgeneem deur die violis Josef Wolfsthal, met Hans Thierfelder wat die Berlynse Staatsoperorkes dirigeer. Honderde opnames is sedertdien gemaak, waaronder die volgende opnames wat met pryse en toekennigs bekroon is of uitstaande resensies ontvang het:

• 1940: Jascha Heifetz, NBC Simfonie, Arturo Toscanini
• 1947: Yehudi Menuhin / Lusernfeesorkes / Wilhelm Furtwängler
• 1953: Wolfgang Schneiderhan, Berlynse Filharmoniese Orkes, Eugen Jochum, Deutsche Grammophon – "Rosette" deur die Penguin Guide
• 1954: David Oistrakh met Sixten Ehrling dir. die Stockholm-feesorkes in Stockholm oor 10–11 Junie 1954. Testament CD: "David Oistrakh Beethoven & Sibelius", 1994.
• 1955: Jascha Heifetz, Bostonse Simfonieorkes, Charles Munch, RCA Victor – "Mid-price choice" deur BBC Radio 3 Building a Library, September 2003
• 1957: Ida Haendel, Tsjeggiese Filharmonie, Karel Ančerl, Suraphon – 14 Mei 2010.
• 1959: Isaac Stern, New York Filharmoniese Orkes, Leonard Bernstein, Sony "Unique cadenza in last movement"
• 1974: Arthur Grumiaux, Concertgebouw-orkes, Colin Davis, Philips – "4 ster" deur die Penguin Guide
• 1980: Anne-Sophie Mutter, Berlynse Filharmoniese Orkes, Herbert von Karajan, Deutsche Grammophon
• 1980: Itzhak Perlman, Philharmonia Orkes, Carlo Maria Giulini, EMI – Gramophone-toekenning, 1981
• 1997: Thomas Zehetmair, Orkes van die Agtiende Eeu, Frans Brüggen, Philips – "Eerste keuse" deur BBC Radio 3 Building a Library, September 2003
• 1999: Hilary Hahn, Baltimore Simfonieorkes, David Zinman, Sony Classical
• 2006: Isabelle Faust, Praagse Filharmoniese Orkes, Jiří Bělohlávek, Harmonia Mundi – "Eerste keuse" deur BBC Radio 3 Building a Library, April 2011; Diapason d'Or deur Diapason, April 2011
• 2009: Patricia Kopatchinskaja, Orchestre des Champs-Elysées, Philippe Herreweghe, Naïef – BBC Music Magazine Award 2010 (orkeskategorie)
• 2011: Isabelle Faust, Orchestra Mozart, Claudio Abbado, Harmonia Mundi – "CD van die Maand" deur Gramophone, Maart 2012; "CD van die maand" deur BBC Music Magazine, April 2012; "Diapason d'Or Arte" deur Diapason d'Or en Arte ; Grammofoontoekenning, 2012; Preis der deutschen Schallplattenkritik ; Echo Klassiek 2012
• 2020: Daniel Lozakovich, Münchner Philharmoniker, Valery Gergiev, Deutsche Grammophon - Cadenza Kleisler, 2020
• 2022: Vilde Frang, Pekka Kuusisto, Deutsche Kammerphilharmonie Bremen - Parlophone Records, 2022

Verwysings

1. Steinberg, M. S.d. Bruch: Concerto No. 1 in G Minor for Violin and Orchestra, Opus 26. San Francisco Symphony. Geraadpleeg op 16 Februarie 2024..
2. Sien Stowell 1998, bl. 4–5.
3. Die Romanses is in die verkeerde volgorde gepuvliseer; Romanse no. 1 (in G-majeur) is ná Romanse no. 2 (in F-majeur) gekomponeer, maar eerste gepubliseer.
4. Sien Stowell 1998, bl. 14.
5. Sien Stowell 1994, bl. 16–19.
6. Sien Eulenburg 2007, bl. 3 ("Preface")
7. Steinberg, M. 1998. The concerto: A listener's guide. Oxford: Oxford University Press, bl. 81.
8. Ludwig Van Beethoven, Sir Neville Marriner, Academy of St. Martin-in-the-Fields, Gideon Kremer - Beethoven: Violin Concerto in D ~ Kremer / Marriner - Amazon.com Music.
9. warnerclassics.com. 2013. Alexandre Da Costa, Violin Concerto. 1 Augustus. Geargiveer van die oorspronklike op 24 November 2015.
10. Sien Berginc 2010.
11. Sien Wulfhorst 2010.
12. Ludwig van Beethoven. Konzert für Violine & Orchester D-dur Opus 61. [Österreichische Nationalbibliothek, Wien, Mus. Hs. 17.538]. Geredigeer met kommentaar (in Duits) deur Franz Grasberger. Graz, 1979.
13. Fenech, G. 2000. Review – Beethoven violin concerto for clarinet. Geraadpleeg op 16 Februarie 2024.

Bronnelys

• Beethoven, Ludwig van: Concerto for Violin and Orchestra in D major, op. 61. Partituur. Eulenberg 2007.
• Beethoven, Ludwig van: Konzert für Violine & Orchester D-dur Opus 61. (Faksimilie-uitgawe van die volledige outograafpartituur) Österreichische Nationalbibliothek, Wien, Mus. Hs. 17.538. Geredigeer, met kommentaar (in Duits) deur Franz Grasberger. Graz, 1979.
•  Berginc, M. 2010. Beethoven's Violin Concerto and Cadenzas of Beethoven's Violin Concerto Op. 61. Meestersgraadverhandeling. Geargiveer van die oorspronklike op 5 Maart 2016.
• Philip, R. 1994. Traditional habits of performance in eary-twentieth-century recordings of Beethoven. In Stowell, R. (red.), bl. 195–204.
• Stowell, R. (red.). 1994. Performing Beethoven. Ten essays by various authors. Cambridge: Cambridge University Press.
• Stowell, R. 1998. Beethoven Violin Concerto. Cambridge: Cambridge University Press.
• Wulfhorst, M. 2010. A comprehensive catalogue of cadenzas for Beethoven's Violin Concerto op. 61. Geraadpleeg op 16 Februarie 2024.

Eksterne skakels

• Violin Concerto: Partituur op die International Music Score Library Project
• Volledige uitvoerings uit die Internet Archive