Weef

'n Kunswerk van Nederland wat uit 1912 dateer.

By die weefproses word 2 draadstelsels, die lengtedraad (kettingdraad) en die breedtedraad (inslagdraad), onderling loodreg gekruis. Alle lengtedrade is op 'n weefgetou naasmekaar gespan. Telkens word 'n deel van die lengtedraad gelig sodat die inslagdraad deur die skeiding wat ontstaan, getrek kan word.

Vir die deurtrek van die inslagdraad is verskillende stelsels ontwikkel waarmee die weefsnelheid aansienlik verhoog is. 'n Weefstof bestaan uit 2 draadstelsels. die kettingdraad (ook die lengtedraad of skering genoem) en die inslagdraad (die breedtedraad), wat enkele voorbewerkings ondergaan voordat hulle in die weefproses loodreg gekruis word.

- Die kettinggaring word eers uitgespoel om dit te reinig. Die vereiste hoeveelheid (lengte) word dan op ʼn garingspoel gebring en deur volgehoue spanning word swak plekke in die garing blootgelê, sodat daar tydens die weefproses geen breuke kan ontstaan nie.

- Om die kettinggaring sterker en gladder te maak, word die garings in 'n pap (meestal 'n setmeelverbinding) gedompel. In die proses word die vesels van die garingdraad aanmekaargelym en is hulle beter bestand teen die spanning en wrywing tydens die weefproses.

- Vervolgens word die aantal drade per sentimeter bepaal (kettingdigtheid). Die lengte van die kettingdraad op die kettingboom bepaal die lengte van die uiteindelike weefstof.

Soms word die inslaggaring ook gedompel, hoewel daar aan die garing minder hoë eise gestel word as aan kettinggaring.

Die oplig van die kettingdrade

Op die weefmasjien word die lengtedrade deur die hewelogies van minstens 2 kamme geryg. Deur hierdie kamme beurtelings te lig en 'n inslag deur die skeiding wat ontstaan, te voer, word die drade tot 'n weefstof deurgevleg. Weefgetoue waarmee ingewikkelder patrone gemaak kan word, het meer kamme. Wanneer ʼn kam gelig word, word 'n klein deeltjie van die kettingdrade telkens opgelig.

Tot 12 kamme kan deur nokke op 'n sentrale as aangedryf word. Met behulp van 'n dobbie kan tot 36 kamme aangedryf word. By so 'n dobbieweefmasjien word die weefpatroon deur middel van ʼn geperforeerde kaart versorg, en ʼn spesiale transmissiemeganisme word gebruik om deur elke perforasie 'n ooreenstemmende kam te lig. Wanneer die weefpatrone groter, ingewikkelder en meer gevarieer word, word 'n jacquardweefmasjien gebruik.

Hier word geen kamme meer gebruik nie, maar elke hewel (waardeur 'n enkele garingdraad loop) word afsonderlik opgelig. Die hewels word elkeen om die beurt in werking gestel deur 'n papierband waarin daar 'n weefpatroon (of weefprogram) gepons is. Die verskillende maniere waarop die ketting- en inslagdrade mekaar kruis, het 'n groot uitwerking op die sterkte en voorkoms van die stof.

Die algemene effebinding word effekatoen-, linne-, taf- of lakenbinding genoem wanneer onderskeidelik katoen-, linne-, sy- of wolgaring gebruik word. Van die effebinding is 'n groot aantal ander bindingtipes afgelei, soos byvoorbeeld kettingrib. Hier word deur die skeiding in plaas van een inslag, twee inslagdrade gevoer. Die visgraatbinding, die graankorrelbinding (wat vir teedoeke gebruik word weens sy hoë vogabsorberende vermoë) en die wafelbinding is ook van die effebinding afkomstig.

Die insteek van die inslag

By die handweefgetou word die inslag met die hand (of met 'n slagtou) deurgesteek. By die meganiese weefproses word die inslagdraad deur middel van inslagstok in 'n skietspoel deur die skeiding gestuur. Hierdie outomatisering van die weefproses verbeter die gehalte van die weefstof.

Die produksie per man-uur is ook veel hoër. Die skietspoel bevat 'n spoel met garing (die inslagtol) wat outomaties vervang word sodra dit byna leeg is. Vir hierdie doel is die weefmasjien met 'n trommagasyn vol inslagtolle toegerus. 'n Hamertjie druk die vol inslagtol in die skietspoel, terwyl die leë inslagtol deur 'n opening in ʼn opvangbak val.

By die unifil-apparaat word die leë inslagtol weer outomaties vol gewikkel. Die inslaggaring word met 'n pneumatiese reinigingstelsel skoongehou, soda! daar geen stofdeeltjies op die weefstof beland nie. Die inslagdraad kan ook veelkleurig wees. Om 'n Brabantdoek te weef, word 18 blou en 18 wit inslagdrade gebruik, en in die kettingrigting afwisselend 20 blou en 20 wit.

Moderne weefstelsels

Die swaar skietspoele wat deur die inslagstokke deur die skeiding geskiet word, het aanvanklik baie geraas en slytasie veroorsaak, en bowendien het dit die weefsnelheid beperk. In die moderne weefmasjien is hierdie spoele deur ander inslagstelsels vervang. Die Sulzer-weefmasjien het klein projektiele wat die inslagdraad met behulp van 'n draadklem kan vashou. Hierdie klem pik die draad op van 'n groot spoel wat langs die weefmasjien staan.

'n Draadspanner en 'n verstelbare draadrem sorg daarvoor dat die kragte wat op die inslagdraad inwerk, tot 'n minimum beperk word. Sodra die projektiel deur die skeiding geskiet is, word die draad deurgeknip. Die garingpuntjies wat aan die rande uitsteek, word deur naalde in die volgende skeiding gelê en saamgeweef sodat die weefstof nie kan uitrafel nie (selfkant). Deur middel van ʼn vervoerstel word die projektiele onder die skeiding deur weer na hul beginpunt gevoer.

By die gebruik van meer projektiele kan (by weefstowwe van 3 m breedte) 200 inslae per minuut aangebring word. In vergelyking met die konvensionele weefgetou het die Sulzerstel 'n groter produksievermoë en is dit stiller. Daarby het sekere meganiese werksaamhede verval, soos byvoorbeeld die opwikkel van die inslagtol en die onderhoud en vervanging van die skietspoel. Die kettingdrade word ook beter beskerm omdat hulle nie meer deur die spoel geraak word nie.

By sommige weefmasjiene bring die projektiel die inslagdraad nie heeltemal deur die skeiding nie, maar 'n klem van die ander kant af voer die draad verder. In die Rüti-te Strake-getou word geen projektiel gebruik nie. Die inslagdraad word deur 'n lugstroom deur die skeiding geblaas. Die inslag in hierdie lugstraalgetou verkry sy aanvangsnelheid in die hoofstraalpyp waardeur die draad gaan. Verdere beweging van die draad deur die skeiding word meegebring deur lugstraaltuite oor die hele breedte van die masjien. In 'n waterstraalgetou word die inslag deur middel van waterstraaltjies uit spuittuite in die skeiding gebring.

Die snelheid van hierdie weefgetou is, afhangend van die doekbreedte, meer as 600 inslae per minuut. Hierdie stelsel is egter voorlopig slegs geskik vir sintetiese garings. Verskeie inslagdrade kan tegelyk deur die skeiding gedra word in ʼn weefgetou met 'n bewegende en geleidende rietkam. Die rietstawe wat gebruik word om die nuwe inslag teen die weefsel aan te druk, voer 'n afsonderlike heen-en-weerbeweging uit. Deur die aandruk van die rietstawe agter die transporteur met die inslagdraad word dit na vore geskuif.

Die rietstawe maak as 't ware 'n golfbeweging waartussen die transporteurs beweeg. Die weefmasjien met trekgetou het 'n skietspoel wat nagenoeg dieselfde grootte is as 'n konvensionele een, maar wat toegerus is met 'n klamp wat die inslag van die voorraadspoel aftrek en deur die skeiding sleep.

Tapytweefkuns

Die weef van muurtapyte verskil in 2 belangrike opsigte van die gewone weefproses: die kettingdrade word altyd volkome deur die inslag bedek, en omdat die inslagdrade die patrone en figuratiewe voorstellings maak, loop die inslagdraad nooit oor die volle breedte van al die kettingdrade nie. Die kettingdrade bestaan meestal uit lyn, en vir die inslag word geverfde wol, en soms sy en goud of silwerdraad gebruik. Die kettingdrade kan vertikaal of horisontaal in die weefstoel gespan word. Die wewer werk altyd volgens ʼn werktekening wat agter die kettingdrade geplaas word. Die werktekening word volledig in olieverf of tempera uitgewerk.

Lees ook

• Tekstiel

Bronnelys

• Raubenheimer, Marjorie: Weef - 'n spieëlbeeld van die beskawing. In: Lantern. Tydskrif vir Kuns, Kennis en Kultuur. Jaargang 29, nr. 2, April 1980.
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409702, volume 29, bl. 91, 92