Zeno van Bisantium

Zeno
Keiser van die Bisantynse Ryk
’n Muntstuk wat Zeno uitbeeld.
’n Muntstuk wat Zeno uitbeeld.
Bewind 9 Februarie 474 – 9 Januarie 475
Augustus 476 – 9 April 491
Volle naam Tarasis (tot middel 460's)
Flavius Zeno Augustus (as keiser)
Dinastie Thraciese
Gebore Omstreeks 425
Oorlede 9 April 491
Voorganger Leo II
Basiliscus
Opvolger Basiliscus
Anastasius I
Eggenote Ariadne
Kinders Zenon
Leo II
Vader Kodisa
Moeder Lallis

Zeno (Latyn: Flavius Zeno Augustus, Grieks: Ζήνων; omstreeks 425 – 9 April 491) was die Bisantynse keiser van 474 tot 475 en weer van 476 tot 491. Sy oorspronklike naam was Tarasis.[1] Opstande en godsdienstige andersdenkendes het sy bewind gekenmerk, maar hy het tog in ’n mate in buitelandse sake sukses behaal. Tydens sy bewind het die Wes-Romeinse Ryk tot ’n einde gekom, maar hy het baie gedoen om die Oostelike Ryk te stabiliseer.

Vroeë lewe

[wysig | wysig bron]

Tarasis is in Isaurië gebore as die seun van Kodisa en Lallis. Hy het ’n vrou, Arcadia, gehad wie se naam dui op ’n verwantskap met die aristokrasie van Konstantinopel.[2] Tydens die stryd tussen keiser Leo I en Aspar, die aanvoerder van die leër wat hom keiser gemaak het, het Zeno se posisie versterk en het hy met Leo I bevriend geraak.

Om hom meer aanvaarbaar vir die Romeinse hiërargie en inwoners van Konstantinopel te maak, het hy die Griekse naam Zeno aangeneem en dit vir die res van sy lewe gebruik. In 466 is Zeno met Ariadne, die oudste dogter van Leo I, getroud nadat Arcadia vermoedelik dood is. Zeno en Ariadne se seun is die volgende jaar gebore en Zeno was nou die pa van die troonopvolger. Om die seun se aanspraak op die troon te versterk, is hy Leo genoem.[3]

Bewind

[wysig | wysig bron]

Eerste bewind en Basiliscus se opstand (475–476)

[wysig | wysig bron]
Reliëf van Zeno se vrou, Ariadne.

Op 25 Oktober 473 het Leo I sy kleinseun as medekeiser aangestel. Op 18 Januarie 474 is Leo I dood en Leo II, toe maar sewe jaar oud, is deur sy ma en ouma Verina aangeraai om sy pa, Zeno, medekeiser te maak, en hy het dit op 9 Februarie 474 gedoen. Toe Leo II siek word en op 17 November sterf, het Zeno alleenheerser geword.

Zeno moes eerstens die probleem met die Vandale oplos – hulle het die kusgebiede van die ryk aangeval. Zeno het ’n ambassadeur na die Vandale gestuur wat "ewige" vrede gesluit het. Daarvolgens moes die Oos-Romeinse Ryk ’n losprys betaal vir gevangenes in die Vandale se hande en is ’n einde gebring aan die Vandale se vervolging van Ortodokse Christene in hul gebied.[4]

Ondanks sy sukses was Zeno ongewild by die volk en senaat vanweë sy "barbaarse" oorsprong. Hy was net op die troon vanweë sy huwelik met Ariadne en sy verhouding met sy skoonma, Verina. Hy het dus die steun van die Isauriese deel van die leër gesoek, veral van die Isauriese generaals en broers Illus en Trocundes. Verina het egter besluit om sy bewind omver te werp en hom te vervang met haar minnaar, Patricius, met die hulp van haar broer, Basiliscus. Die samesweerders het opstande gereël in die hoofstad teen die Isauriese keiser; Basiliscus het daarin geslaag om Illus, Trocundes en nog ’n generaal, Strabo, sover te kry om die sameswering te steun.[4]

In Januarie 475 was Zeno verplig om uit Konstantinopel na Isaurië te vlug.[5] Illus en Trocundes is agter hom aangestuur en Zeno het homself in ’n fort toegesluit. Hier het Illus hom omsingel, sy broer Longinus gevange geneem en dié as gyselaar aangehou.[4]

Onmin het egter tussen die samesweerders uitgebreek. Basiliscus het self die troon bestyg en sy suster se minnaar laat vermoor. Hy het ook al die Isauriërs in die hoofstad laat doodmaak – ’n stap wat hom vervreem het van die Isauriese generaals Illus en Trocundes. Zeno het die staatskis saam met hom geneem toe hy vlug en daarom moes Basiliscus hoë belastings hef. Hy het ook die skuld gekry vir ’n groot brand wat verskeie dele van die stad vernietig het.

Met die geheime steun van die senaat en omkoopgeld deur Zeno, het Illus weer van kant verander en sy leër met Zeno s’n verenig. Saam het hulle na Konstantinopel opgeruk. Basiliscus het nog ’n leër gestuur om Zeno te stuit, dié keer onder aanvoering van sy nefie Armatus. Hy is egter ook omgekoop en het Zeno se troepe nie gekeer nie. Eindelik moes Basiliscus vlug en in die Aya Sophia skuil.[4]

In Augustus 476 het Zeno Konstantinopel binnegeval nadat die senaat die stad se poorte vir hom oopgemaak het en hy het weer die troon bestyg. Basiliscus het hom oorgegee en hy en sy familie is na ’n fort in Kappadosië gestuur, waar hy in ’n droë waterbak toegesluit is om te sterf.[6]

Opstand van Marcianus (479)

[wysig | wysig bron]

Marcianus was die seun van die Wes-Romeinse keiser Anthemius (467–472) en ’n kleinseun van die Oos-Romeinse keiser Marcianus (450–457). Hy was getroud met Ariadne se suster, Leontia, en was dus Zeno se swaer. Hy was twee keer konsul, in 467 en 472.

In 479 het Marcianus probeer om Zeno se bewind omver te werp en die troon vir homself op te eis. Met die hulp van sy broers Procopius en Romulus het hy troepe in Konstantinopel bymekaargemaak wat uit burgers en buitelanders bestaan het. Hulle het die keiser amper gevange geneem, maar hy het gevlug en Marcianus en sy broers is gevange geneem.[7]

Marcianus is gedwing om ’n monnik te word.[8] Ná ’n tweede probeerslag het hy ontsnap, maar nadat hy nog ’n leër op die been gebring het, is hy verslaan.[7]

Opstand van Illus (484–488)

[wysig | wysig bron]

Zeno was agterdogtig teenoor generaal Illus vanweë sy gewildheid en hoë posisie, en hy het op verskeie manier probeer om van hom ontslae te raak. Verina was ook vyandig teenoor hom en het saamgesweer om hom dood te maak. Verina se plan het misluk en Zeno, wat net so jaloers op haar was as op Illus, het haar verban en in ’n fort gevange gehou.

Uit haar tronk het sy haar dogter Ariadne aan haar kant gekry en dié het probeer om haar vryheid te bewerkstellig, eers by haar man Zeno en toe by Illus. Illus het geweier en Ariadne het hom ook probeer doodmaak. Dié plan het egter ook misluk.

Illus, sy vriend Pamprepius, die leëraanvoerder Leontius en Illus se broer Trocundus het hierna na Nicea vertrek. In Klein-Asië het hulle steun gewerf en in 484 het Illus Leontius tot keiser verklaar. Zeno het ’n leër gestuur om teen hulle te veg, maar Illus het gewen, Verina bevry en haar oorreed om Leontius as keiser te kroon.

In 485 het Zeno weer ’n leër teen hulle gestuur. Dié keer is die rebelle verslaan en in ’n fort vasgekeer. Ná ’n paar maande is Trocundus dood, maar die fort is eers ná vier jaar verower. Illus en Leontius is doodgemaak en hul koppe na die keiser gestuur.[9]

Dood

[wysig | wysig bron]

Zeno is op 9 April 491[10] dood aan disenterie[11] of epilepsie[12] nadat hy 17 jaar lank regeer het. Sy seuns was albei al dood en Ariadne het ’n lid van die hof, Anastasius, gekies om Zeno op te volg. Dié se broer Longinus het in opstand gekom en so het die Isauriese Oorlog (492-497) begin.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Hy word soms Tarasicodissa genoem soos in oorspronklike geskrifte, maar dit beteken eintlik "Tarasis, seun van Kodisa"
  2. ↑ Croke, pp. 160–161.
  3. ↑ Croke, pp. 172–173.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Williams and Friell, pp. 181–183.
  5. ↑ Hussey, Joan (1966). The Cambridge medieval history, Volume 4. Cambridge University Press. p. 473.
  6. ↑ Elton, Hugh (10 Junie 1998). "Flavius Basiliscus (AD 475–476)". De Imperatoribus Romanis (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Oktober 2019. Besoek op 23 Augustus 2006.
  7. ↑ 7,0 7,1 John Bagnall Bury, "X.2 The Revolts of Marcian and Illus (A.D. 479‑488)", in History of the Later Roman Empire, Dover Books [1923], 1958. ble. 395, 397–398.
  8. ↑ Evagrius Scholasticus, Historia ecclesiastica, 3.26..
  9. ↑ William Smith, Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, volume 2, p. 570.
  10. ↑ Theophanes the Confessor, 135,31–136,5. Cited in Michael Whitby, The ecclesiastical history of Evagrius Scholasticus, Liverpool University Press, 2000, ISBN 0-85323-605-4, bl. 164.
  11. ↑ Malalas, 391.1–4. Aangehaal in Whitby, ibidem.
  12. ↑ Evagrius Scholasticus, 3.29.

Bibliografie

[wysig | wysig bron]

Die gebeure van Zeno se bewind is taamlik swak aangeteken. Net een bron gee ’n deurlopende weergawe daarvan: deur Evagrius Scholasticus in sy Historia Ecclesiastica (hoofstuk 3). Ander bronne is:

  • Life of Daniel the Stylite
  • Suda
  • Cedrenus, ’n beknopte geskiedenis van die wêreld
  • Malchus, Bizantiaka
  • John Malalas, Chronographia
  • Procopius van Caesarea, De Aedificiis
  • Theophanes die Belyer, Chronicle
  • Joannes Zonaras, Epitome Historiarum

Nog leesstof

[wysig | wysig bron]
  • Brian Croke, "Dynasty and Ethnicity: Emperor Leo and the Eclipse of Aspar", Chiron 35 (2005), 147–203.
  • Stephen Williams, J.G.P. Friell, The Rome that did not fall: the survival of the East in the fifth century, CRC Press, 1999, ISBN 0-203-98231-2.